Станути і стати ся зас. Ревіталізацийны процесы серед Лемків по 1989 р.
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.15.2019.15.01Słowa kluczowe:
Łemkowie, polityka etniczna, organizacje łemkowskie, język łemkowski, literatura łemkowska, kultura łemkowska, edukacja łemkowska, filologia łemkowska, rewitalizacjaAbstrakt
Artykuł jest próbą oceny charakteru i efektów przemian w życiu społeczno-kulturowym Łemków, jakie zaszły po 1989 r. Wskazane zostały trzy graniczne daty, znaczące dla tych przemian, powiązane z przemianami po-litycznymi w Polsce i kształtującą się w niej polityką etniczną. Charakterystyka i ocena przemian zawarta została w trzech tematycznych częściach, poświęconych organizacjom i tożsamości; językowi, literaturze i kulturze; nauce i edukacji. W każdej z tych części wykazano różnokierunkowość przemian, antynomie i ambiwalencje, jakie pojawiają się w ich ocenie, ścisłe powiązanie z niekonsekwencjami w polityce etnicznej Polski i globalnymi zjawiskami kulturowymi współczesności. obok wskazywania negatywnych konsekwencji tych czynników, zwrócono uwagę też na znaczące osiągnięcia dokonane w ostatnim trzydziestoleciu we wszystkich dziedzinach kulturowego i społecznego funkcjonowania łemkowskiej mniejszości etnicznej. Najistotniejszym jednak efektem przemian jest uformowanie się profesjonalnie przygotowanej elity łemkowskiej, która jest w pełni świadoma stanu zagrożenia rodzimej kultury i tożsamości oraz dąży do wypracowania oraz skutecznego wdrażania strategii rewitalizacyjnych. Otwarcie perspektywy poznawczej jest bazą do samoreflektowania własnego upozycjonowania etnicznego.
Bibliografia
Vatralʹ, Marta. 2011. «Plekaûčy rusinʹsko-lemkіvskіj âzyk». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 7: 21-25.
«Dokumenty: Pisma v spravі oddanâ maєtku Ruskoj Bursy v Ґorlicâh z rokіv 1991-1996». 2005. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 1: 37-69.
«Dokumenty: Pisma v spravі oddanâ maєtku Ruskoj Bursy v Ґorlicâh z rokіv 2000-2002». 2006. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 2: 17-48.
«Dokumenty: Pisma v spravі oddanâ maєtku Ruskoj Bursy v Ґorlicâh z rokіv 2003-2005». 2007. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 3: 31-56.
«Dokumenty: Pisma v spravі oddanâ maєtku Ruskoj Bursy v Ґorlicâh z rokіv 2006-2007». 2008. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 4: 21-56.
«Dokumenty: Pisma v spravі oddanâ maєtku Ruskoj Bursy v Ґorlicâh z rokіv 2008-2009». 2009. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 5: 27-61.
«Dokumenty: Pisma v spravі reprezentaciі lemkіvskoj etnіčnoj menšyny vo Spіlʹnіj Komіsiі Urâdu і Nacіonalʹnyh і Etnіčnyh Menšyn»; Zięba, Andrzej A. «Tożsamość Łemków w aspekcie historycznym»; Pęksa, Władysław. «Opinia prawna»; Michna, Ewa. «Analiza socjologiczna kwestii reprezentacji łemkowskiej mniejszości etnicznej w Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych». 2010. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 6: 29-73.
«Dokumenty: Proby poklikuvanâ lemkіvskyh etnіčnyh sospіlʹnyh orґanіzacij v Polʹŝi v rokah 1956-1989». 2013. Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 9: 30-64.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2002. «Povyselenča lemkіvska lіteratura âk etos tyrvanâ». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. і vybіr Olena Ducʹ-Fajfer, 11-25. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
[Ducʹ-Fajfer, Olena], red. 2008. Ruska Bursa 100 rokіv, Ruska Bursa 1908-2008. Ґorlicі: Stovarišynâ «Ruska Bursa».
