Stanisław Wyspiański wobec planu akcji niepodległościowej Józefa Piłsudskiego w 1905 r.
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstract
STANISŁAW WYSPIAŃSKI ET LE PLAN DE L’ACTION DE LIBÉRATION DE JÓZEF PIŁSUDSKI
Vers la fin de l’année 1904 un groupe d’activistes du PPS (Parti Socialiste Polonais) recueillis autour de Józef Piłsudski entreprirent une action de révolte, les armes à la main, contre les envahisseurs du tsar. Selon les desseins de ses créateurs, cette action aurait dû susciter un large retentissement social sous forme des cotisations pour des futures forces militaires.
On projetait de proclamer un manifeste signé par les représentants éminents de la culture polonaise de cette époque. A côté de Piłsudski, Stefan Żeromski et Michał Sokolnicki jouèrent un rôle particulier dans des travaux de préparation. On projetait de s’adresser á S. Witkiewicz, S. Wyspiański, B. Limanowski et autres. Le manifeste aurait dû être signé par Piłsudski et Żeromski.
L’adhésion de l’auteur de „Noces” (Wesele) ā l’action purrait jouer le rôle de stimulant moral pour la nation et celui de grand appui pour les comploteurs.
On organisa deux rencontres avec le poète. Le 28 février 1906 Żeromski lui rendit visite, le lendemain — Piłsudski en compagnie de Sokolnicki. Wyspiański fut èmu par la proposition d’adhérer à l’artion, maisil fut aussi surpris. Il offrit aux comploteurs onze de ses tableaux représentant le Tertre de Kościuszo, èt il s’este engagé à faire une lithographie de son dessin de la Sainte Vierge en beaucoup d’exemplaires.
L’argent reçu de la vente de ses oeuvres aurait été destiné au profit de l’armée.
En même temps le poète offrit son hymne patriotique „Descends la Colombe” (Zstąp Gołębica”), proposant d’y recueillir des signatures. Mais lui-même ne signa pas le manifeste. Il voulut recevoir de Piłsudski une preuve qui pût le persuader de la réalité de cette entreprise. Piłsudski ne put pas bien sur lui donner une telle déclaration. Ainsi Wyspianski se limita-t-il à soutenir l’action moralement, ce qui avait un caractère symbolique. Une grande vogue de l’hymne „Descends la Colombe” fut le seul effet de ces conversations.
Les conversations avec d’autres signataires éventuels ne donnèrent pas, non plus de résultats attendus. l’action fut d’ailleurs stoppée peu de temps après, à cause dle la situation dans le Parti Socialiste Polonais. Piłsudski et ses partisants rencontrèrent une force concurrente au sein du parti-le futur PPS de gauche.
References
1. W. Sławek (1879—1939) — czołowy działacz piłsudczykowski, członek PPS, PPS-Frakcji, Organizacji Bojowej; następnie w Legionach i POW. W odrodzonej Polsce należał do tzw. grupy pułkowników; premier, poseł na Sejm. Popełnił samobójstwo.
2. W. Jodko-Narkiewicz (1864—1924) — publicysta, działacz socjalistyczny, bliski współpracownik J. Piłsudskiego w jego działalności przed I wojną światową i w okresie legionowym. Po odzyskaniu niepodległości wicem. spraw zagr., następnie poseł w Istambule i Rydze.
3. L. Wasilewski (1870—1936) — czołowy działacz PPS, historyk i publicysta, bliski współpracownik J. Piłsudskiego. Po odzyskaniu niepodległości prezes Instytutu Badań Najnowszej Historii Polski, Instytutu Spraw Narodowościowych, oraz redaktor „Niepodległości”. Autor licznych artykułów historycznych.
4. za: A. Garlicki — „U źródeł obozu belweder- skiego” Warszawa 1978.
5. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” Warszawa 1936. str. 146—147.
6. E. Abramowski (1868—1918) — socjolog, psycholog, działacz polityczny. Członek „Proletariatu”, następnie współzałożyciel Polskiej Partii Socjalistycznej. W 1915 został profesorem psychologii Uniwersytetu Warszawskiego.
7. M. Sokolnicki (1880—1967) — czołowy działacz piłsudczykowski, historyk, dyplomata. Działał w Legionach i POW. Przed II wojną światową ambasador Polski w Turcji. Zmarł na emigracji.
8. Sokolnicki w swoich wspomnieniach nie poda- je dokładnej daty.
9. M. Sokolnicki — „O spotkaniu Piłsudskiego z Wyspiańskim” w: Leon Płoszewski — „Wyspiański w oczach współczesnych” Kraków 1971. T II. str. 225.
10. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 152.
11. S. Witkiewicz (1851—1915) — malarz, krytyk, pisarz. Twórca i propagator tzw. stylu zakopiańskie go. Ojciec Stanisława Ignacego.
12. B. Limanowski (1835—1935) — czołowy działacz socjalistyczny, socjolog, historyk, publicysta. Autor szeregu prac historycznych (np. „Stanisław Worcell”, „Historia ruchu rewolucyjnego w Polsce w 1846”), napisał swoje „Pamiętniki”.
13. K. Lewakowski (1836—1912) — uczestnik powstania styczniowego, galicyjski działacz ludowy, członek rady Muzeum Narodowego w Rapperswilu.
14. S. Żeromski — „Na broń...” w: Leon Płoszew- ski — „Wyspiański w oczach współczesnych” T. II. str. 220—221.
15. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 152.
