Hetman Stanisław Jabłonowski jako budowniczy fortyfikacji
DOI:
https://doi.org/10.12797/KPK.17.2025.17.02Słowa kluczowe:
early modern warfare, fortification, Mariampol, Okopy Świętej Trójcy, Stanisław JabłonowskiAbstrakt
HETMAN STANISŁAW JABŁONOWSKI AS A BUILDER OF FORTIFICATIONS
The construction of permanent and field fortifications was one of the activities undertaken by Hetman Stanisław Jabłonowski. In the 1680s and 1690s, a series of fortifications were built at Jabłonowski’s initiative, aimed at protecting the borders of the Polish-Lithuanian Commonwealth and supporting the Polish-Lithuanian army during campaigns in Moldavia. The most notable examples of these fortresses are Okopy Świętej Trójcy and Mariampol. Although these fortifications were built for different purposes (Mariampol was a private fortress), their spatial layout and the use of the natural defensive features of the locations make them similar. Other smaller permanent and field fortifications also exhibit significant similarities. Jabłonowski often utilised river bends to construct fortresses, which provided better protection against attacks. He primarily used earth and wood for construction, with brick and stone used only occasionally. Field fortifications were an essential element of the military campaigns undertaken by the Commonwealth forces in Moldavia. The fortifications built by Jabłonowski aimed to protect river crossings and cover the flanks of the Polish-Lithuanian forces. The fortifications initiated by Jabłonowski were simple and quick to construct. However, they were also small , which often made them unable to meet the challenges they were designed to address.
Pobrania
Bibliografia
Adamczyk J.L., Fortyfikacje stałe na polskim przedmurzu od połowy XV do końca XVII wieku, Kielce 2004.
Betlej A., Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy a sztuka w XVIII wieku, Kraków 2010.
Chowaniec C., Wyprawa Sobieskiego do Mołdawii w 1686 r., „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 1931, t. 4, s. 1-142.
Czołowski A., Dawne zamki i twierdze na Rusi Halickiej, Lwów 1892.
Czołowski A., Janusz B., Przeszłość i zabytki województwa tarnopolskiego, Tarnopol 1926.
Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, Toruń 2018.
Giergielewicz J., Przegląd działalności inżynierów wojskowych w epoce królów elekcyjnych, „Saper i Inżynier Wojskowy” 1925, t. 4, s. 266-281.
Giergielewicz J., Wybitni polscy inżynierowie wojskowi. Sylwetki biograficzne, Warszawa 1939.
Giergielewicz J., Zarys historii korpusów inżynierów w epoce Stanisława Augusta, Warszawa 1933.
Hundert Z., Komputowe oddziały rodziny królewskiej w kampanii mołdawskiej 1686 roku w świetle rozkazów i sprawozdania sejmowego hetmana wielkiego koronnego Stanisława Jana Jabłonowskiego, [w:] Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684-1696, red. D. Milewski, Warszawa 2017, s. 163-167.
Hundert Z., Sowa J.J., Od towarzysza jazdy do wojewody podolskiego. Przebieg służby wojskowej Nikodema Żaboklickiego w latach 1656-1706, „Res Historica” 2016, nr 42, s. 127-181, http://dx.doi.org/10.17951/rh.2016.42.127-181. DOI: https://doi.org/10.17951/rh.2016.42.127-181
Majewski W., Najazd Tatarów w lutym 1695 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1963, t. 9, cz. 1, s. 125-178.
Marcinek R., Inwentarze cekhauzu w Okopach Św. Trójcy z I połowy XVIII w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne” 1990, nr 92, s. 136-140.
Marcinek R., Okopy Świętej Trójcy, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury” 1996, t. 27, s. 217-229.
Markowicz M., Rola polskich załóg w twierdzach północnej Mołdawii w systemie obrony pogranicza Rzeczypospolitej w latach 1692-1696, [w:] Jarzmo Ligi Świętej? Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1684-1696, red. D. Milewski, Warszawa 2017, s. 220-227.
Meciszewski F.N., Fortyfikacja polowa, Warszawa 1825.
Mossakowski S., Czy projektant Okopów Św. Trójcy?, [w:] Sztuka baroku. Materiały sesji naukowej ku czci śp. profesorów Adama Bochnaka i Józefa Lepiarczyka zorganizowanej przez Krakowski Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki i Instytut Historii Sztuki UJ. Kraków,
8-9 czerwca 1990 roku, red. M. Fabiański, K. Kuczman, Kraków 1991, s. 123-129.
Mossakowski S., Tylman z Gameren. Architekt polskiego baroku, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Nowak T., Jabłonowski Stanisław Jan, [w:] Polski słownik biograficzny, t. 10, Wrocław–Warszawa–Kraków 1962.
