Cultural Heritage of Lemkos as a Research Problem in the Humanities and the Topic of Discourse in Poland

Authors

  • Andrzej A. Zięba Jagiellonian University

DOI:

https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.04

Keywords:

Lemko region, cultural heritage, public discourse, Lemko studies

Abstract

The cultural heritage of Lemkos is today one of those European values that have found themselves in danger. The reason for this is not only the project of political and economic unification of Europe, which will inevitably trigger far-reaching cultural unification and violate ethnic and national traditions in its area, but also an event from over 80 years ago – the displacement of Lemkos from their homeland and the dispersion and assimilation in a different ethnic environment, as well as the destruction of material and spiritual heritage on the territory of this homeland and its resettlement by newcomers inheriting an alien culture. Among the many issues that come with it, two are the subject of this review. The first are the attitudes of Poles towards the Lemko heritage, which are reflected in the public discourse understood here not only as statements, but also as initiatives. The importance of this issue stems from the fact that the fate of the Lemko heritage is decided primarily within the context of contemporary Polish culture, although it is justified to disagree with the common identification of Poland with the communist authors and performers of the action of 1947, which destroyed the Lemko region as a homogeneous cultural area. The second issue is the way of analyzing the fate of this heritage in the humanities, wchich is devoid of a comparative perspective. It dominates today, narrowing research horizons as well as exerting a tangible influence on the choice of strategies for rescuing and transmitting endangered cultural content. In this regard, attention should be paid to the need to learn about and compare analogous cultural catastrophes caused by communist totalitarianism, as well as the strategies of survival and rebirth of the destroyed cultures.

Author Biography

Andrzej A. Zięba, Jagiellonian University

Iсторик, кєрівник Закладу Етнічных Одно- шынь в Європі в Інституті Етнолоґіі і Культуровой Антрополоґіі Ягай- лоньского Університету, заступця ведучого Східньоєвропской Комісиі Польской Академіі Знань, директор Осередка Досліджынь над Культу- ром Орміяньском Польской Академіі Знань. Занимат ся квестиями міґра- циі і етнічности в історичным аспекті. Єст автором, спілавтором і редак- тором прац на тему реляций польско-украінькых, діів грекокатолоцкой і православной Церкви, культуровых перемін серед Лемків, Орміян і Жыдів в XIX i XX ст., в тым книжок: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały (1994); Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce (1997); Mechanizmy zamorskich migracji łańcuchowych w XIX wieku: Polacy, Niemcy, Żydzi, Rusini (2004); Nahum Sokołów, życie i legenda (2006), Formuły patriotyzmu w Europie Wschodniej i Środkowej od nowożytności do współczesności (2009); Lobbing dla Ukrainy w Europie międzywojennej (2010); Ormiańska Warszawa (2012), Rzecz o roku 1863: Uniwersytet Jagielloński wobec powstania styczniowego (2013); Monarchia, wojna, człowiek: codzienne i niecodzienne życie w Galicji w dobie pierwszej wojny światowej (2014); Ormianie polscy: kultura i dziedzictwo (2016); Ormiańska Polska (2018).

References

Źródła archiwalne

Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: sygn. Przyb. 350/70, H. Jasieński, Łemkowszczyzna (ochrona zabytków) 1947-1950.

Źródła drukowane

A. O. 1956. „Cerkiewki”, Po Prostu, 2, nr 39.

Brykowski, Ryszard. 1956. „Zabytki architektury w powiatach leskim i ustrzyckim”, Wierchy: 206-209.

Brykowski, Ryszard. 1957. „W sprawie architektury cerkiewnej województwa rzeszowskiego”. Ochrona Zabytków, 10, nr 2: 99-112.

Brykowski, Ryszard. 1984. „Krzyże Łemków”. Tygodnik Powszechny, nr 4.

Cerkwie są takie piękne, z ks. Mieczysławem Czekajem, proboszczem rzymskokatolickiej parafii w Banicy rozmawiają Wanda Eisele i Krzysztof Ranik. 1988. Magury: 58-70.