16. L. Płoszewski — „Wyspiański w oczach współczesnych” (komentarz). T. II. str. 519.
17. S. Żeromski — „Na broń...” str. 222.
18. Na przełomie 1904 i 1905 roku S. Wyspiański namalował z okna swej pracowni przy ul. Krowoderskiej około 20 pejzaży z widokiem kopca Kościuszki. W marcu 1905 dziewięć z nich znajdowało się na IV Wystawie Stowarzyszenia Artystów Polskich Sztuka: w: L. Płoszewski — dodatek krytyczny do: Stanisław Wyspiański „Dzieła zebrane” Kraków 1966 T. 14 str. 292.
19. S. Żeromski — „Na broń...” str. 223.
20. tamże.
21. Notatka Wyspiańskiego: „2 luty — „Veni Creator” piszę” w: L. Płoszewski — „Stanisława Wyspiańskiego orędzie” Kraków 1930, str. 6.
22. S. Żeromski — „Na broń...” str. 224.
23. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 153.
24. L. Płoszewski — „Wyspiański w oczach współczesnych” (komentarz) str. 519.
25. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 153.
26. M. Sokolnicki — „O spotkaniu Piłsudskiego z Wyspiańskim” str. 226.
27. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 153— —154.
28. J. Idzikowski — „Matka Boska Częstochowska Wyspiańskiego” w: „Za i przeciw” 1958 nr 7(48).
29. L. Płoszewski —Dodatek krytyczny do: Stanisław Wyspiański „Dzieła zebrane” Kraków 1961. T. 11. str. 246. 30 tamże.
31. B. Ulanowski (1860—1919) — historyk, prawnik, od 1886 r. profesor Uniwersytetu Jagielińskiego. W latach 1903 — 1919 sekretarz generalny Akademii Umiejętności. Z ramienia Uniwersytetu był kierownikiem Drukarni Uniwersyteckiej.
32. L. Płoszewski — Dodatek krytyczny do: Stanisław Wyspiański „Dzieła zebrane” T. 11 str. 248.
33. J. Filipowski (1870—1941) — urodzony w Toruniu, w latach późniejszych przeniósł się do Krakowa. W 1897 został dyrektorem drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1898—1905 w drukarni tej Stanisław Wyspiański drukował prawie wszystkie swoje utwory.
34. J. Filipowski — „Wspomnienia o Stanisławie Wyspiańskim” Kraków 1932, str. 12—13.
35. S. Żeromski — „Na broń...” str. 224. Nieprecyzyjne wyrażenia autora — wtedy jeszcze nie istniała „Frakcja rewolucyjna”. Rozłam na PPS-Frak- cję i PPS-lewicę nastąpił w 1906 r.
36. M. Sokolnicki — „O spotkaniu Piłsudskiego z Wyspiańskim” str. 227.
37. M. Sokolnicki — „Czternaście lat” str. 155.
38. j.w. str. 157.
39. Założona w 1892 r. w Paryżu Polska Partia Socjalistyczna wysunęła na czoło swego programu hasło walki o niepodległość Polski. Od początku doszło w łonie PPS do ukształtowania się dwóch nurtów. Nurt prawicowy partii (J. Piłsudski, S. Wojciechowski, S. Mendelson) propagował przede wszystkim walkę o wyzwolenie narodowe; nurt lewicowy (M. Koszutska, M. Wałecki) podjął wyłącznie hasło wyzwolenia społecznego. Ścieranie się tych postaw doprowadziło do rozłamu w PPS w 1906 r. na PPS-Frakcję Rewolucyjną (na czele z Piłsudskim )i PPS-lewicę.
40. L. Wasilewski — „Józef Piłsudski jakim go znałem” za: Andrzejem Garlickim — „U źródeł...” str. 144.
41. L. Płoszewski — Dodatek krytyczny do: Stanisław Wyspiański „Dzieła zebrane” T. 11. str. 249.
42. W. Feldman (1868—1919) — krytyk literacki, dramaturg, publicysta. Redaktor „Dziennika Krakowskiego” następnie „Krytyki”.
43. za: L. Płoszewski — „Stanisława Wyspiańskiego orędzie” str. 13.
44. tamże.
45. B. Raczyński (1880—1937) — nauczyciel gry na skrzypcach w Instytucie Muzycznym w Krakowie, kompozytor. W roku 1904 Wyspiański zaprojektował winietę dla jego „Kolęd”. Raczyński skomponował muzykę do paru utworów Wyspiańskiego. W latach 1922—1935 ogłosił 14 artykułów—wspomnień o Wyspiańskim. Wspomnienia te oceniane są bardzo ujemnie, zarzuca się im szereg sprzeczności i zniekształceń np.: Leon Płoszewski — komentarz do: „Wyspiański w oczach współczesnych” T. II. str. 516.
46. B. Raczyński — „Piłsudski — Wyspiański. Wspomnienia na tle osobistych przeżyć” w: „Kurier Literacko-Naukowy” 6. VIII. 1934.
47. tamże.
48. A. Nowaczyński (1876—1944) — satyryk, dra- matopisarz, czołowy publicysta endecki przed II wojną światową.
49. A. Nowaczyński — „Ofensywa — czepianie się sarkofagów” w: „Myśl Narodowa” 18.VIII. 1929 nr 36.
50. „Głos Narodu” 23.VIII.1929 nr 223.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
