„Dane nam jest oglądać wroga w jego ostatnich godzinach”
Nastroje mieszkańców Łodzi w ostatnich miesiącach okupacji niemieckiej
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2023.06Słowa kluczowe:
Łódź, Trzecia Rzesza, Armia Czerwona, Radogoszcz, Polacy, Żydzi, Niemcy, frontAbstrakt
II wojna światowa w Łodzi była okresem ogromnego terroru, inwigilacji i siania propagandy. Miasto na początku wojny zostało włączone do państwa niemieckiego, co jeszcze bardziej nasiliło przemoc wobec narodowości nieniemieckich. Zmiana struktury tkanki miejskiej zaczęła być widoczna już w ciągu kilku pierwszych miesięcy okupacji, kiedy przeprowadzono eksterminację inteligencji, a także masowe wywózki rodzin polskich i żydowskich do Generalnego Gubernatorstwa. Po agresji Niemiec na Związek Sowiecki zmienił się kierunek i cel wywózek, ponieważ ludność polska była eksploatowana jako pracownicy przymusowi w niemieckich fabrykach i gospodarstwach rolnych w głębi Rzeszy. Ludność żydowska od 1940 roku została skoncentrowana w getcie i poddawana eksterminacji. Nadejście frontu w 1945 roku było przez Polaków i garstkę ocalałych Żydów oczekiwane z napięciem. Niemcy robili wszystko, aby front nie nadszedł, nie dopuszczając do siebie myśli, że ich dni w Łodzi są policzone. Celem niniejszego artykułu jest ukazanie nastrojów łodzian narodowości polskiej, niemieckiej i żydowskiej w końcowym okresie okupacji na podstawie zachowanych relacji i wspomnień.
Bibliografia
Abramowicz Sławomir: Zagłada ludności getta łódzkiego w ośrodku w Chełmnie nad Nerem. W: Dzieje Żydów w Łodzi 1820–1944. Wybrane problemy. Red. Wiesław Puś, Stanisław Liszewski. Łódź 1991, s. 338–351
Abramowicz Sławomir: Obóz pracy Sikawa w roku 1945 i w latach późniejszych. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 149–169
Badziak Kazimierz: Wyzwolenie ziemi łódzkiej styczeń 1945. Łódź 1980
Brown Kate: Kresy. Biografia krainy, której nie ma. Jak zniszczono wielokulturowe pogranicze. Przeł. Aleksandra Czwojdrak. Kraków 2013
Cygański Mirosław: Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Łodzi 1939–1945. Łódź 1965
Galiński Antoni: Niemieckie miejsca odosobnienia w Łodzi w latach 1939–1945. Wybrane problemy. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 121–132
Hirsch Helga: Nie mam keine buty. O ludziach między Odrą i Wisłą. Przeł. Maria Przybyłowska. Warszawa 2003
Hofmann Andreas R.: Imageprobleme einer Antimetropole.
Lodz 1900–1930. In: Stadt und Öffentlichkeit in Ostmitteleuropa 1900–1939. Beiträge zur Entstehung moderner Urbanität zwischen Berlin, Charkiv, Tallinn und Triest.
Hrsg. Andreas R. Hofmann, Anna Veronika Wendland.Stuttgart 2002, S. 235–257
Iwańska Marzena: Inteligencja miasta przemysłowego XIX i początków XX wieku wobec polskiej niepodległości. Przykład miasta Łodzi. „Studia z Historii Społeczno-Gospodarczej” 2018, t. 19, s. 51–79
Kessler Wolfgang: Rola Niemców w Łodzi. W: Niemcy w dziejach Łodzi do 1945 r. Red. Krzysztof A. Kuczyński, Barbara Ratecka. Łódź 2001, s. 11–29
Lewicki Stanisław: Radogoszcz. Warszawa 1971
Łuczak Czesław: „Kraj Warty” 1939–1945. Studium historyczno-gospodarcze okupacji hitlerowskiej. Poznań 1972
Majewska Ludwika: Powstańcy z bagażem Kraju Warty. Przyszli i byli uczestnicy Powstania Warszawskiego więzieni na Radogoszczu w Łodzi w czasie II wojny światowej. W: Dziś idę walczyć, Mamo… 78. rocznica wybuchu Powstania Warszawskiego. Red. Beata Michalec, Tadeusz Skoczek. Warszawa 2022, s. 155–172
Majewska Ludwika: Obóz przesiedleńczy w Radogoszczu z lat 1939–1940 w zeznaniach i wspomnieniach wysiedlanej łódzkiej inteligencji. W: Tułacze. Wysiedlenia z ziem polskich inkorporowanych do III Rzeszy podczas II wojny światowej. Red. Ludwika Majewska. Łódź 2023, s. 21–41
Olejnik Leszek: Mniejszości narodowe w Łodzi w 1945 r. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 131–147
Ossowski Artur: „Dzieci z zielonego autobusu”. Z zeznań o niemieckim obozie dla polskich dzieci przy ul. Przemysłowej w Łodzi (1942–1945). Łódź–Warszawa 2022
Podsiadło Rafał: Fortyfikacje niemieckie na linii OKH Stellung A2: Proszowice – Hebdów – Świniary – Krzyżanowice. Kraków 2012
Radziszewska Krystyna: Społeczność niemiecka w Łodzi w latach 1945–1950. W: Społeczność żydowska i niemiecka w Łodzi po 1945 roku. Red. Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała. Łódź 2010, s. 209–229
Riecke Jörg: Germanizacja jako modernizacja?. W: Germanizacja Łodzi w nazistowskiej prasie z lat 1939–1943. Wybór artykułów. Red. Krystyna Radziszewska, Jörg Riecke. Łódź 2004, s. 58–64
Rukowiecki Andrzej: Łódź 1939–1945. Kronika okupacji. Łódź 2012
Schuster Frank M.: Die verborgene Stadt. Die Wiederentdeckung der polyethnischen Vergangenheit der Stadt Łódź. „Convivium. Germanistisches Jahrbuch Polen” 2008, S. 143–170
Siepracka Dorota, Wróbel Janusz: Litzmannstadt – nazistowski eksperyment narodowościowy na ziemiach polskich. „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1, s. 229–253
Toborek Tomasz: Armia Krajowa w Łodzi i regionie. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 249–271
Waingertner Przemysław: Czwarta stolica. Kiedy Łódź rządziła Polską (1945–1949). Łódź 2019
Wróbel Janusz: Bilans okupacji niemieckiej w Łodzi 1939–1945. W: Rok 1945 w Łodzi. Studia i szkice. Red. Joanna Żelazko. Łódź 2008, s. 13–30
Wróbel Janusz: Przemiany demograficzne w Łodzi w latach okupacji niemieckiej 1939–1945. W: Łódź pod okupacją 1939–1945. Studia i szkice. Red. Tomasz Toborek, Michał Trębacz. Łódź–Warszawa 2018, s. 15–62
Zaremba Marcin: Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys. Kraków 2012
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Ludwika Majewska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