Ficowski, Jerzy. 1983. „Z Połemkowszczyzny”, Twórczość, nr 5: 7-8.

Harasymowicz, Jerzy. 1983. (wypowiedź dla Gazety Krakowskiej, nr z 15.09., cyt. za: Polityka, nr 40).

Harasymowicz, Jerzy. 1984. „Tak, żywi Łemkowie, tylko żywi”, Gazeta Krakowska, nr 300.

Harasymowicz, Jerzy. 1989. „Łemkom pod rozwagę”, Gazeta Krakowska, nr 168: 1, 4.

[Harasymowicz, Jerzy]. 1989. „Chwast płomienisty i złowrogi – burzan nacjonalizmu, notował Wojciech Klemiato”. Gazeta Krakowska, nr z 11 czerwca: 3.

Jasienica, Paweł. 1956. „O zbyt gorliwych włodarzach”. Życie Literackie, 6, nr 24.

Kmietowicz, Lech. 1984. „O całą prawdę na temat drogi krzyżowej Łemków”. Gazeta Krakowska, nr z 18.10.

Kroh, Antoni. 1981. „Rekolekcje łemkowskie”. Tygodnik Powszechny, nr 43: 4.

Kroh, Antoni. 1981. „Kim są Łemkowie”. Tygodnik Powszechny, nr 47.

Kroh, Antoni. 1984. „Jeszcze o Łemkach”. Tygodnik Powszechny, nr 39.

Makarski, Władysław. 1979. „W sprawie zmiany nazw niektórych miejscowości w południowo-wschodniej Polsce”. Rocznik Przemyski, 21: 257-272.

Mokry, Włodzimierz. 1983. „Na przykładzie cerkwi w Klimkówce”. Tygodnik Powszechny, nr 32.

Mokry, Włodzimierz. 1984. „Rusini, Łemkowie – Ukraińcy”. Tygodnik Powszechny, nr 38.

Mokry, Włodzimierz. 1984. „Krzyże Łemków”. Tygodnik Powszechny, nr 41.

Mycielski, Zygmunt. 1956. „Ochrona zabytkom – czy to sprawa ważna?”. Przegląd Kulturalny, 5, nr 31.

Nowakowski, Zygmunt. 1963. Lajkonik na wygnaniu. Felietonów sto i jeden (1950-1962). Londyn: Nakładem Komitetu Obchodu Jubileuszowego.

Potocki, Andrzej. 1991. „Kradzione nie tuczy”. AZ, nr 173.

Świerczewska, Krystyna. 1956. „Na pomoc zabytkom!”. Nowiny Tygodnia, 7, nr 33.

Tochman, Wojciech. 1992. „Był szynk”. Gazeta Wyborcza, nr 188.

Urbańczyk, Stanisław. [1978] 1981. „Zmiana nazw w Polsce południowo-wschodniej”. Język Polski, 61, nr 3-5: 233-238.

W[ielocha], A[Andrzej]. 1988. „O cerkwi w Klimkówce raz jeszcze”. Magury: 78-81.

„Z Łemkowszczyzny”. 1999-200. Krakowskie Horyzonty, nr 11-12.

[Zaręba, Eta]. 1981. Wystawa fotografii Requiem bieszczadzkie. [Kraków]: SARP.

Opracowania

Albin, Janusz. 1999/2000. „Próby odbudowy łemkowskich tradycji kulturowych na Podkarpaciu”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F, 54/55: 271-282.

Allworth, Edward. 1998. The Tatars of Crimea. Return to the Homeland. Studies and Documents. Durham: Duke University Press. DOI: https://doi.org/10.1215/9780822398691

Blin-Olbert, Danuta. 1998. „Zbiory łemkowskie w muzeach polskich”. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 34: 93-103.

Bugay, Nikolay. 1996. The Deportation of Peoples in the Soviet Union, New York City: Nova Publishers.

Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania. 1999. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Dworakowski, Sylweriusz. 1991. „Kryptonim «Ikona»”. Kurier Poranny, nr 203.

Gomółka, Bartosz. 1997. „Znaki pamięci (łemkowskie kapliczki w Beskidzie Niskim)”. Spotkania z Zabytkami, nr 5: 15-18.

Inwentaryzacja łemkowskich cmentarzy w nieistniejących wsiach na terenie Gminy Sękowa. 2003. Red. R. Dubec. Gorlice: Diecezjalny Ośrodek Kultury Prawosławnej ELPIS.

Jaśkiewicz, Bronisław. 1972. „Działalność artystyczno-malarska i muzealna Leona Getza ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Sanockiej”. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 15: 49-56.

Kaliszewski, Andrzej. 1986. „Wiedza jesienna. Mit karpacki w poezji Jerzego Harasymowicza”. Odra, 26, nr 9: 36-41.

Kaliszewski, Andrzej. 1988. Książę z Kraju Łagodności (o twórczości Jerzego Harasymowicza). Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Kałamacki, Stanisław. 1997. „Tadeusz Szczepanek”. Gazeta Wyborcza, 22.10.1997, dodatek krakowski: 7.

Kroh, Antoni. 1985. „Problemy współczesnej kultury Łemków na przykładzie muzeum w Zyndranowej”. Polska Sztuka Ludowa, 39: 131-136, 253-255. (http://www.cyfrowaetnografia.pl/dlibra/doccontent?id=3089&dirids=1).

Kroh, Magdalena. 1996. „Łemkowszczyzna w Sądeckim Parku Etnograficznym”. Zahoroda, nr 1-2: 7-9.

Królikowski, Paweł. 2005. „Tradycja i współczesność łemkowskiego «kermeszu» w Olchowcu”. Twórczość Ludowa, 20, nr 1: 59-64.

Ksenicz, Andrzej. 2004. „Możliwości wykorzystania elementów literatury łemkowskiej w polskiej szkole”. Rocznik Lubuski, 30, nr 2: 77-88. https://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/publication/65654/edition/58863.

Kwilecki, Andrzej. 1974. Łemkowie, zagadnienia migracji i asymilacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Łepkowski, Józef. 1862. „Cerkwie i osady ruskie w obwodzie Sandeckim w Galicji. Z podróży po kraju”. Kalendarz Powszechny J. Wildta: 14-31.

Łopatkiewicz, Tadeusz, Łopatkiewicz, Piotr. 2018. Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mihalasky, Susyn Y. 1997. „The Lemko Question in the Polish Press, 1987-1993”. East European Quarterly, 31, nr 1: 43-53.

Niedźwiecki, Jan. 1985. Kultura ludowa mieszkańców południowo-wschodniej Polski na Ziemiach Zachodnich: wystawa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Pile oraz Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Wałcz: Muzeum Ziemi Wałeckiej.

Nowak, Damian. Losy cerkwi na Łemkowszczyźnie w XX wieku. Dostęp 10.11.2021. http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/lemkowie/religia/losy.

Nowak, Damian. 2005. „Nieistniejące cerkwie Łemkowszczyzny w świetle «materiałów penetracyjnych» ze zbiorów Działu Sztuki Cerkiewnej przy Muzeum – Zamek w Łańcucie”. Magury: 6-29.

Pecuch, Mirosław. 2004. „Współczesny status kultury tradycyjnej Łemków w zachodniej Polsce i Ukrainie”. Rocznik Muzealny [Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim], 1: 33-50.

Pół wieku w górach (1957-2007), czyli dzieje Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w Warszawie. 2007. Red. Andrzej Wielocha. Warszawa: Stowarzyszenie Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich.

Pudło, Kazimierz. 1987. Łemkowie. Proces wrastania w środowisko Dolnego Śląska 1947-1985. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Reinfuss, Roman. 1949. „Łemkowie jako grupa etnograficzna”. Prace i Materiały Etnograficzne, 7: 77-210; reedycja: Sanok 1998.

