O wybranych archaizmach w polskiej leksyce ludycznej
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.13Keywords:
diachronic linguistics, Polish historical vocabulary, notion ZABAWA [play], archaism, lexemes: krotochwila, krotochwilić, kłam, przekwinta, wydwarzanieAbstract
SELECTED ARCHAISMS IN POLISH LUDIC LEXIS
The article is dedicated to the history of old lexemes from the conceptual field of zabawa [play], which today are already archaisms: krotochwila [joke], krotochwilić [to joke], kłam [a lie], przekwint/ przekwinta [excessive elegance] and wydwarzanie [playing jokes]. The text is a contribution to the analysis of Polish ludic vocabulary in the diachronic aspect. The analysis is based on dictionaries and corpuses of historical Polish. A review of the history of just a few lexemes showed that, within the concept of ZABAWA, changes were taking place which included the withdrawal of lexemes present in this conceptual field from the beginning. These changes concerned both words whose presence in the field was strongly marked (krotochwilić, krotochwila), as well as those that appeared in it only occasionally (przekwinta, wydwarzanie). Regardless of this, all of them eventually left not only the conceptual field of PLAY, but also the Polish language in general.
Downloads
References
Borejszo M., 1985, O archaizmach leksykalnych i semantycznych w stałych związkach wyrazowych współczesnej polszczyzny (na materiale Słownika języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka), „Poradnik Językowy” nr 6, s. 341–349.
Brückner A., 1894, Średniowieczna poezya łacińska w Polsce, „Rozprawy Akademii Umiejętności. Wydział Filologiczny. Serya II” t. 8, cz. 3, s. 269–319.
DWDS: Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache; [on-line:] https://www.dwds.de/wb/Kurzweil?o=kurzweil.
ESXVII: Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, [on-line:] https://sxvii.pl/index.php.
Gebauer: J. Gebauer, Slovník staročesky,́ t. I–II, wyd. 2, Praha 1970; [on-line:] https://vokabular.ujc.cas.cz/informace.aspx?t=GbSlov&o=slovniky.
Handke K., 1997a, „Czasowe cezury” i przebieg życia wyrazu, [w:] K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 231–239.
Handke K., 1997b, Pojęcie i termin „archaizm” na tle zawartości polskich leksykonów, [w:] K. Handke, Rozważania i analizy językoznawcze, Warszawa, s. 71–80.
Hrabec S., Pepłowski F., 1963, Wiadomości o autorach i dziełach cytowanych w słowniku Lindego, Warszawa.
KartXVII: Kartoteka Słownika języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku, [on-line:] https://rcin.org.pl/ijp/dlibra/publication/21572/edition/7445/content.
Knapski: G. [Cnapius], Thesaurus Polono Latino Graecus, seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Polonorum usui accommodatum…, t. I–II, Cracoviae 1621.
KorBa: Elektroniczny korpus tekstów polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.), [on-line:] https://korba.edu.pl/query_corpus/.
Korpus stp: Korpus tekstów staropolskich, [on-line:] https://ijp.pan.pl/publikacje-i-materialy/zasoby/korpus-tekstow-staropolskich/.
Korpus XVI: Korpus polszczyzny XVI wieku, [on-line:] http://spxvi.edu.pl/korpus/.
Kowalski W., Halle Berry nago! Fikuśna i całuśna ciumka krotochwilnie, [on-line:] https://www.planeta.pl/Rozrywka/halle-berry-nago-seksowne-zdjecie-aktorki-na-instagramie-12-04-2023.
Kurkowska H., Skorupka S., 1959, Stylistyka polska. Zarys, Warszawa.
Mącz: J. Mączyński, Lexicon Latino Polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnantum […], Typographus Ioannes Daubmannus, Regiomonti Borussiae [Konigsberg] 1564, [on-line:] https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/publication/14839/edition/23849/content.
Pawelec R., 2013, Ciemne zwierciadło. Semantyka antywartości, Warszawa.
Piela A., 2016, Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem, Katowice.
Piela A., 2020, Kłopotliwe kwalifikatory w słownikach języka polskiego, „Język Polski” C, z. 3, s. 58–72.
Puzynina J., 1955, Ze słownictwa Psałterza Dawidowa przekładania Jana Kochanowskiego, „Poradnik Językowy” 6, s. 206–225.
Puzynina J., 1987, O rozwoju znaczeniowym psł. *klamati i polskiego kłamać, [w:] M. Basaj, W. Boryś, H. Popowska-Taborska (red.), Slawistyczne studia językoznawcze. Księga jubileuszowa w 70 rocznicę urodzin i 50-lecie pracy nauk. prof. dra Franciszka Sławskiego, Wrocław, s. 281–287.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.
SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków 1952–1982.
Sieradzka-Baziur B., 2017, Semantyka historyczna – zakres badań i ich wyniki, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 12, s. 226–237. DOI: 10.24917/20831765.12.23.
SJPD: W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t. I–XI, Warszawa 1958–1969, [on-line:] https://doroszewski.pwn.pl/.
SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. 2, t. I–VI, Lwów 1854–1860.
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2012, [on-line:] https://spxvi.edu.pl/.
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków 1953–2002.
Trotz M.A., 1764, Nowy dykcyonarz to iest Mownik polsko-niemiecko-francuski : z przydatkiem przysłów potocznych, przestrog gramatycznych, lekarskich, matematycznych, fortyfikacyynych, żeglaskich, łowczych i inszym naukom przyzwoitych wyrazow, t. III, Lipsk, [on-line:] www.dbc.wroc.pl/dlibra/publication/7823/edition/7138/content.
Volckmar M., 1596, Dictionarium trilinguae ad discendam linguam latinam, polonicam et germanicam accomodatum, Gdańsk, [on-line:] https://dbc.wroc.pl/dlibra/publication/10632/edition/9501?language=pl [wyd. z 1605 r.].
SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927.
SWil: A. Zdanowicz et al. (red.), Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno 1861, [on-line:] https://eswil.ijp.pan.pl.
WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] http://www.wsjp.pl.
Żmigrodzki P., Bańko M., Batko-Tokarz B. et al. (red.), 2018, Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, Kraków.
Downloads
Published
How to Cite
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
