Pamięć miejsca. W poszukiwaniu współczesnej łemkowskiej/rusińskiej architektury komemoratywnej
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.19.2023.19.05Słowa kluczowe:
Biała Woda, architektura komemoratywna, genius loci, percepcja zmysłowaAbstrakt
Памят місця. Глядаючы сучасной лемківской/русиньской комеморатывной архітектуры
В статі пiднята остала проба однесіня ся до сути понятя місце і його реляциі з памятю. Здефініюваный остал термін комеморатывна архітектура і запропонувана тыполоґiя штырьох родів діянь, што мают за ціль упамятнити выселены лемківскы/русиньскы села. В части студия припадку представлена єст коротка істория Білой Воды на Шляхтівскiй Руси і запрезентуваны результаты проєкту «Біла Вода – Непамят, што болит» довершеного в рамах маґістерской працы на Выділі Архітектуры Краківской Політехнікы. Приближена остала тыпологія некомплетных слідів і ступени іх заниканя, а тіж описаны результаты тереновых дослiджынь, што в іх ефекті возникла малярска реконструкция укладу села сперед выселiня. На закінчыня омовлены сут елементы концепциі Культурно-Історичной Стежкы – шіст едукацийных павільонів і інсталяция Одвіря Памяти.
Bibliografia
Agnew, John A. 2015. Place and Politics. The Geographical Mediation of State and Society. London: Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315756585. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315756585
Augé, Marc. 1995. Non-Places. Introduction to an Anthropology of Supermodernity. Przeł. John Howe. London–New York: Verso.
Atkinson, Richard, Shiffrin, Richard. 1971. „The Control of Short-Therm Memory”. Scientific American, t. 225, nr 2: 81–91. DOI: https://doi.org/10.1038/scientificamerican0871-82
Bardzińska-Bonenberg, Teresa, Bonenberg, Agata. 2010. „Nurt wernakularny we współczesnych realizacjach polskich architektów”. Czasopismo Techniczne. Architektura, r. 107, z. 7-A/1: 7–13.
Bartlett, Frederic Charles. 1932. Remembering. A Study in Experimental and Social Psychology. Cambridge: Cambridge University Press.
Bartmiński, Jerzy. 1999. Językowy obraz świata. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bukowiecki, Łukasz. 2015. Czas przeszły zatrzymany. Kulturowa historia skansenów w Szwecji i Polsce. Warszawa: Campidoglio.
Canter, David. 1977. The Psychology of Place. London: The Architectural Press.
Charciarek, Marcin. 2020. „Idea urzeczywistniona w detalu. Polska architektura betonowa 2008–2018”. Przegląd budowlany, nr 3: 30–38.
Derrida, Jacques. 1993. Memoirs of the Blind. The Self-Portrait and Other Ruins. Przeł. Pascale-Anne Brault, Michael Naas. Chicago–Londyn: The University of Chicago Press.
Duć-Fajfer, Helena. 1992. „Łemkowie w Polsce”. Magury’91: 11–30.
Duć-Fajfer, Olena. 2022. „*** (Rośnie kamień / Rosne kamіn)”. W: Ritorni. Powroty. Vertanâ. Antologia di poesia lemka. Antologia poezji łemkowskiej. Antoloґіâ lemkіvskoj poeziі. Opr. Silvia Bruni, 60. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria.
Drozd, Roman. 2023. „Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej”. Muzealnictwo, nr 64: 15–22. https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2878. DOI: https://doi.org/10.5604/01.3001.0016.2878
Drożdż-Szczybura, Małgorzata. 2000. „Muzeum na wolnym powietrzu na wyspie Djurgården w Sztokholmie”. Czasopismo Techniczne, z. 1: 26–41.
Doroszewski, Witold, red. 1958–1969. „Rezerwat”. W: Słownik języka polskiego. Warszawa: PWN. Dostęp: 22.11.2023. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/rezerwat;5490023.html.
