Написати Лемковину
Меджевоєнна лемківска література – загальный огляд
DOI:
https://doi.org/10.12797/RRB.16.2020.16.04Słowa kluczowe:
literatura łemkowska, międzywojnie, Iwan Rusenko, Wanio Hunianka, czasopisma łemkowskie, etniczność a literatura, dyskurs mniejszościowyAbstrakt
Napisać Łemkowynę. Międzywojenna literatura łemkowska – ujęcie ogólne
Celem tekstu jest ukazanie głównych tendencji i nurtów w rozwoju międzywojennej literatury łemkowskiej, mocno angażującej się w proces kształtowania i wyrażania tożsamości etnicznej reprezentowanej wspólnoty. Wobec wyzwań, jakimi były trudne doświadczenia wspólnotowe, literatura podejmuje się roli dokumentacyjnej, interpretacyjnej, budującej zbiorową pamięć i wizję historii. W aktywności literackiej następuje integracja środowisk twórczych krajowych i emigracyjnych. Zwłaszcza dwaj najwybitniejsi reprezentanci literatury łemkowskiej międzywojnia – Iwan Rusenko i Wanio Hunianka są przykładem współdziałającego przez wiele lat zespołu twórczego, kreślącego piórami projekt narodowej ojczyzny, zgodny z dążeniami rodzimej inteligencji. Opozycyjnie do tego projektu skierowana zostaje na obszar Łemkowyny literacka akcja ukrainizacyjna, tworząca wizje wspólnej z Ukrainą przeszłości historycznej łemkowskich ziem oraz operująca modelem uświadomionych i nieuświadomionych narodowo postaci. Poza zaangażowaniem etnicznym lokuje się fenomen literacki wywodzący się z Łemkowyny w postaci twórczości Ihora Bohdana Antonycza. W okresie międzywojennym, w związku z zaangażowaniem w precyzowanie i umacnianie kształtu etnicznego Łemkowyny odnotować należy intensywny rozwój publicystyki politycznej oraz czasopiśmiennictwa.
Bibliografia
Gorbalʹ, Bogdan. 1998. «Dimitrij Vislockіj». Lemkіvskіj Kalendar, 89-98.
Gunânka, Vanʹo. 1927a. «Na otpustʺ do Krinicѣ». Smѣhʺ i Pravda. Karpatorusskіj Ûmorističeski-Satiričeskіj Kalendar na 1928 godʺ Vanâ Gunânki, 18-22.
Gunânka, Vanʹo. 1927b. «Torba Onufrіâ». Smѣhʺ i Pravda. Karpatorusskіj Ûmorističeski-Satiričeskіj Kalendar na 1928 godʺ Vanâ Gunânki, 23-24.
Gunânka, Vanʹo. 1927v. «Missʺ Meri Gellokʺ». Smѣhʺ i Pravda. Karpatorusskіj Ûmorističeski-Satiričeskіj Kalendar na 1928 godʺ Vanâ Gunânki, 25-26.
Gunânka, Vanʹo. 1927g. «Samʺ». Smѣhʺ i Pravda. Karpatorusskіj ÛmorističeskiSatiričeskіj Kalendar na 1928 godʺ Vanâ Gunânki, 27-28.
Gunânka, Vanʹo. 1929a. «Na ârmakʺ do Bardіova». Karpatorusskіj Kalendarʹ Lemko i «Smѣhʺ i Pravda» na 1929 godʺ, 54-57.
Gunânka, Vanʹo. 1929b. «Âk „sfiksovali” Martu Verbovu». Karpatorusskіj Kalendarʹ Lemko i «Smѣhʺ i Pravda» na 1929 godʺ, 51-52.
Gunânka, Vanʹo. 1929v. «Mučenicâ Paraska». Karpatorusskіj Kalendarʹ Lemko i «Smѣhʺ i Pravda» na 1929 godʺ, 58-61.
Gunânka, Vanʹo. 1945a. «Stary і Molody». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 10-80. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945b. «Za vіru». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 81-87. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945v. «Marko Bogač». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 88-99. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945g. «Leško Myrna». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 100-109. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945ґ. «Agenty». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 110-115. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945d. «Za sčastʹom». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 116-122. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945e. «V Amerikі». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 123-131. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945є. «Šoltys». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 183-207. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Gunânka, Vanʹo. 1945ž. «Petro Pavlik». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 208-241. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Delez, Žіlʹ, Guatarі, Felіks. 2019. «Čym є lіteratura menša?». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 15: 237-255.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2000. «Іvan Rusenko (1890-1960». Lemkіvskіj Kalendar, 94-100.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2002. «Povyselenča lemkіvska lіteratura âk etos tyrvanâ». V: Ci to lem tuga, ci nadіâ. Antoloґіâ povyselenčoj lemkіvskoj lіteratury. Red. Olena Ducʹ-Fajfer, 11-25. Lіґnicâ: Stovarišynâ Lemkіv.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2004. «„Dnevnik Lemka z Talergofu” Teofіlâ Kurilly âk dokument času». Lemkіvskіj Rіčnik 2004, 4-10.
