Cultural Heritage of Lemkos as a Research Problem in the Humanities and the Topic of Discourse in Poland

Andrzej A.  Zięba

doi:10.12797/RRB.17.2021.17.04

Autor

Andrzej A. Zięba Uniwersytet Jagielloński

DOI:

https://doi.org/10.12797/RRB.17.2021.17.04

Słowa kluczowe:

Лемковина, культурова спадковина, публичный дискурс, лемкознавство

Abstrakt

Культурова спадковина Лемків як дослідничый проблем в гума- ністыці і тема дискурсу в Польщы

Культурова спадковина Лемків єст днес єдном з тых європскых вар- тости, яка стала ся загрожена. Причыном того єст не лем проєкт по- літычно-економічного зъєднаня Європы, якій неминучо спричынит далеко ідучу культурову уніфікацию і нарушыт етнічны і народовы традициі на єй обшыри, але тіж подіі сперед вісемдесятьох років – выселіня Лемків з іх отчызны, розшмаріня і асиміляция в інчым ет- нічным середовиску а тіж нищыня материяльной і духовой спадко- вины Лемків на обшыри іх отчызны і заселіня єй культурово чужыма осадниками. Спосеред вельох проблемів з тым повязаных в сесым перегляді занимам ся двома. Першым з них єст одношыня ся Поляків до лемківской спадковины, якє остало одзеркалене в публичным дис- курсі розумленым гев не лем як выповіди, але тіж ініциятывы. Важ- ніст той квестиі выникат з факту, што доля лемківской спадковины єст рішана предо вшыткым в контексті сучасной польской культуры, хоц не мож ся згодити з загальным ідентыфікуваньом Польщы з ко- муністычныма творцями і выконавцями акциі з 1947 р., што знищыла Лемковину як єднородну культурову обшыр. Друга квестия то спосіб аналізуваня долі той спадковины в гуманістыці без порівнуючой пер- спектывы. Він як раз домінує днес заужаючы дослідничы горизонты а тіж конкретні влияючы на выбір стратеґій хороніня і переказува- ня загроженых культуровых змістів. Прото треба звернути увагу на

Biogram autora

Andrzej A. Zięba - Uniwersytet Jagielloński

Historyk, kierownik Zakładu Stosunków Etnicznych w Europie w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wiceprzewodniczący Komisji Wschodnioeuropejskiej Polskiej Akademii Umiejętności, dyrektor Ośrodka Badań nad Kulturą Ormiańską Polskiej Akademii Umiejętności. Zajmuje się zagadnieniami migracji i etniczności w aspekcie historycznym. Jest autorem, współautorem i redaktorem rozpraw na temat stosunków polsko-ukraińskich, dziejów Kościołów greckokatolickiego i prawosławnego, przeobrażeń kulturowych wśród Łemków, Ormian i Żydów w XIX i XX w., w tym książek: Metropolita Andrzej Szeptycki. Studia i materiały (1994); Łemkowie i łemkoznawstwo w Polsce (1997); Mechanizmy zamorskich migracji łańcuchowych w XIX wieku. Polacy, Niemcy, Żydzi, Rusini (2004); Nahum Sokołów, życie i legenda (2006), Formuły patriotyzmu w Europie Wschodniej i Środkowej od nowożytności do współczesności (2009); Lobbing dla Ukrainy w Europie międzywojennej (2010); Ormiańska Warszawa (2012), Rzecz o roku 1863. Uniwersytet Jagielloński wobec powstania styczniowego (2013); Monarchia, wojna, człowiek. Codzienne i niecodzienne życie w Galicji w dobie pierwszej wojny światowej (2014); Ormianie polscy. Kultura i dziedzictwo (2016); Ormiańska Polska (2018).

Bibliografia

Źródła archiwalne

Biblioteka Jagiellońska w Krakowie: sygn. Przyb. 350/70, H. Jasieński, Łemkowszczyzna (ochrona zabytków) 1947-1950.

Źródła drukowane

A. O. 1956. „Cerkiewki”, Po Prostu, 2, nr 39.

Brykowski, Ryszard. 1956. „Zabytki architektury w powiatach leskim i ustrzyckim”, Wierchy: 206-209.

