„O lepszą, jaśniejszą, wolną od duchowo obcego elementu przyszłość lekarską”. Starania Związku Lekarzy Państwa Polskiego o „odżydzenie” stanu lekarskiego (1936-1939)
DOI:
https://doi.org/10.12797/AHiFM.85.2022.85.05Słowa kluczowe:
Lekarze Żydzi, Związek Lekarzy Państwa Polskiego, paragraf aryjski, stanu lekarskiegoAbstrakt
Tzw. kwestia żydowska stanowiła ważny temat polskiej debaty publicznej w okresie międzywojennym. W Polsce znajdowało się jedno z największych skupisk ludności żydowskiej na świecie. Począwszy od lat 30. XX w. Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe zachęcało Polaków do bojkotu żydowskich przedsiębiorstw oraz żydowskich lekarzy. W drugiej połowie lat trzydziestych XX w. udział procentowy lekarzy Żydów w okręgowych izbach lekarskich ziem zachodnich był stosunkowo niewielki, podczas gdy Żydzi stanowili 66% członków lwowskiej, 52 87% łódzkiej, 41 11% krakowskiej, warszawsko-białostockiej 37.92%, lubelskiej 34 71%, wileńsko-nowogródzkiej 34 64% izby lekarskiej. Wkrótce po zakończeniu I wojny światowej środowiska nacjonalistyczne w Polsce rozpoczęły starania o wprowadzenie tzw. paragrafu aryjskiego także w obrębie stanu lekarskiego. Celem takiego działania miał być polonizacja środowiska lekarskiego. W 1938 roku Związek Lekarzy Państwa Polskiego wprowadził do swojego statutu paragraf aryjski, zgodnie z którym, członkiem stowarzyszenia mógł być jedynie chrześcijanin „z urodzenia” co wykluczało lekarzy Żydów.
Bibliografia
Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, Zespół Izba Zdrowia w Generalnym Gubernatorstwie (Gesundheitskammer im Generalgouvernement), Sygn. 251/1. Zarządzenia i okólniki.
Baszkowski A., Od negacji po kompromis. Skutki wprowadzenia powszechnych ubezpieczeń zdrowotnych na życie zawodowe lekarzy polskich do roku 1950, Poznań 2015.
Bayer S., Służba zdrowia Warszawy w walce z okupantem: 1939-1945, Warszawa 1985.
Bojczuk H., Wykaz polskich towarzystw i zrzeszeń lekarskich utworzonych w latach 1918-1940, Pamiętnik Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 2016, t. 152, nr 20.
Brożek K., Ruch na rzecz podnoszenia kwalifikacji zawodowych polskich lekarzy w latach 1805-1952. Towarzystwa i kursy, Medycyna Nowożytna 2003, t. 10, z. 1, s. 35-98.
Ciesielska M., Wyodrębnieni – obojętność czy ciche przyzwolenie środowiska lekarskiego na eliminację Żydów z Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej w 1940 r.?, [w:] Odpowiedzialność biernych, red. A. Bartuś, Oświęcim 2021, s. 103-120.
Ciesielska M., Lekarze getta warszawskiego, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 2018,
Engelking B., Leociak J., Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Warszawa 2001.
Informator lekarski ziem północno-wschodnich, Wilno 1939.
Klee E., Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945, Frankfurt n. Menem 2007.
Lisiak H., Narodowa Demokracja w Wielkopolsce w latach 1918-1939, Poznań 2006.
Majewski P. M., Społeczność akademicka 1915-1939, [w:] Dzieje Uniwersytetu Warszawskiego 1915-1945, red. P.M. Majewski, Warszawa 2016. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323522973.pp.51-324
Nasierowski T., Świat lekarski w Polsce (II połowa XIX w. – I połowa XX w.). Idee, postawy, konflikty, Warszawa 1992.
Ostrowska T., Historia czasopiśmiennictwa medycznego i jego udział w rozwoju towarzystw naukowych i nauk medycznych w Polsce, Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 1989, t. 28, z. 4.
Słownik języka polskiego, red. Karłowicz J., Kryński A.A., Niedźwiedzki W., Warszawa 1923.
Sprawozdanie Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków Województwa Śląskiego za rok 1930, nakładem własnym, [b.m.] 1931.