Ducʹ-Fajfer, Olena. 2014. «Vliânâ podіj І svіtovoj vojny na formuvanâ sâ lemkіvskoj dostomennosti – pri spіlučasti lіteraturnyh tekstіv». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 10: 49-65.
Kurillo, Feofilʺ. 1930. «Dnevnikʺ lemka izʺ Talergofa (sʺ 14-go sentâbrâ 1914 g. po 22-oe avgusta 1915 g.)». V: Talergofskij alʹmanaxʺ propamâtnaâ kniga avstrijskihʺ žestokostej, izuverststvʺ i nasilij nadʺ karpato – russkimʺ narodomʺ vo vremâ Bcemirnoj vojny 1914-1917 gg., Vypuskʺ tretіj. Talergofʺ, Častʹ pervaâ, 22-98. Lʹvovʺ: Izdanie «Talergofskago Komiteta» Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta podʺ upravlenіemʺ Mirona Macaka.
Kurillo, Feofilʺ. 1934. «Kratkaâ svodka pisatelej i žurnalistovʺ na Lemkovŝinѣ. Častʹ pervaâ». Naučno-literaturnyj sbornikʺ Galicko-Russkoj Maticy, t. VIII, 23-50.
Kurillo, Feofil. 1935. Zbojnictvo na Lemkovskoj Rusi v XVII-XVIII vіkah. Іstoričny zamіtki. Peremišlʹ: Drukarnâ Osifa Stifіogo.
Kurillo, Feofilʺ. 1937. Korotkyj pereglâd pisatelej i žurnalistov na Lemkovŝini. Lʹvov: Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta.
Kurillo, Feofilʺ. 1938. «Lemky knâzâmi Cerkvy». Kalendar Lemko na rik 1938, 59-69. Lʹvov.
Kurillo, Feofilʺ. 1942. «Lemky-naukovcі v 15-20 vіkah». Krakіvsʹkі vіsti, č. 14-19, (nadbitka 1-18) Medvіdʹ, Petro, Malecka-Novak, Natalіâ, red. 2020. Perša lіґa parіbkіv. Lemkіvsky publisistyčny teksty: Vanʹo Gunânka, Petro Medvіdʹ, Bogdan Ґambalʹ.
Ґorlicі: Stovarišynâ «Ruska Bursa» v Ґorlicâh.
Mušinka, Mikola. 1989. «Dimitro Vislocʹkij – nespravedlivo zabutij robіtničo-selânsʹkij pisʹmennik (1880-1968)». Repertuarnij Zbіrnik, č. 2: 50-55.
Naša Knižka. 1945. Red. Dimitrij Vislockіj. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J. Naš Lemko. 1936, č. 3.
Pavličko, Dmitro. 1967. «Pіsnâ pro nezniŝennіstʹ materії» (vstup). V: Antonič, Bogdan Іgor. Pіsnâ pro nezniŝennіstʹ materії. Poezії, 7-46. Kiїv: Radânsʹkij pisʹmennik.
Pyž, Simeon. 1954. «Gorlickij Bursak», č. 3. Karpatorusskij Kalendarʹ Lemko-Soûza na god 1954, 65-83.
Radzєєvska, Aneta. 2011. «Proces іnfіlʹtraciі anglicizmіv do lemkіvskogo âzyka na osnovі tvorіv Vanâ Gunânky». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 7: 115-147.
Rusenko, Ivan. 1930a. «Vʺ 1930!”». Karpatorusskij Kalendarʹ Lemko i «Smѣhʺ i Pravda» na 1930 godʺ, 17.
Rusenko, Ivan. 1930b. «Panʺ Kerovnikʺ i „Sila”». Karpatorusskij Kalendarʹ Lemko i «Smѣhʺ i Pravda» na 1930 godʺ, 63.
Rusenko, Ivan (Svatʺ). 1931a. «Zo starogo kraû». Karpatorusskіj Kalendarʹ Vanâ Gunânki, 101-102.
Rusenko, Ivan (Vašʺ Svatʺ). 1931b. «Listʺ zo starogo kraû». Karpatorusskіj Kalendarʹ Vanâ Gunânki, 132-133.
Rusenko, Ivan. 1938. «Lemkovina». Karpatorusskij Kalendar Lemko-Soûza, 64.
Rusenko, Ivan. 1945a. «Na Lemkovinі». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 149-150. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Rusenko, Ivan. 1945b. «Petro Zâjka». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 154-156. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Rusenko, Ivan. 1945v. «V panskoj Polʹšі». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 156-157. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Rusenko, Ivan. 1945g. «Panі Vojcєhova». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 157-159. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Rusenko, Ivan. 1945ґ. «Volk i âgnâ». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 136-138. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Rusenko, Ivan. 1945d. «Vertep v Karpatah». V: Naša Knižka. Red. Dimitrij Vislockіj, 162-182. Nû Jork: Tipografіâ Lemko-Soûza v Ûnkers, N. J.