Nowak T.M., Uwagi o technice budowy mostów polowych w Polsce w XV-XVII w., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1956, t. 2, s. 345-387.
Ochman M., Polski korpus inżynierów wojskowych w latach 1807-1831, Warszawa 2017.
Pilarczyk Z., Fortyfikacje na ziemiach koronnych Rzeczypospolitej w XVII wieku, Poznań 1997.
Tomkiewicz W., Witwicki J., Obwarowania śródmieścia miasta Lwowa i ich przemiany do
XVIII wieku, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. Teoria i historia” 1971, t. 16, z. 2-3, s. 91-200.
Wagner M., Kampania mołdawska 1690 roku, [w:] Na wojnie i w szlacheckim dworku, red. K.I. Maksymiuk, D.E. Wereda, R.E. Rogulski, Siedlce 2016, s. 89-106.
Wagner M., Przemiany organizacyjne w armii koronnej końca XVII wieku. Wybrane problemy wojskowości polskiej w okresie hetmaństwa Stanisława Jabłonowskiego, [w:] Od armii komputowej do narodowej (XVI-XX w.), red. Z. Karpus, W. Rezmer, Toruń 1998, s. 109-118.
Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku, t. 2, Oświęcim 2014.
Wagner M., Stanisław Jabłonowski (1634-1702). Polityk i dowódca, t. 1-2, Siedlce 1997.
Wagner M., Stanisław Jabłonowski – kasztelan krakowski, hetman wielki koronny, Warszawa 2000.
Wagner M., Stanisław Jan Jabłonowski herbu Prus III (1634-1702), hetman wielki, [w:] Hetmani Rzeczypospolitej Obojga Narodów, red. W. Włoszczak, Warszawa 1995, s. 247-258.
Wimmer J., Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965.
Wojtasik J., Od Wiednia do Karłowic, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1988, t. 30, s. 103-115.
Wojtasik J., Ostatnia rozprawa z Turkami i Tatarami w 1698 r., „Studia i Materiały do Historii Wojskowości” 1967, t. 13, cz. 1, s. 63-127; cz. 2, s. 111-183.
Woliński J., Z dziejów wojen polsko-tureckich, Warszawa 1983.
Лисий I., Археологічні дослілідження збережених замків Івано-Франківської області в 1991-2016 роках, „Scriptorium Nostrum” 2017, № 3(9), s. 201-207, [Lisij I., Arheologіčnі doslіlіdžennâ zbereženih zamkіv Іvano-Frankіvsʹkoї oblastі v 1991-2016 rokah, „Scriptorium Nostrum” 2017, № 3(9), s. 201-207].
Лисий I., Маріямпільський замковий комплекс: історико-туристична характеристика, „Війсково-історичний меридіан” 2016, № 4(14), s. 146-154, [Lisij I., Marіâmpіlʹsʹkij zamkovij kompleks: іstoriko-turistična harakteristika, „Vіjskovo-іstoričnij meridіan” 2016, № 4(14), s. 146-154].
Лукомська З.В., Істориа фортеця „Окопи Святої Трійці” на тернопільщині, „Віснік Національного університету «Львівська політехіка». Архітектура” 2016, № 856, s. 178-185, [Lukomsʹka Z.V., Іstoria fortecâ „Okopi Svâtoї Trіjcі” na ternopіlʹŝinі, „Vіsnіk Nacіonalʹnogo unіversitetu «Lʹvіvsʹka polіtehіka». Arhіtektura” 2016, № 856, s. 178-185].
Лукомська З.В., Містобудування Західної України епохи бароко (сер. XVII ст. – кін. XVIII ст.) [rozprawa doktorska, Politechnika Lwowska], Львів 2018 , [on-line:] https://lpnu.ua/spetsrady/d-3505211/lukomska-zoriana-volodymyrivna, [Lukomsʹka Z.V., Mіstobuduvannâ Zahіdnoї Ukraїni epohi baroko (ser. XVII st. – kіn. XVIII st.) [rozprawa doktorska, Politechnika Lwowska], Lʹvіv 2018 , [on-line:] https://lpnu.ua/spetsrady/d-3505211/lukomska-zoriana-volodymyrivna].
Strony internetowe
Galizien und Lodomerien (1779-1783) – First Military Survey, Arcanum Maps, [on-line:] https://maps.arcanum.com/en/map/firstsurvey-galicia/?layers=144&bbox=2205090.859974842
5%2C6332097.651916457%2C3031222.2616810277%2C6610328.434874499.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Krakowskie Pismo Kresowe
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Jak cytować