Stankowski A., Weiser P., Demograficzne skutki Holokaustu, [w:] Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944-2010, red. F. Tych, M. Adamczyk-Garbowska, Lublin 2012.
Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych, Warszawa 1939.
Więckowska E., Lekarze jako grupa zawodowa w II Rzeczypospolitej, Wrocław 2004.
III. PRASA
X-te Walne Zebranie Związku Lekarzy Państwa Polskiego Przemówienie prezesa Okręgu Wielkopolskiego kol. Prof. A. Karwowskiego, Nowiny Społeczno-Lekarskie R. 3, 1929, nr 12.
XVII Doroczne Walne Zebranie Związku Lekarzy P. P. z dn. 17.V 1936 r. (Sprawozdanie na podstawie protokołu), Nowiny Społeczno-Lekarskie R. 10, 1936, nr 11-12.
Lekarz Polski R. 13, 1937, nr 6.
Redakcja, Życie Lekarskie R. 13, 1939, nr 1.
Audax, Na atak Wiadomości Lekarskich, Nowiny Społeczno-Lekarskie R. 11, 1937, nr 22.
Borkowski E., Paragraf siódmy. Członkiem Związku Lekarzy Państwa Polskiego nie może być lekarz żyd (Paragraf 7 Statutu Związku uchwalony 9 V 1937 r.), Nowiny Społeczno-Lekarskie R. 11, 1937, nr 18.
Chodźko W., O Ministerstwo Zdrowia. List do redakcji, Nowiny Społeczno-Lekarskie R. 6, 1932, nr 4.
Czarnecki J., Po latach dwudziestu…, Życie Lekarskie R. 13, 1939, nr 11.
Doniosłe uchwały Zarządu Głównego Związku Lekarzy P.P., Życie Lekarskie R. 13, 1939, nr 1.
Dydyński L., Niebezpieczne zażydzenie zawodu lekarskiego, Życie Lekarskie R. 13, 1939, nr 11.
Dydyński L., W sprawie zażydzenia personelu lekarskiego klinik i oddziałów szpitalnych, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 5.
E.O. [imienia i nazwiska nie ustalono], Rzut oka wstecz, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 1.
Engelberg J. (Izrael), W sprawie egzekwowania należności za leczenie, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 21.
F.R. [Franciszek Rodziewicz] Nowe drogi, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 13-14.
Frankowski Władysław, Przyczynek do kryzysu stanu lekarskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 1.
Frommer W., Upadek materialny lekarzy i środki zaradcze, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 7, 1933, nr 10-11.
Gebel K., W kwestii uzdrowienia praktyki prywatnej, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 23.
Halber M.[imienia nie ustalono], Zagadnienia bytu lekarskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 5, 1931, nr 4.
Hemipoznaniensis, [bez tytułu], „Nowiny Społeczno-Janiszewski Tomasz, O Ministerstwo Zdrowia. Należy reaktywować Ministerstwo Zdrowia przede wszystkim ze względu na konieczną w obecnych czasachoszczędność, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 3 i 5.
Karwowski A., O konieczności konsolidacji stanu lekarskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 1, 1927, nr 4.
Kronika Związkowa, „Wiadomości Lekarskie” R. 10, 1939, nr 2.
Kurier Poznański. Wydanie pamiątkowe. „Myśl Polska” R. 38, 1980, nr 5-6.
Landau J.[imienia nie ustalono], Jak uzdrowić praktykę lekarską, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 21.
Le Brun H., W połowie drogi, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 7.
Liczba lekarzy w Polsce, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932, nr 1.
List skierowany do P.T. Związku Gospodarczego Lekarzy Polaków woj. Śląskiego (Okręg Śląski ZLPP), datowany 21 czerwca 1939 r., podpisała dr Maria Pruszyńska z Bystrej, „Wiadomości Lekarskie” R. 11, 1939, nr 7-8.
Metelski K., Zurzędniczenie stanu lekarskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 6, 1932.
Niklewski S., Sprawozdanie Sekretarza generalnego Związku Lekarzy P.P. za czas od 29 V 1938 r. do 21 V 1939 r., „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 11.
Okólnik nr 7 w sprawie zniżek płac i uposażeń lekarskich, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 5, 1931, nr 15-16.
