Jak Armia Czerwona zdobywała Kraków w styczniu 1945 roku

Autor

  • Grzegorz Jeżowski Muzeum Krakowa

DOI:

https://doi.org/10.32030/KRZY.2023.05

Słowa kluczowe:

Kraków, Armia Czerwona, Iwan Koniew, 19 stycznia 1945 roku, manewr, Korownikow, 1 Front Ukraiński, Łódź, artyleria, bombardowania, Fallkörpersperre

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie zdobycia Krakowa przez Armię Czerwoną 19 stycznia 1945 roku, poprzedzone opisem niemieckich przygotowań do obrony miasta. Autor koncentruje się na wspomnieniach bezpośrednich świadków wydarzeń zapisywanych na bieżąco, uzupełnia przebieg wydarzeń o literaturę przedmiotu oraz archiwalia wytworzone przez Armię Czerwoną. Wprowadza do tematu nieznane lub wykorzystywane w niewielkim stopniu źródła o charakterze memuarystycznym, jak kroniki klasztorów i kroniki parafialne. Źródła te są dowodem, w jaki sposób mieszkańcy odbierali niemieckie przygotowania do obrony miasta i sam przebieg batalii, a ich charakter budził uzasadnione obawy mieszkańców o własne życie i przetrwanie miasta. Autor podejmuje próbę uzupełnienia obrazu zdobycia Krakowa w zakresie postrzegania przebiegu walk oraz czasu ich trwania. Przebieg boju o miasto i jego percepcja na podstawie wspomnianych źródeł różni się od zwięzłych, pozbawionych emocji opisów w dziennikach bojowych czy też od wyobrażeń utrwalonych w pamięci zbiorowej. Od końca lipca 1944 do stycznia 1945 roku trwały intensywne przygotowania do obrony Krakowa przed prawdopodobnym powstaniem i nieuchronną ofensywą Armii Czerwonej. Niemcy stworzyli cały system umocnień obejmujący przedpola miasta, a także jego dzielnice, w tym historyczne centrum. Autor przypomina najnowsze ustalenia badaczy dotyczące budowy fortyfikacji w ramach Ortstützpunkt Krakau (miejscowego punktu umocnionego). Armia Czerwona zdobyła miasto w wyniku ofensywy wiślańsko-odrzańskiej. W walkach o Kraków wojska sowieckie użyły w pełnym zakresie lotnictwa, artylerii, czołgów, piechoty. W bitwie zastosowano charakterystyczny manewr oskrzydlenia miasta. Został on przeprowadzony przez współdziałające ze sobą dwie armie ogólnowojskowe i jedną armię lotniczą o potencjale militarnym gwarantującym sukces. Uniknięcie oblężenia i wyniszczających walk ulicznych w ufortyfikowanym mieście było skutkiem sytuacji na froncie, zbiegiem wielu czynników, które zostały przypomniane i przedstawione w artykule. W ogromie zniszczeń, jakie spowodowały działania wojenne w polskich miastach w ostatnim roku wojny, los Krakowa wydaje się wyjątkowy. Czy tak było? W artykule dr Ludwiki Majewskiej zamieszczonym w tym zeszycie „Krzysztoforów” można zapoznać z przygotowaniem i przebiegiem bitwy o Łódź, zajętej 19 stycznia 1945 roku. Czytelnicy mają możliwość porównania sytuacji dwóch największych miast ówczesnej Polski. Punktem wyjścia do rozważań jest ten sam dzień zdobycia miast. Ze względu na odmienną historię i inny charakter obu miast podobieństwo bitew o ich zajęcie może być zaskakujące.

PlumX Metrics of this article

Biogram autora

Grzegorz Jeżowski - Muzeum Krakowa

Historyk, kustosz w Muzeum Krakowa, oddział Fabryka Emalia Oskara Schindlera, filia Ulica Pomorska.

Bibliografia

Bednarek Monika, Gawron Edyta, Jeżowski Grzegorz, Zbroja Barbara, Zimmerer Katarzyna: Kraków – czas okupacji 1939–1945. Kraków 2012
Google Scholar

Bednarek Monika, Zimmerer Katarzyna: Okupanci. Niemcy w Krakowie 1939–1945. Kraków 2017
Google Scholar

Bull Stephen: World War II Street-Fighting Tactics. Osprey Publishing, 2008
Google Scholar

Chwalba Andrzej: Dzieje Krakowa. T. 5. Kraków w latach 1939–1945. Red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki. Kraków 2002
Google Scholar

Dąbrowa-Kostka Stanisław: W okupowanym Krakowie 6 IX 1939–18 I 1945. Warszawa 1972
Google Scholar

Drożdż Mateusz: Rakowice – kolebka polskiego lotnictwa. W: Zwierzyniec zaprasza – Rakowice. Kraków 2017, s. 55–68
Google Scholar