Brykowski, Ryszard. 1957. „W sprawie architektury cerkiewnej województwa rzeszowskiego”. Ochrona Zabytków, 10, nr 2: 99-112.

Brykowski, Ryszard. 1984. „Krzyże Łemków”. Tygodnik Powszechny, nr 4.

Cerkwie są takie piękne, z ks. Mieczysławem Czekajem, proboszczem rzymskokatolickiej parafii w Banicy rozmawiają Wanda Eisele i Krzysztof Ranik. 1988. Magury: 58-70.

Ficowski, Jerzy. 1983. „Z Połemkowszczyzny”, Twórczość, nr 5: 7-8.

Harasymowicz, Jerzy. 1983. (wypowiedź dla Gazety Krakowskiej, nr z 15.09., cyt. za: Polityka, nr 40).

Harasymowicz, Jerzy. 1984. „Tak, żywi Łemkowie, tylko żywi”, Gazeta Krakowska, nr 300.

Harasymowicz, Jerzy. 1989. „Łemkom pod rozwagę”, Gazeta Krakowska, nr 168: 1, 4.

[Harasymowicz, Jerzy]. 1989. „Chwast płomienisty i złowrogi – burzan nacjonalizmu, notował Wojciech Klemiato”. Gazeta Krakowska, nr z 11 czerwca: 3.

Jasienica, Paweł. 1956. „O zbyt gorliwych włodarzach”. Życie Literackie, 6, nr 24.

Kmietowicz, Lech. 1984. „O całą prawdę na temat drogi krzyżowej Łemków”. Gazeta Krakowska, nr z 18.10.

Kroh, Antoni. 1981. „Rekolekcje łemkowskie”. Tygodnik Powszechny, nr 43: 4.

Kroh, Antoni. 1981. „Kim są Łemkowie”. Tygodnik Powszechny, nr 47.

Kroh, Antoni. 1984. „Jeszcze o Łemkach”. Tygodnik Powszechny, nr 39.

Makarski, Władysław. 1979. „W sprawie zmiany nazw niektórych miejscowości w południowo-wschodniej Polsce”. Rocznik Przemyski, 21: 257-272.

Mokry, Włodzimierz. 1983. „Na przykładzie cerkwi w Klimkówce”. Tygodnik Powszechny, nr 32.

Mokry, Włodzimierz. 1984. „Rusini, Łemkowie – Ukraińcy”. Tygodnik Powszechny, nr 38.

Mokry, Włodzimierz. 1984. „Krzyże Łemków”. Tygodnik Powszechny, nr 41.

Mycielski, Zygmunt. 1956. „Ochrona zabytkom – czy to sprawa ważna?”. Przegląd Kulturalny, 5, nr 31.

Nowakowski, Zygmunt. 1963. Lajkonik na wygnaniu. Felietonów sto i jeden (1950-1962). Londyn: Nakładem Komitetu Obchodu Jubileuszowego.

Potocki, Andrzej. 1991. „Kradzione nie tuczy”. AZ, nr 173.

Świerczewska, Krystyna. 1956. „Na pomoc zabytkom!”. Nowiny Tygodnia, 7, nr 33.

Tochman, Wojciech. 1992. „Był szynk”. Gazeta Wyborcza, nr 188.

Urbańczyk, Stanisław. [1978] 1981. „Zmiana nazw w Polsce południowo-wschodniej”. Język Polski, 61, nr 3-5: 233-238.

W[ielocha], A[Andrzej]. 1988. „O cerkwi w Klimkówce raz jeszcze”. Magury: 78-81.

„Z Łemkowszczyzny”. 1999-200. Krakowskie Horyzonty, nr 11-12.

[Zaręba, Eta]. 1981. Wystawa fotografii Requiem bieszczadzkie. [Kraków]: SARP.

Opracowania

Albin, Janusz. 1999/2000. „Próby odbudowy łemkowskich tradycji kulturowych na Podkarpaciu”. Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio F, 54/55: 271-282.

Allworth, Edward. 1998. The Tatars of Crimea. Return to the Homeland. Studies and Documents. Durham: Duke University Press. DOI: https://doi.org/10.1215/9780822398691

Blin-Olbert, Danuta. 1998. „Zbiory łemkowskie w muzeach polskich”. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 34: 93-103.