Prof. Dr. O. Bujwid mówi, „Wiadomości Lekarskie” R. 9, 1937, nr 1.
Protokół z dorocznego Walnego Zebrania Związku Lekarzy P.P. odbytego 9 maja 1937 r. w lokalu Koła Medyków U. J. P. przy ul. Oczki nr 7, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 13-14.
Przemówienie prezesa zarządu Głównego d-ra Antoniego Turskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 7, 1933, nr 10.
Regulowanie należności za leczenie, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 7, 1933, nr 1.
Rozporządzenia i okólniki gubernatora Hansa Franka, „Zdrowie i Życie” 1940, nr 2, nr 7.
Sas Wisłocki J., O zmianę ordynacji wyborczej do rad okręgowych izb lekarskich, „Życie Lekarskie” 1939, R. 13, nr 2.
Silesiensis, A jednak nie możemy razem zasiadywać z lekarzami Żydami w jednej organizacji, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 21.
Silesiensis, Dlaczego nie możemy nadal zasiadywać z Żydami w jednej organizacji, „Nowiny Społeczno-
-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 19.
Silesiensis, Po zwycięstwie, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 13-14.
Silesiensis, Trzy zebrania, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 18.
Silesiensis, Zebranie czwarte odpowiedzią na trzy zebrania „Lekarza Polskiego”, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 21.
Słowo wstępne, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 5, 1931, nr 1.
Sprawozdania z XV Walnego Zebrania ZLPP, zamieszczone w kolejnych numerach „Nowin Społeczno-
-Lekarskich” R. 8, 1934, nr 8-10.
Srebrny Z., Ławki, „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” R. 14, 1937, nr 45.
Statut Związku Lekarzy Państwa Polskiego, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 3, 1929, nr 2.
Szwejg S.J.[imion nie ustalono], List do redakcji, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 21.
Uchwały Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Związku, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 11, 1937, nr 21.
W obronie zawodowego charakteru i powszechności Związku Lekarzy Państwa Polskiego, „Wiadomości Lekarskie” 1937, nr 1.
Walne Zebranie Związku, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 12, 1938, nr 12.
Wiadomości bieżące, „Warszawskie Czasopismo Lekarskie” R. 15, 1938, nr 2.
Windyga S.[imienia nie ustalono], Paragraf aryjski w Zrzeszeniu Asystentów Uniwersytetu Warszawskiego, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 4.
Wolne zawody wobec antyżydowskich projektów ustawodawczych, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 6.
Wystąpienie Zrzeszenia Lekarzy Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie ze Związku Lekarzy Państwa Polskiego, „Wiadomości Lekarskie” R. 10, 1938, nr 3.
Z oddziału krakowskiego, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 4.
Z oddziału warszawskiego, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 4.
Z Oddziału warszawskiego. Z sekcji lekarzy Wolnopraktykujących, „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 1.
Z życia związkowego, „Wiadomości Lekarskie” R. 10, 1939, nr 2.
Z życia Związku Lekarzy Państwa Polskiego po Walnem Zebraniu Związku, „Nowiny Społeczno-Lekarskie” R. 9, 1935, nr 9.
Zański J., Konferencja Rzeczników Młodych lekarzy w Warszawie w dniu 11 grudnia 1938 r., „Życie Lekarskie” R. 13, 1939, nr 1.
Zażydzenie stanu lekarskiego w Łodzi, „Orędownik Ilustrowany. Dziennik Narodowy i Katolicki” 1937,
nr 31.
Zjazd delegatów Związku Lekarzy Kas Chorych, „Wiadomości Lekarskie” R. 9, 1937, nr 3.
Zjednoczenie Lekarzy Rzeczypospolitej Polskiej, „Wiadomości Lekarskie” R. 10, 1938, nr 12.
Związek Lekarzy Kas Chorych w obronie jednolitości Związku Lekarzy Państwa Polskiego, „Wiadomości Lekarskie” 1937, nr 1.
IV. ROZPRAWY DOKTORSKIE, PRACE MAGISTERSKIE I LICENCJACKIE
Kordel Piotr, Geneza, struktura i funkcjonowanie samorządu lekarskiego w Polsce w latach 1989-2009. Rozprawa doktorska napisana pod kierunkiem prof. dr. hab. Michała Musielaka w Katedrze Nauk Społecznych Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2012.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
