Ile ojca, ile matki jest w polskiej ojczyźnie?
Jeszcze raz o roli danych etymologicznych w rekonstrukcji językowego obrazu świata
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.14Słowa kluczowe:
etymologia, językowy obraz świata, słownik etnolingwistyczny, leksykon aksjologiczny, ojczyznaAbstrakt
HOW MUCH OF A FATHER, HOW MUCH OF A MOTHER IS THERE IN THE POLISH OJCZYZNA [FATHERLAND]? ONCE AGAIN ABOUT THE ROLE OF ETYMOLOGICAL DATA IN THE RECONSTRUCTION OF THE LINGUISTIC WORLDVIEW
The author assumes that (1) etymological data are ethnolinguistically relevant, (2) the task of etymological research is to detect the original meaning of a word (to find the original semantic motivation) and to reach a world that disappeared, but, at the same time, remained a part of the present, (3) the focus of the research should shift from formal interests to broadly understood semantics (reconstruction of the conceptualization processes that accompany the nominations and of the linguistic image of the words hiding behind words). Based on this, the author undertakes the analysis of the names for the fatherland in the Polish language. To do this, she compares the Polish lexis and its onomasiological basis with the corresponding vocabulary of other Slavic languages. According to the author, studying the semantics of a whole group of words allows us to discover the basic cognitive situation, i.e. the generalized experience of a specific linguistic and cultural community. Using dictionary data and studies of the concept of the “fatherland” in Slavic languages, the author analyses the names related to the Polish concept of OJCZYZNA: lexical and semantic nests such as “ojczyzna i patria” [homeland and patria], “macierz [“motherland”], “państwo” [“state”] and “kraj” [country], and she extracts the underlying cultural “codes”: (1) kin and family, (2) home, (3) power and dominion, and (4) land. The author also shows the coherence of these codes and the image of the fatherland that emerges from them.
Pobrania
Bibliografia
Bartmiński J., 1990, Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] J. Bartmiński (red.), Językowy obraz świata, Lublin, s. 109−127.
Bartmiński J., 1993, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 23–48.
Bartmiński J., 2006, Niektóre problemy i pojęcia etnolingwistyki lubelskiej, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 18, s. 77–90.
Bartmiński J., 2008, Etnolingwistyka, lingwistyka kulturowa, lingwistyka antropologiczna?, [w:] A. Dąbrowska (red.), Język a Kultura, t. 20: Tom jubileuszowy, Wrocław, s. 15−33.
Bartmiński J., 2010, Pojęcie językowego obrazu świata i sposoby jego operacjonalizacji, [w:] P. Czapliński, A. Legeżyńska, M. Telicki (red.), Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa?, „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 155−178.
Bartmiński J., 2013, Rola etymologii w rekonstrukcji językowego obrazu świata, „LingVaria” VIII, nr 2 (16), s. 233−245. DOI: 10.12797/LV.08.2013.16.15.
Bartmiński J., 2016, O aktualnych zadaniach etnolingwistyki, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 28, s. 7−29. DOI: 10.17951/et.2016.28.7.
Bartmiński J., 2018, O założeniach i postulatach lingwistyki kulturowej (na przykładzie definicji pracy), „Półrocznik Językoznawczy Tertium” 3 (1), s. 26–55. DOI: 10.7592/tertium2018.3.1.bartminski.
Bartmiński J., 2022, Folk, national, and transnational dimensions of ethnolinguistics, [w:] S. Niebrzegowska-Bartmińska, A. Głaz (red.), Etnolingwistyka – bilans dyscypliny. Metody i postulaty badawcze, t. 1, Lublin, s. 13−29.
Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., 2016, PRACA w kręgu wartości słowiańskich i europejskich, [w:] J. Bartmiński (red. nacz.), Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, t. 3: Praca, J. Bartmiński, M. Brzozowska, S. Niebrzegowska-Bartmińska (red.), Lublin, s. 13−42.
Brzozowska M., 2009, Etymologia a konotacja słowa. Studia semantyczne, Lublin.
