Otorynolaryngolodzy – samodzielni pracownicy nauki w polskim Lwowie
Ich zawodowe i naukowe dokonania do roku 1939
DOI:
https://doi.org/10.12797/AHiFM.88.2024.88.02Słowa kluczowe:
historia polskiej otorynolaryngologii, historia medycyny Kresów Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej PolskiejAbstrakt
W pracy w skrócie przedstawiono drogi życiowe, zawodowe i naukowe otorynolaryngologów, którzy zdobyli tytuły naukowe, ordynując na terenie Lwowa w pierwszych czterech dekadach XX w. oraz w innych ośrodkach po zakończeniu II wojny światowej. Byli to: Tadeusz Ceypek (1904-1990) – organizator otolaryngologii na Górnym Śląsku i Śląsku Opolskim; Jan Danielewicz (1903-1982) – twórca otolaryngologii dziecięcej polskiej i światowej; Antoni Dobrzański (1893-1953) – założyciel Kliniki Otolaryngologicznej w powojennej Warszawie; Wiktor Jankowski (1905-1988) – otolaryngolog, audiolog, antropolog, współtwórca otolaryngologii wrocławskiej; Antoni Jurasz sen. (1847-1923) – jeden z twórców laryngologii światowej, pionier tej specjalności w Heidelbergu, we Lwowie i w Poznaniu; Stanisław Kossowski (1909-1989) – otolaryngolog we Wrocławiu, twórca metod medycyny fizykalnej w rynolaryngologii; Wacław Kuśnierczyk (1908-1997) – otolaryngolog i onkolog na Górnym Śląsku oraz Teofil Zalewski (1872-1953) – założyciel klinicznej otolaryngologii we Lwowie i Wrocławiu. Jurasz otrzymał veniam legendi w 1876 w Heidelbergu, Zalewski – w 1908, Dobrzański – w 1929, a Jankowski i Ceypek – w 1939 r.; wszyscy czterej we Lwowie. Pozostali habilitowali się w okresie powojennym: Kossowski w 1951 r. we Wrocławiu, Danielewicz – w 1954 w Warszawie, a Kuśnierczyk – w 1955 w Gliwicach. Wszyscy oni odegrali znaczącą rolę w rozwoju polskiej otorynolaryngologii w Polsce po II wojnie światowej.
Bibliografia
Zalewski, Dobrzański, Jankowski i Ceypek – we Lwowie.
Łączkowski A., Antoni Stanisław Jurasz 1847-1923, Państ. Wydaw. Naukowe, Warszawa (Polska) 1987.
Czak W., Udział Teofila Zalewskiego (1872-1953) w kształtowaniu otolaryngologii w ośrodkach lwowskim i wrocławskim [praca doktorska, promotor dr hab. med. Andrzej Kierzek], Wydawnictwo Akademii Medycznej we Wrocławiu, Wrocław (Polska) 2001.
Kierzek A., Kozakiewicz J., Profesor Wacław Franciszek Bartłomiej Kuśnierczyk (1908-1997). Próba portretu. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 2022, LXXXV, 21–38. DOI: https://doi.org/10.12797/AHiFM.85.2022.85.02
W ujęciu alfabetycznym.
Zabłocki S., Słownik biograficzny otolaryngologów polskich XIX i XX wieku, Wydawnictwo Komograf, Warszawa (Polska) 2012.
Błaszczyńska M., Łępkowski A., Wspomnienie pośmiertne o prof. dr. n. med. Tadeuszu Ceypku. Otolaryngologia Polska, 1995, XLIX (5), 285–286.
Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, t. 2, z. 1, red. i oprac. Urbanek B., Wydawnictwa IHN, Warszawa (Polska) 1997.
Obotritia – korporacja akademicka powstała w 1027 r. na Wydziale Lekarskim UJK we Lwowie; zrzeszała studentów medycyny. Kuratorem i honorowym filistrem korporacji był T. Zalewski.
Kierzek A., Paprocka-Borowicz M., Kuciel-Lewandowska J. i wsp., Hołosko – znany ośrodek leczenia gruźlicy na kresach południowo-wschodnich Drugiej Rzeczypospolitej Polskiej. Pomeranian Journal of Life Sciences, 2017, LXIII (1), 63–68. DOI: https://doi.org/10.21164/pomjlifesci.230
Kempa M., Lusek J., Tadeusz Ceypek (1904-1990). Portret z okruchów wspomnień, Śląska Izba Lekarska, Katowice (Polska) 2015.
