Wojenne losy Aleksandra Prusiewicza i jego „Dziennik z wydarzeń II wojny światowej 1939-1941”
DOI:
https://doi.org/10.12797/KPK.13.2021.13.14Keywords:
Aleksander Prusiewicz, Leon Kozłowski, Lviv Ethnographic Museum, siege of Lviv, Soviet occupation 1939-1941Abstract
THE WARTIME FATE OF ALEKSANDER PRUSIEWICZ AND HIS “DIARY FROM THE EVENTS OF THE SECOND WORLD WAR 1939-1941”
The article presents the last years of the life of Aleksander Prusiewicz (1878-1941), an ethnographer, sightseer, collector, curator of the Volyn Museum in Lutsk, organiser and manager of the Lviv Ethnographic Museum. From 1 September 1939, he kept a diary, describing, among many other things, the siege of Lviv, the first days of Soviet occupation as well as the worsening living conditions in the city. He devoted most of his attention to the arrest of the former Prime Minister of Poland, professor of archeology, Leon Kozłowski, which he provoked on 26 September 1939. In the next months, Prusiewicz limited keeping his diary to laconic notes. In the spring of 1940, he made efforts to obtain PhD at the Ivan Franko State University of Lviv, which ended in failure. He returned to systematic diary-keeping after the outbreak of the German-Soviet war, bringing his notes until 13 August 1941. Three weeks later, on 6 September 1941, he committed suicide. He was buried in the Łyczakowski cemetery.
Downloads
References
Źródła drukowane:
Dąbczańska-Budzynowska H., Pamiętnik, oprac. J. Fijałek, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” R. 9, 1963, s. 307-360.
Kot S., Listy z Rosji do gen. Sikorskiego, Londyn 1956.
Kozłowski L., Moje przeżycia w więzieniu sowieckim i na wolności w czasie wojny w Rosji sowieckiej, oprac. B. Gogol, J. Tebinka, Warszawa 2001.
Kozłowski L., Więzienie sowieckie, „Kultura” 1957, nr 120, s. 87-101.
Mańkowski P., Pamiętniki, oprac. S. Górzyński, Warszawa 2002.
Matwijów M., Sprawozdanie „Archiwa, biblioteki i muzea lwowskie” z 1940 r., „Rocznik Lwowski” 1999, s. 7-30.
Obecny stan przemysłu na Wołyniu (Wywiad z prof. Al. Prusiewiczem, delegatem Ministerstwa Przemysłu i Handlu przy województwie w Łucku), „Świat” R. 18, 1923, nr 38, s. 19-20.
Różycki E., Listy Romana Aftanazego z lat 1975-1977, czyli w jakich warunkach w słusznie minionych czasach pracował badacz dziejów kresowej kultury, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 2020, z. 31, s. 43-62.
Różycki E., Z korespondencji profesora Mieczysława Gębarowicza z lat 1970-1984, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 2018, z. 29, s. 129-154.
Свєшніков І., Спогади музейного працівника. Шлях до музею, „Памятки України. Історія та культура” 2008, № 2, s. ІV-ХХХVІІІ [Spogadi muzejnogo pracіvnika. Šlâh do muzeû, „Pamâtki Ukraїni. Іstorіâ ta kulʹtura” 2008, № 2, s. ІV-HHHVІІІ].
Prasa:
„Chwila” 1939.
„Ilustrowany Goniec Poranny” 1939.
„Kurier Lwowski” 1911, 1920.
Opracowania:
Aresztowani w rejonie Lwowa i Drohobycza. Alfabetyczny wykaz 5822 obywateli polskich aresztowanych przez NKWD w rejonie Lwowa i Drohobycza w latach 1939-1941, Warszawa 1998.
Bilas N., Leon Kozłowski – profesor katedry archeologii prehistorycznej ze specjalnym uwzględnieniem prehistorii ziem polskich (1921-1939) Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, [w:]
Profesor Leon Kozłowski, red. S. K. Kozłowski, O. Sytnyk, Lwów–Warszawa 2010, s. 328-367.
Bonusiak W., Losy historyków lwowskich – Polaków podczas II wojny światowej, [w:] Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX wieku, t. 2, red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2004, s. 401-412.
Boy we Lwowie, red. B. Winklowa, Warszawa 1992.
Draus J., Oświata i nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie 1939-1950, Lublin 1993.
Gaczoł A., Związki Krakowa i Łucka na przestrzeni wieków XIX i XX (przyczynek do dziejów służby ochrony zabytków w Polsce w okresie międzywojennym), „Wiadomości Konserwatorskie” 2009, t. 25, s. 122-136.
Gluziński K., Zwrócone – zatrzymane. Fragment opisu, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 2018, z. 29, s. 171-181.
Heydenkorn B., O rehabilitację Leona Kozłowskiego, „Kultura” 1957, nr 114, s. 89-104.
Ihnatowicz I., Projekt instrukcji wydawniczej dla źródeł historycznych XIX i początku XX wieku, „Studia Źródłoznawcze” 1962, t. 7, s. 99-124.
Jażdżewski K., Jędruszczak T., Kozłowski Leon Tadeusz, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 15, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970, s. 19-21.
Kalbarczyk S., Kazimierz Bartel (1882-1941). Uczony w świecie polityki, Warszawa 2015.
Kalbarczyk S., Polscy pracownicy nauki ofiary zbrodni sowieckich w latach II wojny światowej. Zamordowani, więzieni, deportowani, Warszawa 2001.
Kotarska E., Proces szesnastu, Warszawa 1998.
Kozłowski M., Sprawa premiera Leona Kozłowskiego. Zdrajca czy ofiara, Warszawa 2005.
Kozłowski S.K., Polscy Ukraińcy i ukraińscy Polacy w lwowskiej archeologii lat 1905-1945, „Przegląd Archeologiczny” 2013, t. 61, s. 233-241.
Markiewicz H., Boy-Żeleński, Wrocław 2001.
Matwijów M., Mieczysław Gębarowicz (1893-1984). Ostatni dyrektor lwowskiego Ossolineum, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 1993, z. 2, s. 9-69.
Matwijów M., Mieczysław Gębarowicz (1893-1984). Uczony i opiekun narodowych dóbr kultury, Warszawa 2013.
Matwijów M., Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939-1946, Wrocław 2003.
Matwijów M., Zbiory rękopiśmienne Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie w latach 1939-1946, „Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich” 1999, z. 10, s. 211-241.
Mazur G., Skwara J., Węgierski J., Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1 IX 1939 – 5 II 1946, Katowice 2007.
Ostrowska T., Parnas Jakub Karol, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław–Warszawa–Kraków 1980, s. 218-221.
Pabis-Braunstein M., Poratyński Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 27, Wrocław–Warszawa–Kraków 1982-1983, s. 638-639.
Petrus J.T., Muzea lwowskie 1823-1939, [w:] Sztuka Kresów Wschodnich, t. 2: Materiały sesji naukowej Kraków, maj 1995, red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 425-434.
Słaba głowa, czyli cień kolaboracji. Z Maciejem Kozłowskim, autorem książki „Sprawa premiera Leona Kozłowskiego”, rozmawia Tomasz Zb. Zapert, „Przegląd Powszechny” 2006, nr 2, s. 121-129.
Sroka Ł.T., In the Light of Vienna. Jews in Lviv – between Traditions and Modernisation (1867-1914), Berlin 2018, https://doi.org/10.3726/b14591. DOI: https://doi.org/10.3726/b14591
Stępień S., Studziński Cyryl, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 45, Warszawa–Kraków 2007-2008, s. 141-145.
Supruniuk M.A., Nauka polska na Bliskim i Środkowym Wschodzie w latach 1942-1949. Część 1: Persja, „Opuscula Musealia” 2014, t. 22, s. 45-71.
Sytnyk O., Kulturalno-historyczne tło rozwoju badań archeologicznych we Lwowie w okresie międzywojennym, [w:] Profesor Leon Kozłowski, red. S.K. Kozłowski, O. Sytnyk, Lwów–Warszawa 2010, s. 82-204.
