Wkład Alfonsa V Wspaniałomyślnego w upowszechnienie katalońskich zwyczajów kulinarnych w Królestwie Neapolu w XV wieku
DOI:
https://doi.org/10.12797/SI.20.2021.20.01Słowa kluczowe:
Królestwo Neapolu, Alfons V Wspaniałomyślny, słodycze, XV wiekAbstrakt
W 1442 roku wieloletnie zmagania o tron neapolitański zakończyły się zwycięstwem Alfonsa V Wspaniałomyślnego, władcy Korony Aragonii (1416–1458). Pojawienie się obcego panowania w południowej części Italii pociągnęło za sobą transfer katalońskiej kultury, języka i obyczajów na terenach włoskiego Mezzogiorno. W tym procesie ważne miejsce zajmowały również katalońskie zwyczaje kulinarne, które wykształciły się u schyłku XIV wieku Jednym z nich była odrębna słodka przekąska zwana z katalońska col·lació (łac. collatio). Organizacja i celebracja tej formy biesiadnej stała się dla katalońskich elit władzy i pieniądza jedną z istotnych form ostentacji zajmowanej pozycji. W niniejszym artykule autor omówił fragmenty źródeł historycznych, których autorami są m.in. Antonio Beccadelli, Jordi de Centelles, Vespasiano da Bisticci, Giovanni Pontano, jak i posłowie Barcelony i Portugalii oraz inni anonimowi autorzy piszący o czasach wspomnianego władcy. Dane zawarte w powyższych źródła wyraźnie wskazują, że Alfons V Wspaniałomyślny wykorzystał znany na ziemiach włoskich zwyczaj słodkiej colazione i co najmniej już w latach 40. XV wieku nadał mu nowego znaczenia. Dzięki działaniom władcy aragońskiemu, a zarazem nowemu królowi Neapolu słodka przekąska ze słodyczy stała się jednym z instrumentów ostentacji bogactwa i prestiżu nowego władcy południowej części Italii, a wkrótce także innych panów i książąt tego obszaru.
Bibliografia
ADROER i TASSIS, A. (1995), „Un convit reial a la Barcelona del s. XV” w: Actes del I Col·loqui d’Història de l’Alimentació a la Corona d’Aragó. Edat Mitjana, t. II, Institut d’Estudis Ilerdencs, Lleida, s. 633–639.
ANONIM (D.) (1908a), „Come lo Re Alfonso d’Aragona entrò alla città di Napoli col carro triomfale” w: Racconti di storia napoletana, Archivio Storico per le provincie napoletane, 33, fasc. 3, Napoli, s. 478–480.
ANONIM (D.) (1908b), „Come lo Imperatore Federico entrò in Napoli, e poi lo 4 dì entrò l’Imperartrice in Aversa” w: Racconti di storia napoletana, Archivio Storico per le provincie napoletane, 33 (1908), fasc. 3, Napoli, s. 481–490.
BECCADELLI, A. (1990), Dels fets e dits del gran rey Alfonso, Editorial Barcino, Barcelona.
BÉNÉZET, J.-P. (1999), Pharmacie et médicament en Méditéranée occidentale (XIII–XVI siècles), Honoré Champion, Paris.
BENPORAT, C. (1999), „Convivialità, cucina e decori delle tavole nella Firenze del’400”, Appunti di gastronomia, 28, Milano, pp. 5–21.
BENPORAT, C. (2001), Feste e banchetti. Convivialità italiana fra Tre e Quattrocento, Leo S. Olschki Editore, Firenze.
BENPORAT, C. (2001a), „De conviventia, un trattato di etica conviviale di Giovanni Pontano”, Appunti di gastronomia, 36, Milano, s. 10–26.
BENPORAT, C. (2005), „Note per la storia dei confetti”, Appunti di gastronomia, 47, Milano, pp. 71–89.
BENPORAT, C. (2007), „La „collatione« una nuova forma conviviale”, Appunti di gastronomia, 52, Milano, s. 45–58.
BISTICCI, V. da (1859), Vite di uomini illustri del secolo XV, Barbèra, Bianchi e comp, Firenze.
