«Заспівати свою пісню на своім подвірю». Достоменніст простору/достоменніст в просторі
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.02Słowa kluczowe:
przestrzeń etniczna, mit reinwencyjny, migracja, Łemkowie, język łemkowskiAbstrakt
„Zaśpiewać swoją pieśń na swoim podwórzu” – tożsamość (w) przestrzeni
W artykule ujęte zostały kwestie dynamicznej relacji przestrzenno-tożsamościowej w kontekście destrukcji łemkowskiej przestrzeni etnicznej po wysiedleniach lat 1945-1947. W pierwszej części nakreślone zostało tekstualne wyrażanie się symbiozy, konsolidowania łemkowskiego świata wspólnotowego przez wartości i symbole przestrzenno-pejzażowe, mające cechy archetypiczne. Następnie rozpoznany i wskazany został mechanizm mitu reinwencyjnego, który dąży do ocalenia mocy przestrzeni ojczystej poprzez skontrastowanie jej z przestrzenią obcą z zastosowaniem podziału sacrum- -profanum. Powolne wyczerpywanie się tego mechanizmu w świecie odczarowanym wprowadza do symbolicznego uniwersum coraz więcej obrazów przestrzeni pragmatycznej. Mechanizm mitu uaktywnia się natomiast w rytualnej migracji kolistej, która łączy rozbity świat łemkowski poprzez celebrowanie dorocznych rytuałów/ świąt wspólnotowych ustanawiających nowe sensy przestrzenne. Termin „nowe” nie oznacza ich oderwania od tożsamości przestrzeni i tożsamości przestrzennej bazowej dla łemkowskiej podmiotowości. W części drugiej zasygnalizowany został wpływ czynnika przestrzennego na tożsamość językową Łemków. W oparciu o dane statystyczne, korzystanie z praw językowych oraz zaobserwowane postawy i praktyki językowe wysunięta została teza o zasilaniu przez rodzime wartości przestrzenne mechanizmów i działań rewitalizacyjnych w zakresie języka łemkowskiego.
Bibliografia
Antonič, Bogdan Іgor. 1967. «Selo». V: Pіsnâ pro nezniŝennіstʹ materії. Poezії. Red. Dmitro Pavličko, 160. Kiїv: Radânsʹkij pisʹmennik.
Astrâbʺ, Matvѣj. 1871. «Kōlʹka slōvʺ o lemkôvskōj besѣdѣ». Učitelʹ, č. 43-52.
Goroŝak, Іvan. 2002. «Proŝaj moâ Lemkovino». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 118-124. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Graban, Volodislav. 2002. «Veliâ». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 428-429. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2004. «Vatra – što ona značyt dnes». Besіda, č. 5 (80): 7-9.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2017. «A Vіsla dale plyne Petra Murânky – avtobіoґrafіâ âk reіnvencijnij mіf». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 13: 149-167. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.02
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2018. «(S)tratiti âzyk što to značyt, što to tvorit? Lemkіvskє vygnanâ z âzyka». V: 20 rokіv vysokoškolʹskoj rusinіstіky na Slovakії. Zbornik referatіv z medžіnarodnoj naučnoj konferencії. Red. Kvetoslava Koporova, 67-81. Prâšіv: Prâšіvska unіverzіta.
Žylič, Nestor. 2002. «Našy gory». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 98-99. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Kopča, Andrij. 2020. «40 mihalіvskyh Ognisk і Vatr». Lemkіvskіj Rіčnik: 61-98.
Ksenič, Pavel. 2002. «Petro і Vatra». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 452-454. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
/m/ [Murânka]. 1985. «Pіdu za tvoіm teplom». Golos Vatry: 1.
Murânka, Petro. 1989. «Humanitas». V: Petro Murianka, Jak sokół wodę z kamienia/ Âk sokіl vody na kameni. Per. Barbara Dohnalik, 6. Warszawa: Iskry.
Polânskіj, Petrʺ. 1888. Karpatskii Novelli, t. I-II. Leipzig: Wolfgang Gerhard.
Rusenko, Іvan. 1945. «Lemkovina». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij F. Vislockіj, 147-148. Ûnkers. N. J.: Lemko-Soûz.
Rusenko, Іvan. 2002. «Teper na Lemkovinі». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 49. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Rusenko, Іvan. 2010. «Rіk 1945». V: Rusenko, Vybrane. Red. Petro Trohanovskіj, 115-118. Krenicâ-Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Sobin, Melanіâ. 2002. «Lemkovina». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 128-129. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Suk, Luka. 2009. «Čmelʹ. Tu ostaneme na dolgy roky». Besіda, č. 5 (110): 20-21.