Damborský J., 1993, Ojczyzna w języku czeskim, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 167−176.
Długosz-Kurczabowa K., 2003, Wstęp, [w:] K. Długosz-Kurczabowa, Nowy słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa, s. 5−8.
Grzegorczykowa R., 1995, Wpływ etymologii na współczesne rozumienie znaczeń wyrazów, [w:] F. Sławski, H. Mieczkowska (red.), Studia z językoznawstwa słowiańskiego, „Prace Instytutu Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 14, Kraków, s. 59–62.
Jakubowicz M., 1999, Badania etymologiczne w rekonstrukcji językowego obrazu świata, [w:] A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata, Lublin, s. 117–127.
Jakubowicz M., 2012, Badania etnolingwistyczne a etymologia, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 24, s. 173–181.
Jakubowicz M., 2015, Co możemy wyczytać ze struktury słowa? Poszukiwania przy okazji badań diachronicznych, [w:] M. Misiak, J. Kamieniecki (red.), Język a Kultura, t. 25: Struktura słowa a interpretacja świata, Wrocław, s. s. 11–20.
Kaczan A., 2015, Hipotezy etymologiczne nazwy jęczmień a językowo-kulturowy obraz tego zboża w polszczyźnie ludowej, „LingVaria” X, nr 1 (19), s. 171–180. DOI: 10.12797/lV.10.2015.19.11.
Kielak O., 2015, Etymologia a językowo-kulturowy obraz jałowca i kaliny, „LingVaria” X, nr 1 (19), s. 181–193. DOI: 10.12797/lV.10.2015.19.12.
Kłoskowska A., 1991, Kultura narodowa, [w:] A. Kłoskowska (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1: Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, Wrocław, s. 51–62.
Łesiów M., 1993, Bat’kiwszczyzna, witczyzna, ridnyj kraj. Ojczyzna w języku ukraińskim, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 93–104.
Niewiara A., 2000, Badania etymologii a odtwarzanie językowego obrazu świata, [w:] A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a Kultura, t. 13: Językowy obraz świata i kultura, Wrocław, s. 97–105.
Pilecka T., 1993, Pojęcie ojczyzny w literaturze i publicystyce bułgarskiej, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 191–204.
Popowska-Taborska H., 2012, Rola etymologii w kształtowaniu językowego obrazu świata (rozważania oparte na słowiańskim materiale językowym), „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 24, s. 155–171.
Proharava S., 1993, Moj rodny kut, jak ty mne mily… (‘radzima’ u belaruskaj movy), [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 141–154.
Rejakowa B., 1993, Ojczyzna Słowaka niejedno ma imię, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny w językach europejskich, Lublin, s. 177–189.
Sajewicz M., 1993, Wyobrażenie „małej ojczyzny” w białoruskojęzycznych wspólnotach wiejskich na Białostocczyźnie, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 127–139.
Sławski F., 1998, Matka, mać, macica, macierz, maciora, mama, „Język Polski” LXXVIII, nr 1–2, s. 6–15.
Tokarski R., 1999, Przeszłość i współczesność w językowym obrazie świata. Metodologiczne pytania i propozycje, [w:] A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski (red.), Przeszłość w językowym obrazie świata, Lublin, s. 9−23.
Tolstaâ S.M., 2006, Kul’turnaâ semantika i ètimologiâ, [w:] I. Janyšková, H. Karliková (red.), Studia etymologica Brunensia 3, Praha, s. 385−297.
Tołstaja S., 1993, Ojczyzna w ludowej tradycji słowiańskiej, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 17−22.
Tołstoj N.I., Policastro P., Bartmiński J., 1993, Zamknięcie konferencji, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich, Lublin, s. 291−294.
Waniakowa J., 2020, Etymologia a etnolingwistyka: różne metodologie – wspólny cel, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 32, s. 21−34. DOI: 10.17951/et.2020.32.21.
Wojtyła-Świerzowska M., 1998, Kognitywizm w etymologii, „Rocznik Slawistyczny” LI, s. 17−31.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