Terlecki R., Prusiewicz Aleksander, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 28, Wrocław–Warszawa–Kraków 1984-1985, s. 581-582.
Zawalniuk O.M., Kopyłow A.O., Starania o otwarcie uniwersytetu państwowego w Kamieńcu Podolskim w 1918 roku, „Studia Historyczne” R. 39, 1996, z. 3, s. 341-356.
Баженов Л.В., Історичне краєзнавство Правобережної України XIX – на початку XX ст., Хмельницький 1995 [Baženov L.V., Іstorične kraєznavstvo Pravoberežnoї Ukraїni XIX – na počatku XX st., Hmelʹnicʹkij 1995].
Баженов Л.В., Історія та культура Поділля, Волині й Прикарпаття у працях Олександра Прусевича, „Наукові записки Тернопільського національного педагогічного університету ім. Володимира Гнатюка, Серія: історія” 2004, вип. 2, s. 58-62 [Baženov L.V., Іstorіâ ta kulʹtura Podіllâ, Volinі j Prikarpattâ u pracâh Oleksandra Pruseviča, „Naukovі zapiski Ternopіlʹsʹkogo nacіonalʹnogo pedagogіčnogo unіversitetu іm. Volodimira Gnatûka, Serіâ: іstorіâ” 2004, vip. 2, s. 58-62].
Баженов Л. В., Прусевич Олександр Миколайович, [w:] Л. В. Баженов, Поділля в працях дослідників ікраєзнавців XIX-XX ст., Кам’янець-Подільський 1993 [Baženov L. V., Prusevič Oleksandr Mikolajovič, [w:] L. V. Baženov, Podіllâ v pracâh doslіdnikіv іkraєznavcіv XIX-XX st., Kam’ânecʹ-Podіlʹsʹkij 1993].
Гуменюк Є.М., Баб’як П.Г., Дзьобан О.О., Особисті архівні фонди відділу рукописів. Анотований покажчик, Львів 1977 [Gumenûk Є.M., Bab’âk P.G., Dzʹoban O.O., Osobistі arhіvnі fondi vіddіlu rukopisіv. Anotovanij pokažčik, Lʹvіv 1977].
Загайська Р., Вітер в долонях. Книга проходів Личаківським цвинтарем, ч. 1, Львів 2017 [Zagajsʹka R., Vіter v dolonâh. Kniga prohodіv Ličakіvsʹkim cvintarem, č. 1, Lʹvіv 2017].
Медведчук Г., Невтомний дослідник Поділля, [online:]http://garbuz.org.ua/statti/rizne/nevtomniy-doslidnik-podillya.html (dostęp: 28 VI 2020) [Medvedčuk G., Nevtomnij doslіdnik Podіllâ, [online:]http://garbuz.org.ua/statti/rizne/nevtomniy-doslidnik-podillya.html (dostęp: 28 VI 2020)].
Мірошниченко-Гусак Л., Польові етнографічні дослідження як складник формування збірки Волинського краєзнавчого музею, „Науковий вісник Східноєвропейського національного університету ім. Лесі Українки” 2016, вип. 13, s. 151-156 [Mіrošničenko-Gusak L., Polʹovі etnografіčnі doslіdžennâ âk skladnik formuvannâ zbіrki Volinsʹkogo kraєznavčogo muzeû, „Naukovij vіsnik Shіdnoєvropejsʹkogo nacіonalʹnogo unіversitetu іm. Lesі Ukraїnki” 2016, vip. 13, s. 151-156].
Олійник О., Рукописна спадщина Олександра Прусевича, видатного дослідника народного мистецтва Волині у фондах Львівської наукової бібліотеки НАН України, [w:] Минуле і сучасне Волині й Полісся. Роде наш красний. Матеріали Третьої Волинської обласної науково-етнографічної конференції, 14-15 червня 2007 р., вип. 24, Луцьк 2007, s. 176-180 [Olіjnik O., Rukopisna spadŝina Oleksandra Pruseviča, vidatnogo doslіdnika narodnogo mistectva Volinі u fondah Lʹvіvsʹkoї naukovoї bіblіoteki NAN Ukraїni, [w:] Minule і sučasne Volinі j Polіssâ. Rode naš krasnij. Materіali Tretʹoї Volinsʹkoї oblasnoї naukovo-etnografіčnoї konferencії, 14-15 červnâ 2007 r., vip. 24, Lucʹk 2007, s. 176-180].
Оліпер С., Дослідник історії та етнології Правобережної і Західної України Олександр Прусевич, „Питання історії України” 2014, т. 17, s. 204-207 [Olіper S., Doslіdnik іstorії ta etnologії Pravoberežnoї і Zahіdnoї Ukraїni Oleksandr Prusevič, „Pitannâ іstorії Ukraїni” 2014, t. 17, s. 204-207].
Ошуркевич O., Олександр Прусевич – музеолог, дослідник народного мистецтва на Волині, [w:] Волинський музей. Історія і сучасність. Тези та матеріали І науково-практичної конференції, присвяченої 65-річчю Волинського краєзнавчого музею та 45-річчю літературно-меморіального музею Лесі Українки в Колодяжному, Луцьк 1998, s. 8-9 [Ošurkevič O., Oleksandr Prusevič – muzeolog, doslіdnik narodnogo mistectva na Volinі, [w:] Volinsʹkij muzej. Іstorіâ і sučasnіstʹ. Tezi ta materіali І naukovo-praktičnoї konferencії, prisvâčenoї 65-rіččû Volinsʹkogo kraєznavčogo muzeû ta 45-rіččû lіteraturno-memorіalʹnogo muzeû Lesі Ukraїnki v Kolodâžnomu, Lucʹk 1998, s. 8-9].
Ошуркевич O., Питання етнографії у творчій діяльності Олександрa Прусевичa, „Народознавчі зошити” 1997, вип. 3, s. 202-204 [Ošurkevič O., Pitannâ etnografії u tvorčіj dіâlʹnostі Oleksandra Pruseviča, „Narodoznavčі zošiti” 1997, vip. 3, s. 202-204].
Ошуркевич O., 60 років від дня смерті О. М. Прусевича (1878-1944) польського етнографа, музеолога, краєзнавця, [w:] Календар знаменних і пам’ятних дат Волині на рік 2004, Луцьк 2003, s. 145-147 [Ošurkevič O., 60 rokіv vіd dnâ smertі O. M. Pruseviča (1878-1944) polʹsʹkogo etnografa, muzeologa, kraєznavcâ, [w:] Kalendar znamennih і pam’âtnih dat Volinі na rіk 2004, Lucʹk 2003, s. 145-147].
Паравійчук А.Г., Бібліографічний покажчик літератури і публікацій з історії Подільського краю з давніх часів по 1964 р. включно, Кам’янець-Подільський 1965 [Paravіjčuk A.G., Bіblіografіčnij pokažčik lіteraturi і publіkacіj z іstorії Podіlʹsʹkogo kraû z davnіh časіv po 1964 r. vklûčno, Kam’ânecʹ-Podіlʹsʹkij 1965].
Сикора Э., Лица Каменца-Подольского, Харьков 2010 [Sikora È., Lica Kamenca-Podolʹskogo, Harʹkov 2010].
Ситник О., Археологічна наука у Львові. Перша половина XX століття, Львів–Жешів 2012 [Sitnik O., Arheologіčna nauka u Lʹvovі. Perša polovina XX stolіttâ, Lʹvіv–Žešіv 2012].
Ханас В., Прусевич Oлександр Миколаевич, [w:] Тернопільський енциклопедичний словник, т. 3, Тернопіль 2005, s. 155 [Hanas V., Prusevič Oleksandr Mikolaevič, [w:] Ternopіlʹsʹkij enciklopedičnij slovnik, t. 3, Ternopіlʹ 2005, s. 155].
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
How to Cite
