Gwarowe nazwy roślin derywowane semantycznie od nazw chorób
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.36.15Słowa kluczowe:
leksyka gwarowa, fitonimy, nazwy chorób, neosemantyzacja, motywacja semantycznaAbstrakt
DIALECT PLANT NAMES SEMANTICALLY DERIVED FROM NAMES OF DISEASES
It is possible to distinguish three groups among dialect phytonyms derived from names of diseases:1) names which originated from names of diseases due to the process of neosemantisation, 2) names morphologically derived from names of diseases, 3) collocations a) with the name of the disease, b) with an adjective derived from the name of the disease. In the article phytonyms from the first group have been analyzed and the focus is on determining their semantic motivations and thusdepicting the factors which underlie the nomination processes that led to their appearance. In the most typical situation neosemantisation is motivated by the purpose i.e. for the treatment of which disease or ailment the plant was used for. Other motivational hypotheses are primarily connected with the look of the plant or its specific part which may resemble a disease symptom (as it is in the case of kołtun and similar names) or trigger more indirect associations with diseases (like in the case of names of the kind ślepota and kurza ślepota).
Pobrania
Bibliografia
Basaj M., Siatkowski J., 1974, Przegląd wyrazów uważanych w literaturze naukowej za bohemizmy (cz. XII), „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XIV, s. 5–41.
Brylak M., 1970, Medycyna ludowa, [w:] R. Reinfuss (red.), Monografia powiatu myślenickiego, t. 2: Kultura ludowa, Kraków, s. 309–329.
Buława M., 2019, Kulturowe aspekty wyodrębniania jednostek chorobowych w medycynie ludowej, [w:] A. Małecka, J. Dębicki (red.), Obraz choroby w dyskursie kulturowym, Kraków, s. 259–270.
Burszta J., 1967, Lecznictwo ludowe, [w:] idem (red.), Kultura ludowa Wielkopolski, t. III, Poznań, s. 393–436.
Czyż L.M., 1989, Ziołolecznictwo Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan (na podstawie materiałów Muzeum Okręgowego w Rzeszowie), [w:] B. Kuźnicka (red.), Historia leków naturalnych, t. II, Warszawa, s. 161–167.
Dalʹ: V.I. Dalʹ, Tolkovyj slovarʹ živogo velikorusskogo âzyka, t. I–IV, Moskva 1978–1980.
Drygas A., 1988, Dawne terapie. Lek i jego formy, sposoby wytwarzania i dystrybucji, [w:] T. Brzeziński (red.), Historia medycyny, Warszawa, s. 158–184.
Dubisz S., 1977, Nazwy roślin w gwarach ostródzko-warmińsko-mazurskich, Wrocław.
Gr.: B.D. Grìnčenko, Slovarʹ ukraïnsʹkoï movi, t. I–IV, Kiïv 1907–1909.
Köhler P., 1993, Nazewnictwo i użytkowanie roślin leczniczych na ziemiach polskich w XIX wieku na podstawie ankiety Józefa Rostafińskiego, [w:] B. Kuźnicka (red.), Historia leków naturalnych, t. IV, Warszawa, s. 61–85.
Kuźniewski E., Augustyniak-Puziewicz J., 1984, Przewodnik ziołolecznictwa ludowego, Warszawa – Wrocław.
Łukuś E., 2012, Medycyna ludowa Spisza, [w:] U. Janicka-Krzywda (red.), Kultura ludowa Górali Spiskich, Kraków, s. 214–244.
Marczewska M., 2012, Ja cię zamawiam, ja cię wypędzam… Choroba. Studium językowo-kulturowe, Kielce.
Moszyński K., 1934, Kultura ludowa Słowian, cz. 2: Kultura duchowa, z. 1, Kraków.
Niebrzegowska-Bartmińska S., 2000, Przestrach od przestrachu. Rośliny w ludowych przekazach ustnych, Lublin.
Paluch A., 1984, Świat roślin w tradycyjnych praktykach leczniczych wsi polskiej, Wrocław.
Paluch A., 1989, Zerwij ziele z dziewięciu miedz. Ziołolecznictwo ludowe w Polsce w XIX i początku XX wieku, Wrocław.
Pastusiak K., 2007, Pogranicze polsko-białorusko-ukraińskie w świetle danych językowych i etnograficznych na podstawie nazw roślin, Warszawa.
Pawłowska J., 1968, Dolnośląska wieś Pracze w powiecie milickim w latach 1945–1960 (studium etnograficzne), cz. II, Wrocław.
Sawaniewska-Mochowa Z., Kasner M., 2020, Wariancje semantyczne pojęcia kołtuna w wybranych tekstach kultury polskiej i litewskiej, „LingVaria” nr 1 (29), s. 179–198, https://doi.org/10.12797/LV.15.2020.29.12.
SBG: U.F. Mackevič (red.), Sloǔnìk belaruskìh gavorak paǔnočna-zahodnâj Belarusì ì âe pagranìčča, t. I–V, Mìnsk 1979–1986.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1989.
SEK: W. Boryś, H. Popowska-Taborska, Słownik etymologiczny kaszubszczyzny, t. I–VI, Warszawa 1994–2010.
SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków 1952–1982.
SGK: B. Sychta, Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I–VII, Wrocław 1967–1976.
SGL: H. Pelcowa, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. V: Świat roślin, Lublin 2017.
SGOWM: Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t. I–VIII, red. Z. Stamirowska (t. I–III), H. Perzowa (t. III–V), D. Kołodziejczykowa (t. IV–VI), K. Sobolewska (t. VI–VIII), Wrocław – Warszawa – Kraków 1987–1991 (t. I–II), Warszawa – Kraków 1993–2021 (t. III–VIII).
SGP: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. I), J. Reichan (t. I–IX, z. 2), S. Urbańczyk (t. II–V), J. Okoniowa (t. VI–IX, z. 2), B. Grabka (t. VII–X), R. Kucharzyk (t. IX, z. 2 – t. X), Wrocław – Warszawa – Kraków 1977–1991 (Źródła, t. I–III), Kraków 1992–2023 (t. IV–X).
SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków 1900–1911.
SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, poprawne i pomnożone, t. II–VI, Lwów 1854–1860.
Spittal S., 1938, Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy, „Rocznik Podolski” I, s. 62–225.
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa (t. 1–34), K. Mrowcewicz (t. 35–39), t. 1–22, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–1994, t. 23–39, Warszawa 1995–2021.
SRNG: F.P. Filin, F.P. Sorokoletov, S.A. Myznikov (red.), Slovarʹ russkih narodnyh govorov, vyp. I–XXXXIX, Leningrad / Sankt-Peterburg 1965–2016.
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1953–2002.
Stec W., 2012, Lecznicze zastosowanie roślin a ich nazwy (część 1), „Czasopismo Aptekarskie” nr 8–9, s. 56–63.
Stec W., 2021, Wpływ „doktryny sygnatur” Paracelsusa na nominację językową w botanice (na przykładzie nazw roślin zielarskich), „UWM Olsztyn Acta Neophilologica” XXIII (1), s. 35–48, https://doi.org/10.31648/an.5555.
Steczko A., Steczko I., Składzień J., 2003, Katarrus, chrapota, ślinogorz, czyli o nazwach i leczeniu schorzeń laryngologicznych na podstawie zabytków języka polskiego z XV i XVI wieku, „Otolaryngologia Polska” LVII, nr 4, s. 295–300.
SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927.
SWil: A. Zdanowicz, M. Bohusz Szyszko, J. Filipowicz, W. Tomaszewicz, F. Czepieliński, W. Korotyński, z udziałem B. Trentowskiego, Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno 1861.
Szychowska-Boebel B., 1972, Lecznictwo ludowe na Kujawach. (Materiały i rozważania), Toruń.
TSBM: K.K. Atrahovìč (red.), Tlumačalʹny sloǔnìk belaruskaj movy, t. I–V, Mìnsk 1977–1984.
Tylkowa D., 1989, Medycyna ludowa w kulturze wsi Karpat polskich. Tradycja i współczesność, Wrocław.
Udziela M., 1891, Medycyna i przesądy lecznicze ludu polskiego. Przyczynek do etnografii polskiej, Warszawa.
Waniakowa J., 2012, Polskie gwarowe nazwy dziko rosnących roślin zielnych na tle słowiańskim. Zagadnienia ogólne, Kraków.
Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.
WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] www.wsjp.pl (dostęp: 15 V 2023).
Zioła: J. Bartmiński (red.), Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 2, z. 4, Lublin 2019.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