Bugay, Nikolay. 1996. The Deportation of Peoples in the Soviet Union, New York City: Nova Publishers.

Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania. 1999. Warszawa: Prószyński i S-ka.

Dworakowski, Sylweriusz. 1991. „Kryptonim «Ikona»”. Kurier Poranny, nr 203.

Gomółka, Bartosz. 1997. „Znaki pamięci (łemkowskie kapliczki w Beskidzie Niskim)”. Spotkania z Zabytkami, nr 5: 15-18.

Inwentaryzacja łemkowskich cmentarzy w nieistniejących wsiach na terenie Gminy Sękowa. 2003. Red. R. Dubec. Gorlice: Diecezjalny Ośrodek Kultury Prawosławnej ELPIS.

Jaśkiewicz, Bronisław. 1972. „Działalność artystyczno-malarska i muzealna Leona Getza ze szczególnym uwzględnieniem Ziemi Sanockiej”. Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, 15: 49-56.

Kaliszewski, Andrzej. 1986. „Wiedza jesienna. Mit karpacki w poezji Jerzego Harasymowicza”. Odra, 26, nr 9: 36-41.

Kaliszewski, Andrzej. 1988. Książę z Kraju Łagodności (o twórczości Jerzego Harasymowicza). Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Kałamacki, Stanisław. 1997. „Tadeusz Szczepanek”. Gazeta Wyborcza, 22.10.1997, dodatek krakowski: 7.

Kroh, Antoni. 1985. „Problemy współczesnej kultury Łemków na przykładzie muzeum w Zyndranowej”. Polska Sztuka Ludowa, 39: 131-136, 253-255. (http://www.cyfrowaetnografia.pl/dlibra/doccontent?id=3089&dirids=1).

Kroh, Magdalena. 1996. „Łemkowszczyzna w Sądeckim Parku Etnograficznym”. Zahoroda, nr 1-2: 7-9.

Królikowski, Paweł. 2005. „Tradycja i współczesność łemkowskiego «kermeszu» w Olchowcu”. Twórczość Ludowa, 20, nr 1: 59-64.

Ksenicz, Andrzej. 2004. „Możliwości wykorzystania elementów literatury łemkowskiej w polskiej szkole”. Rocznik Lubuski, 30, nr 2: 77-88. https://zbc.uz.zgora.pl/dlibra/publication/65654/edition/58863.

Kwilecki, Andrzej. 1974. Łemkowie, zagadnienia migracji i asymilacji. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Łepkowski, Józef. 1862. „Cerkwie i osady ruskie w obwodzie Sandeckim w Galicji. Z podróży po kraju”. Kalendarz Powszechny J. Wildta: 14-31.

Łopatkiewicz, Tadeusz, Łopatkiewicz, Piotr. 2018. Szkicownik Stanisława Wyspiańskiego z naukowo-artystycznej wycieczki w Sądeckie, Gorlickie i Grybowskie z roku 1889. Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Mihalasky, Susyn Y. 1997. „The Lemko Question in the Polish Press, 1987-1993”. East European Quarterly, 31, nr 1: 43-53.

Niedźwiecki, Jan. 1985. Kultura ludowa mieszkańców południowo-wschodniej Polski na Ziemiach Zachodnich: wystawa ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Pile oraz Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku. Wałcz: Muzeum Ziemi Wałeckiej.

Nowak, Damian. Losy cerkwi na Łemkowszczyźnie w XX wieku. Dostęp 10.11.2021. http://www.beskid-niski.pl/index.php?pos=/lemkowie/religia/losy.

Nowak, Damian. 2005. „Nieistniejące cerkwie Łemkowszczyzny w świetle «materiałów penetracyjnych» ze zbiorów Działu Sztuki Cerkiewnej przy Muzeum – Zamek w Łańcucie”. Magury: 6-29.

Pecuch, Mirosław. 2004. „Współczesny status kultury tradycyjnej Łemków w zachodniej Polsce i Ukrainie”. Rocznik Muzealny [Muzeum Lubuskie im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim], 1: 33-50.