BOCCACCIO, G. (1975), Dekameron, tłum. E. Boyé, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
BRUNIQUER, E. G. (1912), Ceremonial dels magnífichs consellers y regiment de la ciutat de Barcelona. Rúbriques de Brunique, red. F. Carreras y Candi, B. Gunyalons y Bou, t. I, Impr. d’Henrich, Barcelona.
BRUNIQUER, E. G. (1913), Ceremonial dels magnífichs consellers y regiment de la ciutat de Barcelona: Rúbriques de Brunique, red. F. Carreras y Candi, B. Gunyalons y Bou, t. II, Impr. d’Henrich, Barcelona.
CARNEVALE SCHIANCA, E. (2011), La cucina medievale. Lessico, storia, preparazioni, Leo S. Olschki Editore, Firenze.
CLARAMUNT, S. (1988), „Dos aspectes de l’alimentació medieval. Dels canonges a les «miserabiles personae»” w: Alimentació i societat a la Catalunya medieval. Anuario de estudios medievales, Anex 20, Consejo Superior de Investigaciones Sientíficas, Barcelona, s. 167–172.
COMÈS, P. J. (1878), Libre de algunes coses asanyalades succehides en Barcelona y en altres parts format per Pere Joan Comes en 1583 y recóndit en lo Arxiu del Excelentíssim Ajuntament. J. Puiggari (red.), La Renaixensa, Barcelona, s. 94–102.
CORAZZA, B. del (1894), „Diario fiorentino di Bartolomeo di Michele del Corazza: anni 1405–1438”, Archivio storico italiano, serie V, t. XIV, disp. 4, Firenze, s. 233–298.
COULON, D. (2004), Barcelone et le grand commerce d’Orient au Moyen Âge. Un siècle de relations avec l’Égipte et Syrie-Palestine (ca. 1330–ca. 1430), Casa de Velázquez, Madrid-Barcelone.
DURAN I SANPERE, A., Sanabre, J. (red.) (1930), Llibre de les solemnitats de Barcelona. Edició completa del manuscrit de l’Arxiu Històric de la Ciutati, t. 1: 1424–1546, Institució Patxot, Barcelona.
FACCIO, B. (1590), I fatti d’Alfonso d’Aragona primo re di Napoli, Apresso Giovanni et Gio. Paolo Giolitti de Ferrari, Vinegia.
GAJDA, Z. (2011), Do historii medycyny wprowadzenie, Wydawnictwo WAM, Kraków.
GUAL CAMARENA, M. (1965), Vocabulario del comercio medieval. Colección de aranceles aduaneros de la Corona de Aragón (siglos XIII y XIV), Excelentísima Diputación Provincial, Tarragona.
GIRONA I LLAGOSTERA, D. (1913–1914), „Itinerari del rey En Martí I”, Anuari, Institut d’Estudis Catalans, 5/1, Barcelona, s. 515–656.
GONZÁLEZ HURTEBISE, E. (1907), „Inventario de los bienes muebles de Alfonso V de Aragón como infante y como rey (1412–1424)”, Anuari. Institut d’Estudis Catalans, 1, Barcelona, s. 148–188.
HRYSZKO, R. (2013), „Media aeva dulcia«. Analiza produkcji i konsumpcji w Koronie Aragonii w XIV i XV w., Towarzystwo Wydawnicze Historia „Iagellonica”, Kraków.
HRYSZKO, R. (2019), „The Sweet War, or How Military Campaigns of Alfonso V of Aragon Affected the Eating Habits in Early to Mid-15th Century”, Perspektywy kultury, 26 (3/2019), Biblia w kulturze, Kraków, s. 135–159.
HRYSZKO, R., SASOR, R. (2017), Średniowieczne słodycze katalońskie w źródłach i literaturze (z wyborem tekstów z XIV i XV wieku), Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonica, Kraków.
KUHNE, R. (1994), „El azúcar. Usos dietéticos y farmacéuticos según los médicos árabes medievales” w: 1492: lo dulce en la conquista de Europa. Actas del quarto seminario internacional sobre la caña de azúcar, Motril 21–25 septembre 1992, Diputación General de Granada, Granada, s. 41–62.
KUHNE BRABANT, R. (1997). „Le sucre et le doux dans l’alimentation d’al-Andalus”, Médiévales, 33, automne, Vincennes, s. 55–67.
MARANGES, I. (1998), Dolços medievals per avui, Edicion El Médol, Tarragona.