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2017. «„A Vіsla dale plyne” Petra Murânky: avtobіoґrafіâ âk reіnvencijnij mіf». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 13: 149-167.
Kosovskіj, Severiân, oprac. 2019. HHH Rokiv Stovarišynâ Lemkiv / 30 lat Stowarzyszenia Łemków. Dostup: 19.10.2019. http://www.stowarzyszenielemkow.pl/web/pl/30-lat-stowarzyszenia-lemkow/
Maґočіj, Pavel Robert. 2018. «Kodifіkacijnyj proces rusinʹskogo âzyka: Dosâgnutâ і novy zadačі». V: 20 rokіv vysokoškolʹskoj rusinіstіky na Slovakії. Red. Kvetoslava Koporova, 43-66. Prâšіv: Prâšіvska unіverzіta v Prâšovі.
Malecka-Novak, Natalіâ. 2019. Lemkіvskіj âzyk v rocі 2019/2020. Dostup: 19.10.2019 http://www.lem.fm/lemkivskij-yazyk-v-roczi-2019-2020/?fbclid=IwAR01Xm9m5-pD6yP1451JajZnaA4m6-nONzeP9e9LcySVFr-T0FDb6VU9mhg.
Statut OL. 2017. Dostup: 19.10.2019. http://www.lemkounion.pl/statut.html.
Ustava z dnâ 6 sіčnâ 2005 r. pro nacіonalʹny і etnіčny menšyny і pro reґіonalʹnij âzyk. Dostup: 20.10.2019. file:///C:/Users/UW/Downloads/lemkowski (1).pdf
Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Dostup: 22.10.2019. http://mniejszosci.narodowe.mswia.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html
«Dislocation». 1998. V: Ashcroft, Bill; Griffiths, Gareth; Tiffin, Hellen. Key Concepts in Post-Colonial Studies, 73-75. New York: Routledge.
Duć, Helena. 1985. W modlitewnym bluźnierstwie. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Duć-Fajfer, Helena. 2006. «Szkolnictwo na Łemkowszczyźnie». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 2: 51-67.
Duć-Fajfer, Helena. 2012. «„(…)odnaleźć ludzi/ i zapytać ich/ to wasza mowa?”. Językowe istnienie poprzez tekst». V: Pomiędzy bukwą a literą. Współczesna literatura mniejszości białoruskiej, ukraińskiej i łemkowskiej w Polsce, 213-264. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Duć-Fajfer, Helena. 2015. «Paternalizm unikowy, czyli jak radzić sobie z ustawowymi zobowiązaniami». V: Między lękiem a nadzieją. Dziesięć lat funkcjonowania ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym (2005-2015). Red. Anita Adamczyk, Andrzej Sakson, Cezary Trosiak, 71-81. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Duć-Fajfer, Helena. 2016a. «„A Wisła dalej płynie” Petra Murianki : autobiografia jako mit reinwencyjny». V: Autobiografie (po)graniczne. Red. Inga Iwasiów, Tatiana Czerska, 15-29. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas».
Duć-Fajfer, Helena. 2016b. «Literatura a proces rozwoju i rewitalizacji tożsamości językowej na przykładzie literatury łemkowskiej». V: Integral strategies for language revitalization. Red. Justyna Olko, Tomasz Wicherkiewicz, Robert Borges, 175-200. Warszawa: Artes Liberales.
Engaged humanities in Europe: Capacity building … – CORDIS. Dostup: 22.10.2019. <https://cordis.europa.eu › project › rcn>
Fontański, Henryk, Chomiak, Mirosława. 2000. Gramatyka języka łemkowskiego/Ґramatyky Lemkіvskogo Âzyka. Katowice: Wydawnictwo Naukowe Śląsk.
Gosk, Hanna. 2010. Opowieści «skolonizowanego/kolonizatora». W kręgu studiów postzależnościowych nad literaturą polską XX i XXI wieku. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych «Universitas».