Pół wieku w górach (1957-2007), czyli dzieje Studenckiego Koła Przewodników Beskidzkich w Warszawie. 2007. Red. Andrzej Wielocha. Warszawa: Stowarzyszenie Studenckie Koło Przewodników Beskidzkich.

Pudło, Kazimierz. 1987. Łemkowie. Proces wrastania w środowisko Dolnego Śląska 1947-1985. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Reinfuss, Roman. 1949. „Łemkowie jako grupa etnograficzna”. Prace i Materiały Etnograficzne, 7: 77-210; reedycja: Sanok 1998.

Reinfuss, Roman. 1986. „Moi przyjaciele Łemkowie”. Polska Sztuka Ludowa, nr 3-4: 211-216.

Reinfuss, Roman. 1990. Śladami Łemków. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”.

Ruska Bursa 1908-2008. 2008. Gorlice: Stowarzyszenie „Ruska Bursa”.

Spiss, Tadeusz. 1912. Wykaz drewnianych kościołów i cerkwi w Galicji. Lwów: nakł. C. K. Namiestnictwa.

Starzyński, Jerzy. 1998. Łemkowie na Dolnym Śląsku. Wczoraj – dziś – jutro. Legnica: Łemkowski Zespół Pieśni i Tańca „Kyczera”.

Stieber, Zdzisław. 1948-1949. Toponomastyka Łemkowszczyzny, t. 1-2. Łódź: Łódzkie Towarzystwo Naukowe.

Tobiasz, Agata. 2005. „Muszyna i jej okolice w tekstach podróży Józefa Łepkowskiego”, Almanach Muszyny: 143-146 (https://www.almanachmuszyny.pl/spisy/2005/MUSZYNA%20I%20JEJ%20OKOLICE.pdf).

Trzebski, Franciszek. 2017. „Przestępczość przeciwko zabytkom w Polsce południowo-wschodniej w kontekście polsko-ukraińskich relacji historycznych”. Problemy Współczesnej Kryminalistyki, 21: 255-274.

Udziela, Seweryn. 1934. Ziemia łemkowska przed półwieczem. Zapiski i wspomnienia z lat 1888-1893. Lwów: Towarzystwo Ludoznawcze.

Iwanusiw, Oleg I. 1987. Church in Ruins. Canada: St. Catherines, St. Sophia Religious Association of Ukrainian Catholics in Canada.

Williams, Brian Glyn. 2001. The Crimean Tatars. The Diaspora Experience and the Forging of a Nation. Boston: Brill. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004491281

Zięba, Andrzej A. 1987. „Wystawa «Łemkowie», Nowy Sącz 1984”. Przegląd Polonijny, nr 2: 105-110.

Zięba, Andrzej A. 1988. „The Lemko Question in the Polish Press 1980–86”. Carpatho-Rusyn American, 11 (1): 9-11.

Kurtiev, Refat I. 2004. Deportaciâ krymskih tatar 18 maâ 1944 god — kak èto bylo. Simferopolʹ: Odžak.

Nacionalʹnaâ politika Sovetskogo gosudarstva: repressii narodov i problemy ih vozroždeniâ. Materialy naučnoj konferencii. 2003. Red. Vladimir Badahaevič Ubušaev. Ėlista: Kalmgu.

Netografia

http://muzeum.sacz.pl/strony_filie/muzeum-nikifora/

http://ikony.zamek-lancut.pl/ikony.html

http://www.muzeum.sanok.pl/pl/zbiory/sztuka-cierkiewna-xv-xix-w

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Lemko_exhibition_sector_at_the_Ethnographic_Park_of_Sanok?uselang=pl

http://skansen.mblsanok.pl/a/strona.php?id=strona

http://skansen.mblsanok.pl/a/strona.php?dir=../kamera&id=kamera

http://www.muzeum.gorlice.pl/oddzialy-muzeum/zagroda-maziarska-w-losiu-filiacerkiew-w-bartnem/qzagroda-maziarskaq-w-osiu-z-fili-cerkiew-w-bartnem

https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Zagroda_Maziarska_w_Łosiu?uselang=pl

https://cerkiewne.tematy.net/karta_obiektu.php?obiekt_id=641

https://pl.wikipedia.org/wiki/Szlak_Architektury_Drewnianej_(wojew%C3%B3dztwo_podkarpackie)