«Зимлі русинÿв на юг уд Карпат»: карпатські русины–греко-католикы ужгородської униатської традициї уд мижнародного узнання (1919) до комуністичеського прозелітизма (1950)

Abstrakt

Rusińskie tereny na południe od Karpat: Rusini zakarpaccy – grekokatolicy tradycji unii użhorodzkiej od uznania na arenie międzynarodowej (1919) do komunistycznego prozelityzmu (1950)

Jako wspólnota kościelna Rusini zakarpaccy – grekokatolicy tradycji unii użhorodzkiej – po raz pierwszy zostali uznani na arenie międzynarodowej 19 września 1771 r., kiedy papież Klemens XIV pod naciskiem Apostolskiej Królowej Marii Teresy Habsburg kanonicznie ustanowił niepodległą greckokatolicką eparchię mukaczewską. Jako wspólnota etniczna po raz pierwszy zostali uznani przez społeczność międzynarodową dzięki naciskom Stanów Zjednoczonych, gdy podczas konferencji pokojowej w Paryżu tereny, na których żyli, określono jako “rusińskie tereny na południe od Karpat”. Świadczyły o tym artykuły: traktatu wersalskiego, podpisanego 28 czerwca 1919 r. z Niemcami, traktatu Saint-Germain, podpisanego 10 września 1919 r. z Austrią, i traktatu w Trianon z 4 czerwca 1920 r., podpisanego z Węgrami.

Od tego momentu minęło zaledwie kilkadziesiąt lat, zanim Rusini zakarpaccy – grekokatolicy – stali się ofiarami komunistycznego prozelityzmu lat 1945-1950. Z powodu gwałtownej konwersji etniczno-religijnej nowego rządu Rusinów formalnie zaczęto nazywać Ukraińcami, a grekokatolików – wyznawcami kościoła prawosławnego. Poniższy artykuł nie skupia się na politycznych, ale na religijnych czynnikach, takich jak rola Stolicy Apostolskiej w zachowaniu i kształtowaniu greckokatolickiej tożsamości Rusinów zakarpackich. W tym okresie rola ta przejawiała się kilkukrotnie: w 1924 r., kiedy stworzony został odrębny egzarchat w Pittsburghu dla Rusinów zakarpackich amerykańskiego pochodzenia; w 1937 r., gdy bullą papieską ogłoszone zostały prawa kościoła rusińskiego; oraz w 1940 i 1944 r., kiedy na przekór “uwarunkowaniom politycznym” Stolica Apostolska wyznaczyła Pavela Petra Gojdycha i Teodora Romżę, przedstawicieli Rusinów zakarpackich, na stanowisko biskupów eparchii preszowskiej i mukaczewskiej. W rezultacie, pomimo oficjalnego zakazu w ZSRR, Polsce, Czechosłowacji i Rumunii (“Siły tego świata”) po komunistycznym prozelityzmie (1945- 1950), tożsamość etniczno-wyznaniowa Rusinów zakarpackich – grekokatolików tradycji unii użhorodzkiej – została zachowana dzięki Stolicy Apostolskiej (z łaski Bożej). Z chwilą upadku komunistycznego reżimu w tych krajach (1989-1991) tożsamość ta odrodziła się, jakby nigdy nie zniknęła.