Księdza Juliusza Drohojowskiego „Uwagi o Ogrodzie Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie”
DOI:
https://doi.org/10.32030/Abstract
Brak abstraktu dla tego artykułu.
References
1. Archiwum Państwowe w Krakowie (dalej APKr.), Inwentarz Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie z lat 1591—19152 (1964—1974), oprac. Krystyna Jelonek-Litewka, maszynopis nr 116, s. 14. Wszystkie wiązki oznakowane są sygnaturą literową TSK (Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie) i numerem kolejnym.
2. APKr., TSK 110, Uwagi o Ogrodzie Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie, 1894.
3. Brieisemeister-Rojewska Janina, Juliusz Drohojowski (1836—1916), w: Polski Słownik Biograficzny, t. V, Kraków 1939—1946, s. 386—387.
4. APKr., TSK 26, Księga członków TSK 1889—1897, r. 1894.
5. Kalendarz Krakowski Józefa Czecha na rok 1917, s. 91.
6. Ożóg-Grodziska Karolina, Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kraków 1983, s. 298.
7. APKr., TSK 26, s. 114—115, r. 1892,
8. APKr., TSK 128, Parcelacja Ogrodu Strzeleckiego 1889—1899.
9. Por.: APKr., TSK 129, Nabycie przez miasto parcel na założenie dwóch ulic na gruntach Ogrodu Strzeleckiego w Krakowie 1899—1900; TSK 130, Podziękowanie Obywatelskiego Towarzystwa Domu Akademickiego za odstąpienie gruntów w Ogrodzie Strzeleckim i zamianowanie TSK honorowym członkiem 1896—1897; TSK 131, Kontrakty kupna sprzedaży Ogrodu Strzeleckiego; TSK 132, Pertraktacje w sprawie nabycia parceli od TSK przez Dyrekcję Kolei Galicyjskiej Carl Ludwig-Bahn 1876—1878.
10. Decyzją Miejskiej Rady Narodowej z 21.IV.1950 r. przeznaczono pałacyk Mańkowskich na siedzibę Muzeum Lenina, którego otwarcie nastąpiło 21.I.1954 r.
11. APKr., TSK 1, Odpisy dyplomów królewskich i wyciągi z akt XX w. — nie paginowane; por. także: „Architekt”, R. IV, 1903, z. 8, kolumna 86.
12. Tamże.
13. W sprawie Ogrodu Strzeleckiego, napisał stary mieszczanin Krakowski, Kraków 1898, s. 10.
14. Gustaw Pol. ur. w 1869, ogrodnik. Studiował (1887—1889) w szkole ogrodniczej w Mörling, a następnie odbył praktykę (1891—1894) w ogrodach Anglii, Francji i Niemiec. Od 1894 do 1912 pracował jako ogrodnik w krakowskim Ogrodzie Botanicznym, gdzie wcześniej odbywał swą pierwszą praktykę. (Alicja Piekiełko, Historia Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Warszawa—Kraków 1983, s. 26—28.
15. Pol Gustaw, Objaśnienie do projektu urządzenia krakowskiego Parku Strzeleckiego. Kraków 1900. Rękopis „Objaśnień...”, wraz z „planem sadzenia” wykonanym na kalce i opatrzonym podpisem autora i datą 22.IX.1898, przechowywany jest w Bibliotece PAN Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 13830/I (Inwentarz rękopisów Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, t. V, Wrocław—Warszawa—Kraków—Gdańsk 1975, s, 106),
16. Por. G., op. cit., s. 9.
17. Por.: Wielki Krakow. Plany regulacyjne z kon- kursu gminy m. Krakowa, odbitka z „Architekta”, z. 6—7—8, 1910.18 Siedzibą Towarzystwa Strzeleckiego od 1837 r. był ogród, wraz z wzniesionym tam budynkiem, przy ul. Lubicz 16 (nor.: Bąkowski Klemens, Kronika krakowska 1796—1848, cz. III: od r. 1832 do 1848, Kraków 1909, „Biblioteka Krakowska” nr 42, s. 99— 100). Reprezentacyjną Salę Strzelecką dobudowano na przełomie 1875/76 r. (por.: „Czas”, 4.I.1876, s. 2; 6.I.1876, s. 2; 11.I.1876, s. 2).
19. Plan ten nie zachował się.
20. Planu tego nie udało się odnaleźć. Najprawdopodobniej, dołączony do tekstu księdza J. Drohojow- skiego schematyczny rysunek na kalce jest jego prze- rysem (por. także końcowy fragment tekstu „Uwag...”, podpunkt f). Można sie domyślać, iż bracia kurkowi postanowili równocześnie z rozbudową swej siedziby uporządkować także i ogród, powierzając to zadanie Karolowi Bauerowi. Natomiast w zbiorach Działu Grafiki Muzeum Historycznego m. Krakowa przechowywany jest niewielki plan Ogrodu Strzeleckiego hipotetycznie wydatowany na około r. 1840. Na podstawie zachowanych w Archiwum inwentarzy zabudowy ogrodu można czas jego powstania określić na lata pomiędzy ok. 1860 a 1875. Inwentarz sporządzony 2 5 maja 18 50 r. (TSK 8 7, s. 23—24) nie wymienia widocznej na planie szopy przy domku stojącym w południowo-zachodnim narożu ogrodu, u wejścia od strony dzisiejszej ulicy Lubicz; jest ona natomiast uwzględniona w kolejnym inwentarzu, spisanym przez Józefa Bartla 12 maja 1860 r. Z kolei plan ten nie uwzględnia jeszcze, powstałej na przełomie 1875/76 reprezentacyjnej Sali Strzeleckiej (por. przyp. 18).
21. Schönbrunn — letni zamek cesarski na przedmieściach Wiednia z parkiem w stylu francuskim.
22. Laxenburg — letnia rezydencja cesarska, zamek wraz z parkiem w stylu angielskim, na przedmieściach Wiednia.
23. Lotar Abel (1841—1896) architekt, ur. w Hietzing k. Wiednia, zm. w Wiedniu. Docent wiedeńskiej Hochschule für Bodenkultur. Opublikował: Die Kunst in ihrer Anwendung auf den Grundbesitz. Das gesunde und billige Wohnen. Das elegante Wohnhaus, Der Bauratgeber, Der gute Geschmack (por.: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815—1950. Graz—Köln 1957. I Band, s. 1). Trudno ustalić o jakiej pracy L. Abla pisze ks. J. Drohojowski.
24. W powstałym w 1876 r. tzw. regulaminie, określającym warunki dzierżawy Ogrodu Strzeleckiego, wy- mieniono m.in. jako jeden z warunków wymóg, iż dzierżawca ma obowiązek zrealizować plan Bauera w zakresie utrzymania ogrodu (por.: TSK 1,19. nar. 3). Regulamin powstał świeżo po opracowaniu przez K. Bauera wspomnianego planu i być. może pod jego wpływem. Jak to wynika ze słów autora „Uwag...” zastrzeżenia zawartego w par. 3 regulaminu nie przestrzegano.
25. Autor zapewne miał na myśli zmiany dokonane w Ogrodzie Botanicznym za dyrekcji Alojzego Estreichera i Ignacego Rafała Czerwiakowskiego. Zmiany te polegały na urządzeniu na nowo przyłączonych terenach parku w stylu angielskim (por.: Alicia. Piekiełko, Historia Ogrodu Botanicznego..., op.cit., s. 40 i n. oraz ryc. 7) plany Ogrodu Botanicznego z r. 1834 i 1864).
26. Od wielu lat już nie istniejący.
27. 25 lutego 1865 roku Towarzystwo Strzeleckie podpisało z Wincentym Majeranowskim, majstrem murarskim, umowę na wybudowanie w Ogrodzie Strzeleckim oranżerii, cieplarni i mieszkania dla ogrodnika. 10 marca 1865 roku Magistrat m. Krakowa przesłał na ręce prezesa Towarzystwa, Ludwika Zieleniewskiego. zgodę na wzniesienie tych budynków. 7 sierpnia 1865 roku nastąpił ich odbiór a ostateczne ukończenie prac budowlanych, zgodnie z pisemnym oświadczeniem W. Majeranowskiego, miało miejsce 8 października tegoż roku (APKr., TSK 60, Akta TSK z r. 1865, s. 183, 217, 233, 241—242). Zapewne remont lub rozbudowę tych budynków przeprowadzono w
1892 r. (por.: Plan budowy oranżerii, cieplarń i domu dla ogrodnika w Ogrodzie Strzeleckim, zatwierdzony przez Magistrat stołeczno-królewskiego m. Krakowa 27.IV.1892, w: APKr., TSK 114, Zestawienie wykonanych robót i wydatków na inwestycje w Ogrodzie Strzeleckim 1892—1911). Omawiane budynki gospodarcze zostały wyburzone podczas parcelacji Ogrodu Strzeleckiego na początku naszego stulecia.