Toronʹskіj, Aleksіj. 1862. «Gancâ. Povѣstʹ zʺ žitʹâ Podbeskidskogo naroda (Lemkovʺ)». Galičaninʺ. Literaturyj sbornikʺ: 57-98.
Bartmiński, Jerzy. 1988. «„Niebo się wstydzi”. Wokół ludowego pojmowania ładu świata». В: Kultura – literatura – folklor. Ред. Marek Graszewicz, Jacek Kolbuszewski, 96-106. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Bokszański, Zbigniew. 1999. «Tożsamość narodowa w perspektywie transformacji systemowej». В: Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Pied. Piotr Sztompka, 291-307. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Buczyńska-Garewicz. 2006. Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni. Kraków: Universitas.
Deklarowana narodowość oraz język używany w kontaktach domowych w Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2002. Доступ: 2.10.2021. https://stat.gov.pl/spisy-powszechne/narodowe-spisy-powszechne/narodowy-spis-powszechny-2002/wyniki-narodowego-spisu-powszechnego-2002-narodowosci-oraz-jezyka/.
Duć-Fajfer, Helena. 2001. «Być Łemkiem w PRL-u». Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego, MCCXLVII = Prace Etnograficzne 36: 141-172.
Duć-Fajfer, Helena. 2017. «Język, literatura, tożsamość: dyskurs współczesnej łemkowskości ». В: Świat za tekstem. Ried. Jolanta Lubocha-Kruglik, Oksana Małysa, 133-150. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”.
Duć-Fajfer, Ołena. 2021a. «Immersive Łemko Ethnophilology». В: Revitalizing Endangered Languages. A Practical Guide. Ред. Justyna Olko, Julia Sallabank, 261-262. New York: Cambridge University Press.
Europejska karta języków regionalnych lub mniejszościowych. 1992. Dostup: 2.10.2021. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20091371121/O/D20091121.pdf.
Graban, Władysław. 1995. «Do wygnanych». В: Władysław Graban. Rozsypane pejzaże, 55. Krynica: Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.
Hołuszko, Marek. 1993. «Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce». Społeczeństwo Otwarte, cz. 2: 1-16.
Ideme, ideme, drażki ne znajeme… (reportaż). 1993. Rież. Waldemar Janda, Krzysztof Krzyżanowski. Kraków: Telewizja Polska.
Liczba uczniów uczących się języków mniejszości narodowych, etnicznych i języka regionalnego w podziale na język nauczania, typ szkoły i województwa w roku szkolnym 2020/2021. 2021. Доступ: 2.10.2021. https://dane.gov.pl/pl/dataset/276,nauka-jezykow-mniejszosci-narodowych-etnicznych-i-jezyka-рegionalnego/resource/31297/table?page=1&per_page=20&q=&sort=.
Lompart, Aleksandra, ried. 2010. Jednostka zakorzeniona? Wykorzeniona? = Studia i analizy Instytutu Socjologii UW. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323511861
Berdychowska, Bogusława, ried. 1995. Mniejszości narodowe w Polsce. Informator 1994. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe.
Misiło, Eugeniusz, ried. 2013. Repatriacja czy deportacja. Dokumenty. Том 1-2. Warszawa: Archiwum Ukraińskie.
Murianka, Petro. 2007. A Wisła dalej płynie. Krynica-Legnica: Stowarzyszenie Łemków.
Pudło, Kazimierz. 1992. «Dzieje Łemków po drugiej wojnie światowej». В: Łemkowie w historii i kulturze Karpat, Том. 1. Red. Jerzy Czajkowski, 351-385. Rzeszów: Editions Spotkania.
Smith, Anthony. 1991. National Identity. London: University of Nevada Press.
Trochanowska, Stefania. 1984. «Судний ден». В: Stefania Trochanowska. Potem, teraz, przedtem, 11. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.
Trochanowski, Piotr. 1992. Słowo Łemka o sobie i swoim narodzie. Wznowienie z 1987 roku: Regiony nr 2-4 (1987). Legnica: Stowariszynia Lemkіw.
Tuan, Yi-Fu. 1977. Space and Place. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Tuan, Yi-Fu. 1987. Przestrzeń i miejsce. Red. Agnieszka Morawińska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. Dostup: 2.10.2021. http://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU-20050170141/U/D20050141Lj.pdf.
Wicherkiewicz, Tomasz. 2011. Sytuacja językowa Łemków – stan, zagrożenia i postulaty. Dostup: 2.10.2021. http://www.beskid-niski.pl/forum/viewtopic.php?t=3906.