MARÍN, M. (2000), „El sucre a la gastronomia andalusina a partir de la Fadāla de Ibn Razīn” w: Sucre & Borja. La canyamel dels ducs. Del trapig a la taula, edició a cura de J. A. Gisbert. Generalitat Valenciana, Gandia, s. 52–57.
MADURELL MARIMÓN, J.M. (red.) (1963), Mensajeros barceloneses en la corte de Nápoles de Alfonso V de Aragón, Consejo Superior de Investigaciones Sientíficas, Barcelona.
MAINERI, M. de, (1506), Regimen sanitatis Magini mediolanensis cum nonnulis insuper Auicenne ac plerumq[ue] aliorum auctoru[m] margine cartharum insertis; Insuper opusculum de fleubothomia editu[m] a Reginaldo de Villa noua, per Gaspardum Philips, expensis Iohannis Petit, Jehan Petit, Parisium.
NEWBIGIN, N. (2011), „The Florentine Celebrations of 1459”, Letteratura italiana antica, 12, Pisa-Roma, s. 17–135.
OUERFELLI, M. (2008), Le sucre. Production, commercialisation et usage dans Méditerranée médiévale, Brill, Leiden–Boston.
PLOUVIER, L. (1999), „L’introduction du sucre en pharmacie”, Revue d’histoire de la pharmacie, 87 (332), Paris, s. 199–216.
PONTANO, G. G. [Ioannis Ioviani Pontani] (1518), Opera omnia soluta oratione composita, t. I, In aedibus Aldi et Andreae Soceri, Venetiis.
PONTANO, G. G. (1999), I libri delle virtu sociali, a cura di F. Tateo, Bulzoni Editore, Roma.
RIERA-MELIS, A. (2002), „Il Mediterraneo. crogiuolo di tradizioni alimentari. Il lascito islamico alla cucina catalana medievale” w: Il mondo in cucina. Storia, identità, scambi a cura di M. Montanari, 3–43, Laterza, Bari-Roma.
SAVAGE-SMITH, E. (2005), „Medycyna” w: Historia nauki arabskiej, red. R. Rashed, t. 3: Technika, alchemia, nauki przyrodnicze i medycyna, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa, s. 161–221.
SOUSA, A.C. de (1739), Provas da Historia genealogica da casa real portugueza. Tirados dos instrumentos dos archivos da Torre do Tombo, da serenissima casa de Bragança, de diversas cathedraes, mosteiros, e outros particulares deste reyno, t. I, Lisboa Occidental: Na officina Sylviana da Academia Real, Lisboa.
SUÑE ARBUSSÁ, J. M., Sorní Esteva, X., (1983), „La farmacia en Barcelona desde Jaume I a Jaume II (1213–1327)”, Boletín de la Sociedad Española de Historia de la Farmacia, 34, nr 135, Madrid, s. 59–103.
SUÑE ARBUSSÁ, J. M., Sorní Esteva, X., (1985), „La farmacia en Barcelona desde Alfonons el Benigne a Pere el Ceiemoniós (1327–1381)”, Boletín de la Sociedad Española de Historia de la Farmacia, 36, nr 141–142, Madrid, s. 67–79.
VELA I AULESA, C. (1996), „La col·lació, un àpat medieval poc conegut” w: La Mediterrània àrea de convergència de sistemes alimentaris (segles V–XVIII). XIV Jornades d’Estudis Històrics Locals: realizades a Palma del 29 de novembre al 2 dicembre de 1995), Consejo Superior de Investigaciones Sientíficas, Palma, s. 669–686.
VELA I AULESA, C. (2006), „Ordinacions. privilegis i oficis la regulació de l’art de l’especieria (s. XIV–XV)”, Anuario de Estudios Medievales, 36/2, Barcelona, s. 839–882.
VIGNA, A. (1879), Codice diplomatico delle colonie tauro–liguri durante la signoria dell’Ufficio di San Giorgio (MCCCCLIII–MCCCCLXXV), t. II, parte II (anni 1473–1475). Atti della Società Ligure di Storia Patria, volume. VII, p. II, fascicolo. I–II, Genova.
VALSALOBRE, P. (2005), „Apotecaris i receptes en la literatura catalana antiga”, Mot so razo, nr 4, 2005, Girona, s. 34–46.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