Eliade, Mircea. 2008. Sacrum a profanum. O istocie sfery religijnej. Przeł. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Fullilove, Mindy. 1996. „Psychiatric implications of displacement: contributions from psychology of place”. American Journal of Psychiatry, t. 153, nr 12: 1516–1523. https://doi.org/10.1176/ajp.153.12.1516. DOI: https://doi.org/10.1176/ajp.153.12.1516
Gibson, James. 1979. „The Theory of Affordances”. W: The Ecological Approach to Visual Perception. Red. Gibson James, 127–137. Boston: Lawrence Erlbaum Associates. https://doi.org/10.4324/9781315740218. DOI: https://doi.org/10.4324/9781315740218
Graban, Władysław. 1995. „*** (Bez Słowa)”. W: Rozsypane pejzaże, 24. Krynica: Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej k/Dukli.
Graban, Władysław. 2022a. „Na jesieni / Na oseni”. W: Ritorni. Powroty. Vertanâ. Antologia di poesia lemka. Antologia poezji łemkowskiej. Antoloґіâ lemkіvskoj poeziі. Opr. Silvia Bruni, 41. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria.
Graban, Władysław. 2022b. „Przede mną / Peredo mnom”. W: Ritorni. Powroty. Vertanâ.
Antologia di poesia lemka. Antologia poezji łemkowskiej. Antoloґіâ lemkіvskoj poeziі. Opr. Silvia Bruni, 56. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria.
Heidegger, Martin. 2007. Odczyty i rozprawy. Przeł. Janusz Mizera. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia.
Janeczko, Emilia. 2019. „Krajobraz w edukacji ekologicznej”. W: Edukacja ekologiczna w kształtowaniu świadomości społeczeństwa. Red. Janeczko Emilia, Woźnicka Małgorzata, 75–88. Warszawa: Katedra Użytkowania Lasu, Wydział Leśny, SGGW.
Karkowska, Marta. 2016. „Międzypokoleniowe transmisje pamięci. Na podstawie badań we wsiach świętokrzyskich”. Studia socjologiczne, nr 3 (222): 101–132.
Kłopotowska, Agnieszka. 2007. „Niewidzialna architektura – status piękna w pozawzrokowej percepcji przestrzeni architektonicznej”. Czasopismo Techniczne. Architektura, r. 104, z. 6-A: 269–274.
Kroh, Antoni. 2013. Sklep potrzeb kulturalnych po remoncie. Warszawa: Wydawnictwo MG.
Ksenicz, Igor. 2019. „Sprawozdanie z warsztatów terenowych »Przybliżenia: Łemkowszczyzna na styku kultur«”. Studia Europaea Gnesnensia, nr 20: 157–165. https://doi.org/10.14746/seg.2019.20.11. DOI: https://doi.org/10.14746/seg.2019.20.11
Kurcz, Ida. 1982. „Uczenie się i pamięć”. W: Psychologia. Red. Tadeusz Tomaszewski, 247–350. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kwon, Miwon. 2002. One Place After Another. Site-Specific Art and Locational Identity. Cambridge–London: The MIT Press. DOI: https://doi.org/10.7551/mitpress/5138.001.0001
Lasiewicz-Sych, Angelika. 2000. „Pamięć i architektura. Ślad jako konstytutywny element tożsamości miejsca”, praca doktorska, Politechnika Krakowska.
Laskowski, Andrzej. 2014. „Wieś Bartne w powiecie gorlickim – konserwatorska klęska bez happy endu”. Ochrona Zabytków, nr 1: 89–118.
Lenartowicz, Krzysztof J. 1980. „Davida Cantera psychologia miejsca”. Kwartalnik architektury i urbanistyki: teoria i historia, t. 25, z. 3/4: 301–304.
Lenartowicz, Krzysztof J. 1992. O psychologii architektury: próba inwentaryzacji badań, zakres przedmiotowy i wpływ na architekturę. Kraków: Politechnika Krakowska.
Lenartowicz, Krzysztof J. 2010. „Miejsce”. W: Słownik psychologii architektury, 74. Kraków: Politechnika Krakowska.
Lewicka, Maria. 2012. Psychologia miejsca. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Lorenc, Iwona. 2013. „Estetyka obecności fenomenalnej jako hermeneutyka faktyczności”. Sztuka i Filozofia, nr 43: 74–86.
Misiło, Eugeniusz, red. 1996. Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 1, Dokumenty 1944–1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”.
Misiło, Eugeniusz, red. 1999. Repatriacja czy deportacja. Przesiedlenie Ukraińców z Polski do USRR 1944–1946, t. 2, Dokumenty 1946. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Archiwum Ukraińskie”.