Ceypek T., O wpływie niektórych bodźców fizjologicznych na wydzielanie żółci. Polska Gazeta Lekarska, 1929, 8(40), 754–758.
Kierzek A., Tworzyli polską laryngologię. Janusz Paszkowski (1907-1966) – otorynolaryngolog lwowski i londyński, propagator stosowania sulfonamidów. Magazyn Otorynolaryngologiczny, 2022, XXI (84), 112–114. DOI: https://doi.org/10.1177/001258066608427422
Sulfonamidy w połowie lat 30. ubiegłego stulecia znalazły szerokie wskazania szczególnie w zakażeniach paciorkowcowych; zakres ich stosowania rozszerzono później na zakażenia wywołane gronkowcami, dwoinkami zapalenia opon mózgowych, pałeczkami okrężnicy etc. Autorzy użyli preparatu o nazwie Antistreptyna „Geo”, zawierającego grupę paraaminobenzenosulfamidową w jej czystej postaci. Lek podawano doustnie w postaci 0,3 g tabletek oraz dożylnie, domięśniowo lub dordzeniowo w postaci iniekcji 15% Antistreptin solubile. Materiał kliniczny obejmował 23 chorych szpitalnych, którzy na ogół znajdowali się w stanie ciężkim (były to zazwyczaj przypadki chorób uszu i ich powikłań), a także ok. 60 chorych ambulatoryjnych, wśród których przeważały choroby jamy ustnej i gardła. Antystreptynę stosowano w: ostrym zapaleniu ucha zewnętrznego, ostrym ropnym zapaleniu ucha środkowego, przewlekłym zaostrzonym zapaleniu ucha środkowego ze współistniejącymi powikłaniami wewnątrzczaszkowymi, jak: zakrzepowe zapalenie zatok żylnych mózgowia, ropne zapalenie opon mózgowych, posocznicy, czyraku nosa, zapaleniach jamy ustnej, anginie mieszkowej, anginie Ludovici, zapaleniu języka, zapaleniu przyusznicy. Ponadto aplikowano ten sulfonamid w stanach gorączkowych, zwłaszcza po operacjach otorynolaryngologicznych, kiedy przypuszczano, że podwyższona ciepłota wynikała z zakażenia paciorkowcami. Pacjentom do 10. roku życia podawano 2-4, do 15. roku życia 4-6, a powyżej 15. do 8 tabletek dziennie. Po paru bezgorączkowych dniach zaprzestawano podawania leku. Nie spotykano działań ubocznych leku, mimo że podawano go niekiedy przez dłuższy czas; np. 11-letnia dziewczynka zmuszona była brać ów lek przez 39 dni w ilości 46,8 g. Wyleczenie uzyskano we wszystkich przypadkach z wyjątkiem czterech z grupy chorych szpitalnych; nie obserwowano żadnego zejścia śmiertelnego. Cytat za: Ceypek T., Paszkowski J., Zastosowanie kliniczne Antistreptyny w Klinice Chorób Uszu, Nosa, Gardła i Krtani U.J.K. we Lwowie. Polska Gazeta Lekarska, 1938, XVII (37), 740–742.
Najważniejszą wydaje się: Ceypek T., Zmiany w górnych drogach oddechowych przy gruźlicy płuc. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1938, XV (1-2), 182–184.
Ceypek T., Lwów w czasach trudnych. Notatki naocznego świadka, Pracownia Kreatywna Bezliku, Śląska Izba Lekarska, Kraków–Katowice (Polska) 2011.
65 lat Katedry i Kliniki Laryngologii Wydziału Lekarskiego w Katowicach Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, red. Markowski J., Katowice (Polska) 2016.
Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, t. 2, z. 3, red. i oprac. Urbanek B., Wydawnictwa IHN, Warszawa (Polska) 2000.
Barciński J., Zarys historii otolaryngologii polskiej w okresie 1918-1939. Acta Biologica et Medica Societas Scientarum Gedanensis, 1966, X, 5–70.
Danielewicz J., O ropniach mózgowych i móżdżkowych pochodzenia usznego za rok 1935. Polska Gazeta Lekarska, 1936, XV (3), 27–28.
