„Dane nam jest oglądać wroga w jego ostatnich godzinach”
Nastroje mieszkańców Łodzi w ostatnich miesiącach okupacji niemieckiej
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2023.06Słowa kluczowe:
Łódź, Trzecia Rzesza, Armia Czerwona, Radogoszcz, Polacy, Żydzi, Niemcy, frontAbstrakt
II wojna światowa w Łodzi była okresem ogromnego terroru, inwigilacji i siania propagandy. Miasto na początku wojny zostało włączone do państwa niemieckiego, co jeszcze bardziej nasiliło przemoc wobec narodowości nieniemieckich. Zmiana struktury tkanki miejskiej zaczęła być widoczna już w ciągu kilku pierwszych miesięcy okupacji, kiedy przeprowadzono eksterminację inteligencji, a także masowe wywózki rodzin polskich i żydowskich do Generalnego Gubernatorstwa. Po agresji Niemiec na Związek Sowiecki zmienił się kierunek i cel wywózek, ponieważ ludność polska była eksploatowana jako pracownicy przymusowi w niemieckich fabrykach i gospodarstwach rolnych w głębi Rzeszy. Ludność żydowska od 1940 roku została skoncentrowana w getcie i poddawana eksterminacji. Nadejście frontu w 1945 roku było przez Polaków i garstkę ocalałych Żydów oczekiwane z napięciem. Niemcy robili wszystko, aby front nie nadszedł, nie dopuszczając do siebie myśli, że ich dni w Łodzi są policzone. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie nastrojów łodzian narodowości polskiej, niemieckiej i żydowskiej w końcowym okresie okupacji na podstawie zachowanych relacji i wspomnień.
Bibliografia
Abramowicz Sławomir: Zagłada ludności getta łódzkiego w ośrodku w Chełmnie nad Nerem. W: Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944. Wybrane problemy. Red. Wiesław Puś, Stanisław Liszewski. Łódź 1991, s. 338–351
Abramowicz Sławomir: Obóz pracy Sikawa w roku 1945 i w latach późniejszych. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 149–169
Badziak Kazimierz: Wyzwolenie ziemi łódzkiej styczeń 1945. Łódź 1980
Brown Kate: Kresy. Biografia krainy, której nie ma. Jak zniszczono wielokulturowe pogranicze. Przeł. Aleksandra Czwojdrak. Kraków 2013
Cygański Mirosław: Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi 1939–1945. Łódź 1965
Galiński Antoni: Niemieckie miejsca odosobnienia w Łodzi w latach 1939–1945. Wybrane problemy. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 121–132
Hirsch Helga: Nie mam keine buty. O ludziach między Odrą i Wisłą. Przeł. Maria Przybyłowska. Warszawa 2003
Hofmann Andreas R.: Imageprobleme einer Antimetropole.
Lodz 1900–1930. In: Stadt und Öffentlichkeit in Ostmitteleuropa 1900–1939. Beiträge zur Entstehung moderner Urbanität zwischen Berlin, Charkiv, Tallinn und Triest.
Hrsg. Andreas R. Hofmann, Anna Veronika Wendland.Stuttgart 2002, S. 235–257
Iwańska Marzena: Inteligencja miasta przemysłowego XIX i początków XX wieku wobec polskiej niepodległości. Przykład miasta Łodzi. „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2018, t. 19, s. 51–79
Kessler Wolfgang: Rola Niemców w Łodzi. W: Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r. Red. Krzysztof A. Kuczyński, Barbara Ratecka. Łódź 2001, s. 11–29
Lewicki Stanisław: Radogoszcz. Warszawa 1971
Łuczak Czesław: „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej. Poznań 1972
Majewska Ludwika: Powstańcy z bagażem Kraju Warty. Przyszli i byli uczestnicy Powstania Warszawskiego więzieni na Radogoszczu w Łodzi w czasie II wojny światowej. W: Dziś idę walczyć, Mamo… 78. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Red. Beata Michalec, Tadeusz Skoczek. Warszawa 2022, s. 155–172
Majewska Ludwika: Obóz przesiedleńczy w Radogoszczu z lat 1939–1940 w zeznaniach i wspomnieniach wysiedlanej łódzkiej inteligencji. W: Tułacze. Wysiedlenia z ziem polskich inkorporowanych do III Rzeszy podczas II wojny światowej. Red. Ludwika Majewska. Łódź 2023, s. 21–41
Olejnik Leszek: Mniejszości narodowe w Łodzi w 1945 r. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 131–147
Ossowski Artur: „Dzieci z zielonego autobusu”. Z zeznań o niemieckim obozie dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi (1942–1945). Łódź–Warszawa 2022
Podsiadło Rafał: Fortyfikacje niemieckie na linii OKH Stellung A2: Proszowice – Hebdów – Świniary – Krzyżanowice. Kraków 2012
Radziszewska Krystyna: Społeczność niemiecka w Łodzi w latach 1945–1950. W: Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Red. Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała. Łódź 2010, s. 209–229
Riecke Jörg: Germanizacja jako modernizacja?. W: Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939–1943. Wybór artykułów. Red. Krystyna Radziszewska, Jörg Riecke. Łódź 2004, s. 58–64
Rukowiecki Andrzej: Łódź 1939–1945. Kronika okupacji. Łódź 2012
Schuster Frank M.: Die verborgene Stadt. Die Wiederentdeckung der polyethnischen Vergangenheit der Stadt Łódź. „Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen” 2008, S. 143–170
Siepracka Dorota, Wróbel Janusz: Litzmannstadt – nazistowski eksperyment narodowościowy na ziemiach polskich. „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1, s. 229–253
Toborek Tomasz: Armia Krajowa w Łodzi i regionie. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 249–271
Waingertner Przemysław: Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polską (1945–1949). Łódź 2019
Wróbel Janusz: Bilans okupacji niemieckiej w Łodzi 1939–1945. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 13–30
Wróbel Janusz: Przemiany demograficzne w Łodzi w latach okupacji niemieckiej 1939–1945. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 15–62
Zaremba Marcin: Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków 2012
Pobrania
Wersja elektroniczna opublikowana
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ludwika Majewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