Misiło, Eugeniusz, opr. 2012. Akcja „Wisła” 1937. Dokumenty i materiały, Warszawa: Archiwum Ukraińskie.
Moore, Jeanne. 2000. „Placing Home in Context”. Journal of Environmental Psychology, nr 20 (3): 207–217. https://doi.org/10.1006/jevp.2000.0178. DOI: https://doi.org/10.1006/jevp.2000.0178
Murianka, Petro. 2022. „Zobaczyć i umrzeć / Vidіti і gmerti”. W: Ritorni. Powroty.
Vertanâ. Antologia di poesia lemka. Antologia poezji łemkowskiej. Antoloґіâ lemkіvskoj poeziі. Opr. Silvia Bruni, 36. Kraków–Budapeszt–Syrakuzy: Wydawnictwo Austeria.
Nora, Pierre. 1989. „Between memory and history: Les Lieux de Mémoire”. Representations, nr 26: 7–24. https://doi.org/10.2307/2928520. DOI: https://doi.org/10.2307/2928520
Nowak, Klaudia. 2021. „Wieś zapamiętana. Rekonstrukcja łemkowskiej przestrzeni kulturowej sprzed wysiedlenia na przykładzie wsi Bartne”. Rocznik Ruskiej Bursy, nr 17: 151–182. https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.06. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.06
Reinfuss, Roman. 1936. „Etnograficzne granice Łemkowszczyzny”. Ziemia, nr 10–11: 240–254.
Reinfuss, Roman. 1947. „Próba charakterystyki etnograficznej Rusi Szlachtowskiej na podstawie niektórych elementów kultury materialnej”. Lud, nr 37: 160–235.
Ruskin, John. 1889. The Seven Lamps of Architecture. Sunnyside: George Allen.
Saryusz-Wolska, Magdalena, Traba, Robert, red. 2014. Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Seamon, David. 2000. „Concretizing Heidegger’s Notion of Dwelling: The Contributions of Thomas Thiis-Evensen and Christopher Alexander”. W: Bauen und Wohnen. Building and Dwelling. Red. Eduard Führ, 189–202. Münster–New York–München–Berlin: Waxmann.
Szymko, Michał. 2022. Sztuka łemkowska – z przeszłości do nieskończoności. Dostęp: 28.09.2023. https://www.lem.fm/sztuka-lemkowska-z-przeszlosci-do-nieskonczonosci/.
Tuan, Yi-Fu. 1977. Space and Place. The Perspective of Experience. Minneapolis–London: University of Minnesota Press.
Winskowski, Piotr. 2016. „Między narracją a doświadczeniem – aranżacja muzeum i pola bitwy”. W: Strefa publiczna–przestrzeń–muzeum. O zmieniającej się roli instytucji kultury. Red. Elżbieta Nieroba, Borys Cymbrowski, 159–205. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Woźniczko, Magdalena, Jędrysiak, Tadeusz. 2012. „Wioski etnograficzne przyszłością zachowania dziedzictwa kulturowego w turystyce na świecie”. W: Kultura i turystyka.
Wspólne korzenie. Red. Bogdan Włodarczyk, Beata Krakowiak, 139–156. Łódź: Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Łódzkiego.
Żuk, Grzegorz. 2010. „Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków”. W: Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku. Red. Małgorzata Karwatowska, Adam Siwiec, 239–257. Chełm: Wydawnictwo Drukarnia Best Print.
Galik, Âroslava. 2015. Knigi pam’âtі Lemkіvŝini 1944–1946, t. I. Lʹvіv: Trіada Plûs.
Gorbalʹ, Bogdan. 2017. „Lemkovina v Centralʹnym Laґrі Pracy v Âvožnі”, Rіčnik Ruskoj Bursy, nr 13: 39–93. https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.04. DOI: https://doi.org/10.12797/RRB.13.2017.13.04
Sergіjčuk, Volodimir. 1997. Tragedіâ Ukraїncіv Polʹŝі. Ternopіlʹ: KnižkovoŽurnalʹne Vidavnictvo „Ternopіlʹ”.
Šematizm greko-katolickogo Duhovenʹstva apostolʹskoї administracїi Lemkoŝini 1936. 1936. Lʹviv: Nakladom Apostolʹskoї administracїi Lemkoŝini.