Danielewicz J., O kostniaku zatoki czołowej. Polska Gazeta Lekarska, 1935, XIV (37), 659–660.
Danielewicz J., O wartości leczniczej antystreptyny w przypadkach ropnego paciorkowcowego rozlanego zapalenia opon mózgowych pochodzenia usznego. Polska Gazeta Lekarska, 1937, XVI (31-32), 620.
Danielewicz J., Ueber die durch Fremdkörper hervogerufenen Oesophagus-blutungen, welche diagnostische Schwierigkeiten bereiten. Monatsschrift fűr Ohrenheilkunde und Laryngo-Rhinologie, 1939, LXXIII, 121.
Karta rejestracyjna Jana Danielewicza, Główna Biblioteka Lekarska, Dział Starej Książki Medycznej (dalej: GBL.DSKM), [b.d.].
Kossowska E., Chmielik L.P., Tworzyli polską laryngologię. Jan Danielewicz (1903-1982) – twórca laryngologii dziecięcej w Polsce i na świecie. Magazyn Otorynolaryngologiczny, 2003, II, supl. 4.
Kossowska E., Jubileusz 50-lecia pracy naukowej i zawodowej doc. dr. med. Jana Danielewicza. Otolaryngologia Polska, 1979, XXXIII (4), 349–351.
Zapaśnik-Kobierska M.H., Wspomnienie pośmiertne. O doc. dr. Janie Danielewiczu (1903-1982). Pediatria Polska, 1984, LIX (3), 260–262.
Niemczyk K., Bruzgielewicz A., Osuch-Wójcikiewicz E. i wsp., Stulecie Kliniki Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 2020, IX (4), 1–10.
Góralówna M., O doc. dr. med. Janie Danielewiczu (1903-1982). Otolaryngologia Polska, 1983, XXXVII (1), 111–112.
Notice de personne „Lemaître, Fernand (1880-1958)” | BnF Catalogue général – Bibliothèque nationale de France, [online] https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb112262780 – 9.01.2024.
Biogramy uczonych polskich – materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, cz. 6,
Nauki medyczne. z. 1, A-J, oprac. Śródka A., Szczawiński P., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław (Polska) 1990.
Dobrzański A., Ezofagoskopia pod względem rozpoznawczym i leczniczym. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1931, VIII (1-2), 70–88; 1932, 1, 27–41; 2, 175–194.
Dobrzański A., Grabowski W., Szumowski K., O klinicznej wartości radiodiagnostyki w otiatrii. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1931, VIII (3-4), 199–209.
Dobrzański A., Obraz kliniczny i leczenie twardzieli. Polska Gazeta Lekarska, 1933, XII (36), 700–703.
Kwestionariusz dla pierwszego zgłoszenia zawodów leczniczych, Antoni Dobrzański. Warszawa 4 listopada 1941, GBL.DSKM, sygn. IL Warsz.-Białost. PL3271902.
[bez autora], Wiktor Jankowski (1905-1988). Nekrolog. Sprawozdanie Wrocławskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Ser B 1988, 6, 43.
Iwankiewicz S., Kossowski S., Birecki W. i wsp., Życiorys i spis prac naukowych prof. dr. hab. dr. h.c. Wiktora Jankowskiego. Otolaryngologia Polska, 1988, XLII (1/2), 1–13.
Iwankiewicz S., Kossowski S., Birecki W. i wsp., Wspomnienie pośmiertne o prof. dr. hab. dr. h.c. Wiktorze Jankowskim. Otolaryngologia Polska, 1990, XLIV (1), 78–79.
Uczeni wrocławscy, red. J. Trzynadlowski, [t. 2], Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław (Polska) 1994.
[bez autora], Prof. dr hab. Wiktor Jankowski. Wspomnienie pośmiertne. Życie Uczelni, 1988, 5, 7.
Profesorowi doktorowi habilitowanemu Wiktorowi Jankowskiemu w czterdziestopięciolecie pracy naukowej, pedagogicznej, lekarskiej. red. S. Iwankiewicz, Akademia Medyczna, Wrocław (Polska) 1975.
Jankowski W., Posocznica usznego pochodzenia. Polska Gazeta Lekarska, 1938, XVII (14), 275–278.
Jankowski W., Palatometr Jankowskiego. Przegląd Dentystyczny, 1936, XIV (9-10), 378–381.