Greczko Andriej: Przez Karpaty. Przeł. Czesław Czarnogórski. Warszawa 1971
Google Scholar

Jeżowski Grzegorz, Sadowski Piotr: Bitwa, której nie było. W 80. rocznicę zajęcia Krakowa przez Wehrmacht. Kraków 2019
Google Scholar

Kamiński Adam: Diariusz podręczny 1939–1945. Warszawa 2001
Google Scholar

Kasprzycki Remigiusz: Rakowice-Czyżyny w latach 1921–1955. Krakowskie lotnisko w służbie wojskowej i cywilnej. Kraków 2010
Google Scholar

Kaufmann Joe E., Kaufmann Hanna Wanda, Jurga Robert M.: Fortyfikacje Trzeciej Rzeszy. Niemieckie umocnienia i systemy ochrony w II wojnie światowej. Przeł. Sławomir Kędzierski. Poznań 2012
Google Scholar

Komornicki Stanisław: Wyzwolenie Krakowa 1945 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1962, nr 2, s. 3–30
Google Scholar

Konopka Tomasz: Śmierć na ulicach Krakowa w latach 1945–1947 w materiale archiwalnym krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej. „Pamięć i Sprawiedliwość.
Google Scholar

Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 2005, nr 2, s. 143–157
Google Scholar

Kraków pod rządami wroga 1939–1945. Red. Jan Dąbrowski. Biblioteka Krakowska, nr 104. Kraków 1946
Google Scholar

Mały rocznik statystyczny 1939. Warszawa 1939
Google Scholar

Michał Patkaniowski. W: Relacje pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego o ich losach osobistych i dziejach uczelni w czasie drugiej wojny światowej. Oprac. Jerzy Michalewicz. Kraków 2005, s. 57–58
Google Scholar

Okupacja i ruch oporu w dziennikach Hansa Franka 1939–1945. T. 2. 1943–1945 Przeł. Danuta Dąbrowska. Red. Zofia Polubiec. Warszawa 1970
Google Scholar

Paczyńska Irena: Gospodarka mieszkaniowa a polityka państwa w warunkach przekształceń ustrojowych w Polsce w latach 1945–1950. Kraków 1994
Google Scholar

Piotr Nowak. W: Relacje pracowników Uniwersytetu Jagiellońskiego o ich losach osobistych i dziejach uczelni w czasie drugiej wojny światowej. Oprac. Jerzy Michalewicz. Kraków 2005, s. 139
Google Scholar

Podsiadło Rafał: Niemieckie fortyfikacje Stellung a2 i ich przełamanie w styczniu 1945 r. na linii Raby, Szreniawy i Pilicy. Warszawa 2014
Google Scholar

Purchla Jacek: Matecznik Polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej. Kraków 1992
Google Scholar

Salwiński Jacek: Dom Śląski w Krakowie. Geneza – historia – teraźniejszość. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 2004, z. 22, s. 144–165
Google Scholar

Sławecki Ryszard: Kraków został ocalony. W: Kraków – ocalone miasto. Kraków 1986, s. 7–15
Google Scholar

Sokołowski Jerzy Zapora przeciwczołgowa Fallkorpersperre ul. Księcia Józefa Poniatowskiego 19 w Krakowie. Kraków 2022 (nakładem autora)
Google Scholar

Stańczyk Henryk: Operacja sandomiersko-śląska 1 Frontu Ukraińskiego. Bitwa o Górny Śląsk. Warszawa 1996
Google Scholar

Stańczyk Henryk: Od Sandomierza do Opola i Raciborza. Warszawa 1998
Google Scholar

Stańczyk Henryk: Operacja krakowska 1945. Warszawa 2001
Google Scholar

Stańczyk Henryk: Bitwa o Kraków 1945. Oświęcim 2014
Google Scholar

Stańczyk Henryk: Walec wojny w południowej Polsce 1944–1945. Oświęcim 2014
Google Scholar

Stróżyk-Stuglińska Zenona: Dziewczynka z tamtych lat. Kraków 2005
Google Scholar

Szyszko-Bohusz Adolf: Wawel pod okupacją niemiecką. Wspomnienia z lat 1939–1945. „Rocznik Krakowski” 1949–1957, t. 31, s. 153–182
Google Scholar

Śledziński Maciej: Ortsstüzpunkt Krakau – niemieckie fortyfikacje Krakowa 1944 roku. W: INFORT 2020. Biuletyn miłośników fortyfikacji. Gliwice 2021, s. 218–243
Google Scholar

Wywiał Przemysław: Garnizon Wojska Polskiego w Krakowie w latach 1918–1939. Kraków 2019
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

15.12.2023

Jak cytować

Jeżowski, G. (2023). Jak Armia Czerwona zdobywała Kraków w styczniu 1945 roku. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 41, 70–98. https://doi.org/10.32030/KRZY.2023.05

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy