Odproprialny czy odapelatywny? – problemy opisu motywacji związków frazeologicznych z nazwą własną
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.36.06Słowa kluczowe:
związek frazeologiczny, motywacja, nazwa własna, apelatywizacjaAbstrakt
FROM A PROPER NOUN OR FROM A COMMON NOUN? ON SOME PROBLEMS IN THE MOTIVATION OF PHRASEOLOGICAL UNITS WITH PROPER NAMES
The paper addresses the issue of the motivation of some phraseologisms which include components homonymous with proper names (e.g., dookoła wojtek, lit. ‘Wojtek in circles’; w koło macieju, lit.‘Maciej in circles’, both these idioms meaning ‘to keep talking or doing the same thing all the time’; bosy antek, lit. ‘barefoot Antek’, referring to a person from central Poland, historically under Russian occupation; cienki bolek, lit. ‘thin Bolek’ meaning a person who is weak and incompetent). The aim of the study is to indicate some difficulties in an analysis of the origin of such units, which illustrates more general problems in the description of their motivation. In the discussed expressions, the original source of their nominal components remains unclear, which distinguishes them from such unitsas Achilles heel, the shirt of Nessus. The problems identified in the analysis relate to the phenomenon of apelativisation of proper nouns, which is part of the broader issue of the relationship between phraseologism and proper nouns.
Pobrania
Bibliografia
Bogdanowicz E., 2017, Konotacje nazw własnych (na materiale publicystyki prasowej), Białystok.
Celej P., 2021, Historyczne zdjęcia gdyńskiego portu. Jak wyglądały urządzenia najnowocześniejszego, przedwojennego trójmiejskiego nabrzeża?, „Gdynia. Nasze Miasto” 15 grudnia 2021, [on-line:] https://gdynia.naszemiasto.pl/historyczne-zdjecia-gdynskiego-portujak-wygladaly/ar/c3-8593833?kategoria=1 (dostęp: 24 II 2023).
Dyszak A.S., 2015, Gwara miejska bydgoszczan, Bydgoszcz.
Fliciński P., 2012, Wielki słownik frazeologiczny, Poznań.
Gloger Z., 1893, Słownik gwary ludowej w okr. tykocińskim, „Prace Filologiczne” IV, z. 3, s. 795–904.
Glosbe: bosy Antek, [on-line:] https://pl.glosbe.com/pl/pl/bosy%20Antek (dostęp: 5 I 2023).
ISJP: M. Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego PWN, t. I–II, Warszawa 2000.
Jaracz M., 2003, Stereotyp onimiczny w przysłowiach polskich, „Studia Językoznawcze” II, s. 113–123.
Jordanskaja L., Mielczuk I., 1988, Konotacja w semantyce lingwistycznej i leksykografii, przeł. W. Fal, [w:] J. Bartmiński (red.), Konotacja, Lublin, s. 9–34.
Jucewicz L.A., 1846, Litwa pod względem starożytnych zabytków, obyczajów i zwyczajów skreślona przez Ludwika z Pokiewia, Wilno.
Kalkowska N., 2019, Kociewska gwara ludowa a gwara miejska Bydgoszczy, [w:] A.S. Dyszak (red.), 45 lat bydgoskiego językoznawstwa polonistycznego, „Linguistica Bidgostiana”, vol. IV, Warszawa, s. 29–50.
Kosek I., 2023, Zapis komponentów odproprialnych we frazeologizmach języka polskiego, „Prace Językoznawcze” XXV, nr 2, s. 115-128, https://doi.org/10.31648/pj.8917.
Krawczyk-Tyrpa A., 2001, Tabu w dialektach polskich, Bydgoszcz.
Kucharzyk R., 2007, Imiona a gwarowe nazwy ptaków, „Onomastica” LII, s. 253–266.
Kucharzyk R., 2010, Słownictwo odantroponimiczne w gwarach polskich, Kraków.
Lewicki A.M., 1982, O motywacji frazeologizmów, [w:] S. Basaj, D. Rytel (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 1, Wrocław, s. 33–47, przedruk [w:] A.M. Lewicki, Studia z teorii frazeologii, Łask 2003, s. 259–274.
Lewicki A.M., 1985, Motywacja globalna frazeologizmów. Znaczenie przenośne, symboliczne i stereotypowe, [w:] S. Basaj, D. Rytel (red.), Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 3, Wrocław, s. 7–23, przedruk [w:] A.M. Lewicki, Studia z teorii frazeologii, Łask 2003, s. 275–289.
Malinowski M., 2019, Dookoła Wojtek i w koło Macieju, Obcy język polski, 29 stycznia 2019, [on-line:] https://obcyjezykpolski.pl/dookola-wojtek-i-w-kolo-macieju/ (dostęp: 7 II 2023).
MoncoPL: [on-line:] http://monco.frazeo.pl (dostęp: 6 III 2023).
Narodowy Korpus Języka Polskiego, praca zbiorowa, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012.
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] nkjp.pl (dostęp: 6 III 2023).
NKPP: J. Krzyżanowski (red.), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, t. I–IV, Warszawa 1969–1978.
Nowakowska A., 2010, Frazeologia a onomastyka, czyli frazeologia nazwoznawcza i onomastyka frazeologiczna, [w:] R. Łobodzińska (red.), Nazwy własne a społeczeństwo, t. 1, Łask, s. 97–106.
Onet: Bose Antki, śledzie i cencioki, Onet.pl, 8 kwietnia 2014, [on-line:] https://facet.onet.pl/styl/bose-antki-sledzie-i-cencioki/8n1xy06 (dostęp: 12 III 2023).
Pająkowska-Kensik M., Tobolski K. (red.), 2017, Kociewie. Kraina nad Wisłą, Gruczno.
Pajdzińska A., 1988, Frazeologia a zmiany kulturowe, „Poradnik Językowy” nr 7, s. 480–487.
Pęzik P., 2020, Budowa i zastosowania korpusu monitorującego MoncoPL, „Forum Lingwistyczne” 7, s. 133–150, https://doi.org/10.31261/FL.2020.07.11.
Piotrowski T., 2018, Krzyżacy, Bażanty i Śledzie vs. Bose Antki, Łańcuchy, Kopinioki… Granica zaborów wciąż dzieli, „Wyborcza.pl” 19 czerwca 2018, [on-line:] https://wyborcza.pl/7,87648,23564679,krzyzacy-bazanty-i-sledzie-vs-bose-antki-lancuchy-kopinioki.html (dostęp: 20 III 2023).
PJ 1: K. Kłosińska, W koło Macieju, Poradnia Językowa PWN, 31 stycznia 2017, [on-line:] https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/W-kolo-Macieju;17474.html (dostęp: 11 I 2023).
PJ 2: M. Bańko, Wojtek, Poradnia Językowa PWN, 2 czerwca 2011, [on-line:] https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Wojtek;12204.html (dostęp: 3 XI 2022).
PSFJP: S. Bąba, J. Liberek, Popularny słownik frazeologiczny języka polskiego (CD), Warszawa 2010.
Rak M., 2007, Językowo-kulturowy obraz zwierząt utrwalony w animalistycznej frazeologii gwar Gór Świętokrzyskich i Podtatrza (na tle porównawczym), Kraków.
Rudnicka E., 2021, Mitologiczne nazwy własne jako źródło dawnych i nowych jednostek eponimicznych, [w:] M. Rutkowski, A. Hącia (red.), Nazwy własne w języku i społeczeństwie, Olsztyn, s. 243–257.
Rutkowski M., 2012, Słownik metafor i konotacji nazw własnych, Olsztyn.
SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1970.
SF: S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. I–II, Warszawa 1967–1968.
SGP: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. 1), J. Reichan (t. 2–9, z. 2), S. Urbańczyk (t. 2–5), J. Okoniowa (t. 6–9, z. 2), B. Grabka (t. 7–9, z. 2), R. Kucharzyk (t. 9, z. 2; t. 10, z. 2), t. 1–3: Wrocław – Warszawa – Kraków 1977–1991, t. 4–10: Kraków 1992–2019.
SJP.PL: Słownik języka polskiego, [on-line:] sjp.pl/bolek (dostęp: 12 II 2023).
SJPD: W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, [on-line:] https://sjp.pwn.pl/doroszewski/(dostęp: 12 II 2023).
SJPSz: M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. I–III, Warszawa 1978–1981.
SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I–VI, (t. IV–VI do druku przygot. J. Łoś), Kraków 1900–1911.
Słownik gwary borowiackiej, [on-line:] https://borytucholskie.net/slownik/antki (dostęp: 12 II 2023).
Staniewska A., 2016, Bose Antki, [w:] N. Bloch (red.), Wszyscy jesteśmy migrantami. (Od) zyskiwanie pamięci migracyjnej, Poznań, s. 189–197, [on-line:] https://ckzamek.pl/media/files/Wszyscy_jestesmy_migrantami_EXZ4kcL.pdf (dostęp: 19 III 2023).
Szerszunowicz J., 2009, Konotacje nazw własnych i ich frazeotwórczy potencjał w ujęciu konfrontatywnym, „Prace Językoznawcze” 11, s. 191–208.
Szulowska W., 2021, Kulturowe aspekty nazw własnych, „Prace Językoznawcze” 22, nr 2, s. 43–54, https://doi.org/10.31648/pj.6599.
Wieczorkiewicz B., 1966, Słownik gwary warszawskiej XIX w., Warszawa.
Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.
WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] https://www.wsjp.pl/ (dostęp: 2 I – 2 III 2023).
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