Jankowski W., Powikłania wewnątrzczaszkowe zapalenia ucha środkowego. Polska Gazeta Lekarska, 1938, XVII (25), 519–521.
Jankowski W., Przyczynek do operacji plastycznej nosa siodełkowatego. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1936, XII (1-2), 106–124.
Jankowski W., Rozwój jamy nosowej i jej stosunek do sąsiednich części mózgo- i twarzoczaszki. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1939, XV (1-2), 85–159.
Kos J.B., Mistrzowie wrocławskiej medycyny, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, Wrocław (Polska) 2022.
nm, Jubileusz profesora Wiktora Jankowskiego. Słowo Polskie, 1985, 231, 1–2.
[bez autora] Nekrolog prof. W. Jankowskiego. Słowo Polskie, 1988, 282, 4.
Ergetowski R., Akta personalne prof. Antoniego Stanisława Jurasza w Heidelbergu i Karlsruhe. Archiwum Historii Medycyny, 1983, XLVI (2), 215–235.
Barciński J., Przemysław Pieniążek, Franciszek Nowotny i Antoni Jurasz (sen.) pionierzy laryngologii i otologii światowej. Archiwum Historii Medycyny, 1970, XXXIII (3-4), 409–413.
Jurasz A., O fizjologicznej czynności jam nosowych jako przewodu oddechowego. Lwowski Tygodnik Lekarski, 1909, IV (2), 13–16.
Zwoździak W., Historia Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego. Archiwum Historii Medycyny, 1965, t. XXVIII, z. 3, 224.
Wojtkiewicz-Rok W., Lata chwały i dni grozy. Studia nad dziejami Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń (Polska) 2012.
Schwann H., Anton Jurasz’s Bedeutung fuer die Rhinolaryngologie aus heutiger Sicht. Archiwum Historii Medycyny, 1979, XLII (3), 317–321.
Jurasz A., Die Behandlung der Larynx tuberculose. Deutsche medizinische Wochenschrift, 1908, XXXVI (27), 317–321. DOI: https://doi.org/10.1055/s-0029-1188863
Jurasz A., O twardzieli. Gazeta Lekarska, 1912, XXXII (36), 1001–1004. Praca o twardzieli wygłoszona została 24 czerwca 1912 r. na II Kongresie Austriackich Lekarzy Rządowych w Krakowie.
Redzik A., Duda R., Mudryj M. i wsp., Academia militans. Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie, Wydawnictwo Wysoki Zamek, Kraków (Polska) 2017.
Hasik J., Juszczyk J., Dzieje Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Poznańskiego i Akademii Medycznej 1919-1979, Akademia Medyczna, Poznań (Polska) 1979.
Jurasz A., Przyczynek do polskiego mianownictwa Lekarskiego. Lwowski Tygodnik Lekarski, 1909, IV (1), 11.
Kossowski S., Arkusz zgłoszeniowy do Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu z 12 kwietnia 1950, GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX wieku, t. 2, z. 2, red. i oprac. Urbanek B., Wydawnictwa IHN, Warszawa (Polska) 1999.
Iwankiewicz S., Prof. dr hab. Stanisław Kossowski. Wspomnienie pośmiertne. Życie Uczelni, 1989, 9(14), 7.
Karta rejestracyjna Izby Lekarskiej Dolnośląskiej m. Wrocławia z 27 sierpnia 1946, GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Zalewski T., Opinia wystawiona drowi S. Kossowskiemu z 19 września 1944 we Lwowie, GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Zalewski T., Opinia wystawiona drowi S. Kossowskiemu z 19 lutego 1948 we Wrocławiu, GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Kossowski S., Przebieg zabiegów operacyjnych wykonanych w Klinice Otolaryngologicznej UJK we Lwowie w latach 1924-1937. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1939, XV (1-2), 295–308.
Kossowski S., Życiorys, [b.d.], GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Kwestionariusz dla pierwszego zgłoszenia zawodów leczniczych z 3 października 1941. Stanisław Maria Józef Kossowski, GBL.DSKM, sygn. IL Wrocławska PL3276123.
Iwankiewicz S., Birecki W., Ziemski Z., Prof. dr hab. Stanisław Kossowski (1909-1989). Otolaryngologia Polska, 1999, XLIV (6), 434–442.