Talergofskij alʹmanaxʺ propamâtnaâ kniga avstrijskihʺ žestokostej, izuverststvʺ i nasilij nadʺ karpato – russkimʺ narodomʺ vo vremâ Bcemirnoj vojny 1914-1917 gg. Vypuskʺ pervyj. Terrorʺ v Galičinѣ v pervyj perіodʺ vojny 1914-1915 gg. 1924. Lʹvovʺ: Izdanie «Talergofskago Komiteta» Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta podʺ upravlenіemʺ A. I. Âsʹkova.
Talergofskij alʹmanaxʺ propamâtnaâ kniga avstrijskihʺ žestokostej, izuverststvʺ i nasilij nadʺ karpato – russkimʺ narodomʺ vo vremâ Bcemirnoj vojny 1914-1917 gg. Vypuskʺ vtoroj. Terrorʺ v Galičinѣ. Terrorʺ v Bukovinѣ. Otzvuki pečati. Terezinʺ, Gmindʺ, Gnasʺ i dr. Belletristika. 1925. Lʹvovʺ: Izdanie «Talergofskago Komiteta» Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta podʺ upravlenіemʺ A. I. Âsʹkova. Talergofskij alʹmanaxʺ propamâtnaâ kniga avstrijskihʺ žestokostej, izuverststvʺ i nasilij nadʺ karpato – russkimʺ narodomʺ vo vremâ Bcemirnoj vojny 1914-1917 gg. Vypuskʺ tretіj. Talergofʺ, Častʹ pervaâ. 1930. Lʹvovʺ: Izdanie «Talergofskago Komiteta» Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta podʺ upravlenіemʺ Mirona Macaka.
Talergofskij alʹmanaxʺ propamâtnaâ kniga avstrijskihʺ žestokostej, izuverststvʺ i nasilij nadʺ karpato – russkimʺ narodomʺ vo vremâ Bcemirnoj vojny 1914-1917 gg. Vypuskʺ četvertyj. Talergofʺ, Častʹ vtoraâ. 1932. Lʹvovʺ: Izdanie «Talergofskago Komiteta». Tipografіâ Stavropigіjskago Instituta vo Lʹvovѣ.
Trohanovskіj, Petro. 2010. «Syn Lemkoviny (Z žytčovoj і tvorčoj dorogy Іvana Rusenky)». V: Rusenko – Vybrane. Vydanâ posvâčene 120. rіčnici narodžynâ і 50.
rіčnici smerti. Red. Petro Trohanovskіj, 10-36. Krenicâ-Lіґnicâ: Stovari-šynâ Lemkіv.
Duć-Fajfer, Helena. 2001. Literatura łemkowska drugiej połowy dziewiętnastego początku dwudziestego wieku. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
Duć-Fajfer, Helena. 2015. «Allocating Identity – versus, against, above, in spite of. The Lemko Becoming in Galicia». V: Galicia Polyphony. Places and Voices. Red. Alina Molisak, Jagoda Wierzejska, 137-156. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.
Duć-Fajfer, Helena. 2016b. «Literatura łemkowska jako dyskurs mniejszościowy». V: Tradycja i nowoczesność. Język i literatura Słowian Wschodnich. Red. Halina Chodurska, Aurelia Kotkiewicz, 53-65. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
Duć-Fajfer, Helena. 2019. «Mniejszości piszą – projekt (nie)możliwy». Litteraria Copernicana 30, č. 2: 11-49 = Mikroliteratury. Literatura w językach mniejszości. https://doi.org/10.12775/LC.2019.018.
Duć-Fajfer, Olena. 2011. «„Łemko” (1911-1914) – czasopismo inicjujące okres nowoczesności w dziejach Łemkowyny». Rіčnik Ruskoj Bursy, č. 7: 13-20.
Duć-Fajfer, Ołena. 2016a. «Literatura a proces rozwoju i rewitalizacja tożsamości językowej na przykładzie literatury łemkowskiej». V: Integral Strategies for Language Revitalization.
Red. Justyna Olko, Tomasz Wicherkiewicz, Robert Borges, 175-200. Warszawa: Wydział „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski.
Horbal, Bogdan. 2002. «Vyslotskii Dymitrii». V: Encyclopedia of Rusyn History and Culture. Red. Paul Robert Magocsi, Ivan Pop, 502-503. Toronto: University of Toronto Press.
Jedlicki, Jerzy. 1987. «O narodowości kultury». Res Publica, č. 2: 46-56.
Lemko Kalendari. Dostup: 12.11.2020. http://carpatho-russian-almanacs.org/LEMKO/LEMKO1929/VGTales29.php.
Moklak, Jarosław. 2015. Stary i nowy kraj. Publicystyka polityczna Wania Hunianki, Cleveland, Ohio 1933. Kraków: Historia Jagiellonica.
Polański, Jan. 2015. Ciernista droga kapłana. Wspomnienia Kanclerza Kurii Apostolskiej Administracji Łemkowszczyzny. Red. Sebastian Dubiel-Dmytryszyn. Krosno: Oficyna Wydawnicza RuthenicArt.
Fіlʹmy
Changed by Thalerhof. Dostup: 30.09.2020. https://www.youtube.com/watch?v=n6Q6SRbDQic.
Talergof i Terezin. Dostup: 30.09.2020. https://www.youtube.com/watch?v=-v9FkllR6gQ.