Graban, Władysław. 1984. Twarz pośród cieni. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Gudaszewski, Grzegorz, oprac. 2015. Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i mieszkań 2011. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny. Dostup: 19.10.2019. https://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5670/22/1/1/struktura_narodowo-etniczna.pdf
Horoszczak, Jarosław. 2004. Slovnik lemkіvsko-polʹskіj/ polʹsko-lemkіvskіj. Warszawa: Rutenika.
Języki obce i języki mniejszości narodowych. Dostup: 25.10.2019. https://cie.men.gov.pl/sio-strona-glowna/dane-statystyczne/jezyki-obce-dane-statystyczne/
Kiedy skończył się komunizm? Historyczny spór. 2013 (Puls Trójki 4.06.2013). Dostup: 19.10.2019. https://www.polskieradio.pl/9/301/Artykul/859157,Kiedy-skonczyl-siekomunizm-Historyczny-spor
Kłoskowska, Antonina. 1996. Kultury narodowe u korzeni. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Łodziński, Sławomir. 1998. «Przekroczyć własny cień. Prawne, instytucjonalne oraz społeczne aspekty polityki państwa polskiego wobec mniejszości narodowych w latach 1989-1997». V: Mniejszości narodowe w Polsce. Praktyka po 1989 roku. Red. Bogusława Berdychowska, 11-82. Warszawa: Centrum Stosunków Międzynarodowych Instytutu Spraw Publicznych.
Michna, Ewa. 2013. «Łemkowskie organizacje społeczne – współczesna działalność na rzecz podtrzymania i rozwoju kultury». W: Łemkowie. Red. Beata Machul-Telus, 197-223. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Murianka, Petro. 1983. Suchy badyl. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Olko, Justyna, Wicherkiewicz Tomasz, Borges Robert, red. 2016. Integral Strategies for Language Revitalization. Warszawa: Faculty of «Artes Liberales», University of Warsaw.
Plaskota, Tomasz, Nie chcemy być medium specjalnej troski – rozmowa z Bogdanem Gambalem, redaktorem naczelnym Łemkowskiego Radia Lem.Fm. Dostup: 24.10.2019. https://sdp.pl/nie-chcemy-byc-medium-specjalnej-troski-rozmowa-z-bogdanemgambalem-redaktorem-naczelnym-lemkowskiego-radia-lem-fm/
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 marca 1992 w sprawie organizacji kształcenia umożliwiającego poczucie tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych. (Dz.U. nr 34, poz. 150). Dostup: 21.10.2019. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19920340150
Siatkowski, Zbigniew. 1994. «Współczesna poezja Łemków. Formowanie się pokolenia literackiego». Zagoroda, č. 2-3: 48-54.
Statut SL. Dostup: 19.10.2019. http://www.stowarzyszenielemkow.pl/web/pl/stowarzyszenie-lemkow/statut-sl/
Stefanowski, Paweł. 1985. Ikona. Łemkowski pejzaż/ Іkona. Lemkіvskіj Kraj. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Trochanowska, Stefania. 1984. Potem, teraz, przedtem. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dostup: 19.10.2019. http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20050170141
Wicherkiewicz, Tomasz. Opinia nt. Raportu Komitetu Ekspertów Rady Europy ds. Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych z początkowego cyklu monitorowania realizacji postanowień Karty w Polsce oraz zaleceń Komitetu Ekspertów w sprawie stosowania Karty przez Polskę z 7 grudnia 2011 r. Dostup: 22.10.2019 http://kaszebsko.com/uploads/Raport_Karty_PODSUMOWANIE_TWicherkiewicz.pdf
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002 w zakresie deklarowanej narodowości oraz języka używanego w domu. Dostup: 19.10.2019. https://stat.gov.pl ›spisy-powszechne › narodowy-spis-powszechny-2002
http://www.encounters.al.uw.edu.pl/eng/News/language-as-a-cure---new-projectfinanced-by. Dostup: 23.10.2019.
http://www.revitalization.al.uw.edu.pl/eng/Lemko Dostup: 23.10.2019.