28. Zapewne chodzi tu o dołączony do tekstu schematyczny plan Ogrodu Strzeleckiego, wykonany na kalce a zachowany w bardzo złym stanie.
29. Pochodzący z 1891 r. spis nieruchomości w Ogrodzie Strzeleckim, podlegających opodatkowaniu, wymienia w punkcie drugim „piętrowy, murowany, gontem kryty, na restaurację w ogrodzie służący dom” (APKr., TSK 92, Podatek gruntowy i czynszowy).
30. Posąg króla Zygmunta Augusta ufundowany został przez Adolfa Opida (1839—1892), budowniczego, króla kurkowego w 1881 r. Odsłonięcia pomnika dokonano 14 czerwca 1883 r. (por.: Grażyna Lichoń- czak, Pomnik króla Jana III Sobieskiego w Ogrodzie Strzeleckim w Krakowie, w: „Krzysztofory”, nr 9, Kraków 1982, s. 56),.
31. Nieścisłość; pomnik króla Jana III Sobieskiego, ufundowany przez Towarzystwo Strzeleckie, został od- słosłonięty 13 września 1883 r. Początkowo istotnie ustawiono go na peryferiach Ogrodu Strzeleckiego. Na obecne miejsce, w sąsiedztwie pomnika króla Zygmunta Augusta, przeniesiony został z początkiem naszego stulecia, gdy powierzchnia ogrodu uległa zmniejszeniu wskutek parcelacji (por.: Grażyna Li- chończak, op.cit., s. 63, rys. 11, s. 64).
32. Pomnik ten, projektu Edwarda Stehlika, w formie obelisku z medalionem Floriana Straszewskiego, postawiono ze składek publicznych w 1'874 r. na Plantach, w pobliżu Dworca Głównego (por.: Franciszek Klein, Planty Krakowskie, Kraków 1914, s. 30, 85).
33. Pieczę nad majątkiem Towarzystwa Strzeleckiego sprawował Gospodarz, obierany wraz z pozostałymi członkami tzw. Rady Zawiadowczej (tj. zarządu) TSK, w „najbliższą niedzielę po 1 maja” (por.: Statut Towarzystwa Strzeleckiego Krakowskiego, Kraków 1877, s. 6, par. 11, podpunkt b). Statut określał precyzyjnie jego obowiązki: „Gospodarz zarządza gmachami Towarzystwa i służbą tegoż, utrzymuje porządek i czuwa nad bezpieczeństwem przy strzelaniu i wszelkich uroczystościach w Strzelnicy, przestrzega programu tychże, prowadzi wykaz strzełów, fantów na premie, rozdział tychże między najcelniejszych strzelców; pobiera należytość od strzełów, którą następnie wnosi do kasy” (Statut, op.cit., s. 12, par. 20). Statut nie wymienia natomiast funkcji gospodarza ogrodu, gdyż nie było wcześniej zwyczaju powoływania go. Od 1896 do 1898 r. występuje w tej roli, jako pierwszy i jedyny, autor „Uwag...” (Kalendarz Krakowski Józefa Czecha na r. 1897, s. 161, na r. 1898, s. 197, na r. 1899,, s. 2'07). Prawdopodobnie okazane przez niego zainteresowanie sprawą właściwego zagospodarowania i utrzymania ogrodu — czego dowodem są „Uwagi...” — miało wpływ na decyzję braci kurkowych utworzenia takiej funkcji i powierzenia jej właśnie ks. J. Drohojowskiemu. Ciekawe, iż występuje w tej roli zaledwie trzy lata. Kolejne zestawienia władz Towarzystwa Strzeleckiego, pomieszczone w Kalendarzu Krakowskim nie wymieniają już gospodarza ogrodu (por.: Kalendarz Krakowski Józefa Czecha na lata 1900—1914 i 1917), pomimo iż autor „Uwag...” był członkiem Towarzystwa Strzeleckiego aż do śmierci, tj. do r. 1916.
34. Wydział zwany później Radą Zawiadowczą, stanowił zarząd Towarzystwa. W jego skład wchodzili: prezes, wiceprezes, król kurkowy, sekretarz, skarbnik, gospodarz strzelnicy i 10 członków czynnych, wybranych przez Zgromadzenie Ogólne członków Towarzystwa (por.: Statut, op.cit., s. 9, par. 14).
a poprawione z „pojedynczych”,
b „z” nadpisane u góry,
c słowo „jest” nadpisane u góry,
d podkreślenie w tekście,
e w tekście słowo w cudzysłowiu.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