Reinfuss, Roman. 1986. „Moi przyjaciele Łemkowie”. Polska Sztuka Ludowa, nr 3-4: 211-216.

Reinfuss, Roman. 1990. Śladami Łemków. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”.

Ruska Bursa 1908-2008. 2008. Gorlice: Stowarzyszenie „Ruska Bursa”.

Spiss, Tadeusz. 1912. Wykaz drewnianych kościołów i cerkwi w Galicji. Lwów: nakł. C. K. Namiestnictwa.

Starzyński, Jerzy. 1998. Łemkowie na Dolnym Śląsku. Wczoraj – dziś – jutro. Legnica: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.

Stieber, Zdzisław. 1948-1949. Toponomastyka Łemkowszczyzny, t. 1-2. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Tobiasz, Agata. 2005. „Muszyna i jej okolice w tekstach podróży Józefa Łepkowskiego”, Almanach Muszyny: 143-146 (https://www.almanachmuszyny.pl/spisy/2005/MUSZYNA%20I%20JEJ%20OKOLICE.pdf).

Trzebski, Franciszek. 2017. „Przestępczość przeciwko zabytkom w Polsce południowo-wschodniej w kontekście polsko-ukraińskich relacji historycznych”. Problemy Współczesnej Kryminalistyki, 21: 255-274.

Udziela, Seweryn. 1934. Ziemia łemkowska przed półwieczem. Zapiski i wspomnienia z lat 1888-1893. Lwów: Towarzystwo Ludoznawcze.

Iwanusiw, Oleg I. 1987. Church in Ruins. Canada: St. Catherines, St. Sophia Religious Association of Ukrainian Catholics in Canada.

Williams, Brian Glyn. 2001. The Crimean Tatars. The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. Boston: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004491281

Zięba, Andrzej A. 1987. „Wystawa «Łemkowie», Nowy Sącz 1984”. Przegląd Polonijny, nr 2: 105-110.

Zięba, Andrzej A. 1988. „The Lemko Question in the Polish Press 1980–86”. Carpatho-Rusyn American, 11 (1): 9-11.

Kurtiev, Refat I. 2004. Deportaciâ krymskih tatar 18 maâ 1944 god — kak èto bylo. Simferopolʹ: Odžak.

Nacionalʹnaâ politika Sovetskogo gosudarstva: repressii narodov i problemy ih vozroždeniâ. Materialy naučnoj konferencii. 2003. Red. Vladimir Badahaevič Ubušaev. Ėlista: Kalmgu.

Netografia

http://muzeum.sacz.pl/strony_filie/muzeum-nikifora/

http://ikony.zamek-lancut.pl/ikony.html

http://www.muzeum.sanok.pl/pl/zbiory/sztuka-cierkiewna-xv-xix-w

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Lemko_exhibition_sector_at_the_Ethnographic_Park_of_Sanok?uselang=pl

http://skansen.mblsanok.pl/a/strona.php?id=strona

http://skansen.mblsanok.pl/a/strona.php?dir=../kamera&id=kamera

http://www.muzeum.gorlice.pl/oddzialy-muzeum/zagroda-maziarska-w-losiu-filiacerkiew-w-bartnem/qzagroda-maziarskaq-w-osiu-z-fili-cerkiew-w-bartnem

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Zagroda_Maziarska_w_Łosiu?uselang=pl

https://cerkiewne.tematy.net/karta_obiektu.php?obiekt_id=641

https://pl.wikipedia.org/wiki/Szlak_Architektury_Drewnianej_(wojew%C3%B3dztwo_podkarpackie)

Downloads

Published

2021-12-26

How to Cite

Zięba, A. A. . (2021). Cultural Heritage of Lemkos as a Research Problem in the Humanities and the Topic of Discourse in Poland. Rocznik Ruskiej Bursy, 17, 93–119. https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.04

Issue

Section

Дискурс • Discourse