Księga pamiątkowa i adresowa wygnańców wojennych z Galicyi i Bukowiny 1914-1915 oraz Album pamiątkowe. Cz. III. Prowincye i Bukowina, oprac. Chmurski A., Wiedeński Kuryer Polski, Wiedeń (Österreich) 1915.
Kaczkowska B., Kuśnierczyk A., Matecznik. Kamienica Polska, Sławków, Śniatyn. Korzenie, 2007, XVII (1), 14–15.
Kuśnierczyk W., Gruźlica nosa, jamy ustnej i gardła. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1939, XV (1-2), 249–295.
Karta Rejestracyjna Izby Lekarskiej Warszawsko--Białostockiej z 20 lutego 1939, GBL.DSKM, sygn. Izba Lek. Warsz.-Białost. PL32712953.
Kuśnierczyk P., List do A. Kierzka z 8 marca 2021.
Puzio A., Kuśnierczyk Wacław Franciszek (1908-1997), lekarz, laryngolog, profesor Śląskiej Akademii Medycznej. Biuletyn Informacyjny Śląskiej Akademii Medycznej, 1997, VII (1), 28.
Brożek K., Kozakiewicz J., Kierzek A., Profesor Wacław Kuśnierczyk (1908-1997) – pro memoria w 100 lecie urodzin. Otolaryngologia Polska, 2009, LXIII (2), 215–218. DOI: https://doi.org/10.1016/S0030-6657(09)70112-X
Droga życiowa i zawodowa Janiny z Marynowskich Kuśnierczykowej osoby o wszechstronnych zainteresowaniach, została zaprezentowana w osobnej publikacji: Kozakiewicz J., Kierzek A., Otorynolaryngolodzy lwowscy. Janina Maria Marynowska-Kuśnierczykowa (1905-1999). Materiały Naukowe Sekcji Historycznej Polskiego Towarzystwa Otorynolaryngologów – Chirurgów Głowy i Szyi, 2021, XXXVII (1-4), 62–65.
Arkusz zgłoszeniowy do Urzędu Wojewódzkiego we Wrocławiu. Prof. Teofil Zalewski, GBL.DSKM. sygn. IL Wrocław. PL3276352
Kierzek A., Klinika Otolaryngologiczna Uniwersytetu Jana Kazimierza. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 2023, LXXXVI, 33–49. DOI: https://doi.org/10.12797/AHiFM.86.2023.86.03
Zalewski T., Ueber den Einfluss von Peptoneinführung in die Blutbahn auf den Circulationsapparat und manche Functionen des Organismus. Bulletin International de l’Academie des Sciences de Cracovie, 1897, 6, 213–215.
Zalewski T., Experimentalle Untersuchungen über die Resistenzfühigkeit der Trommelfels. Zeitschschrift für Ohrenheilkunde, 1903, LII (37), 617–618.
Zalewski T., Badania nad chłonieniem ciał wprowadzanych do jamy bębenkowej. Gazeta Lekarska, 1917, LII (40), 445–448; 41, 456–460.
Zalewski T., W sprawie postępowania pooperacyjnego po attyko-antrotomii. Nowiny Lekarskie, 1908, XX (7), 411–416.
W. Jankowski, [w:] Uczeni wrocławscy, [t. 1], red. Trzynadlowski J., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław (Polska) 1980, s. 212–213.
Zalewski T., Walka z twardzielą. Polska Gazeta Lekarska, 1932, XI (49), 893–894.
Zalewski T., Z życia Kliniki Otolaryngologicznej U.J.K. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1927, IV (1-2), 3–13.
Zalewski T., Trzydziestolecie Katedry Otoaryngologii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie. Polski Przegląd Otolaryngologiczny, 1938, XV (1-2), 1–14.
Kwestionariusz dla pierwszego zgłoszenia zawodów leczniczych. Teofil Zalewski, [b.d.], GBL.DSKM, sygn. IL Wrocław. PL3276352.
Szarejko P., Zalewski Teofil (1872-1953), [w:] Szarejko P., Słownik lekarzy polskich XIX wieku, t. 2, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa (Polska) 1994, 326–327.
Klinika Otolaryngologiczna: 1948-1978, red. Iwankiewicz S., Kossowski S., Pałubiak G. i wsp., Akademia Medyczna we Wrocławiu, Wrocław (Polska) 1978.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Archiwum Historii i Filozofii Medycyny
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
