Germanizmy emotywno-oceniające w gwarach kujawskich: nazwy osób

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.32.12

Słowa kluczowe:

gwary kujawskie, germanizmy i ich zasięgi, słownictwo emotywno-oceniające, ekspresywność implicytna i eksplicytna

Abstrakt

Emotive-Evaluative Germanisms in the Kuyavian Dialect: Names of Persons

The article contributes to the knowledge on the sources of lexical borrowings from German into Polish dialects. The subject of the analysis includes selected names of persons that are Germanisms, characterized by expressiveness, and documented in the Kuyavian dialect. The vocabulary of this region has never been studied in this aspect. The material was taken from the 1st Volume of The Dialect and Culture Dictionary of Kuyavia, and from its file. The term “Germanism” is understood broadly in this paper. Germanisms are considered not only as proper borrowings from the German language and dialects, but also as derivatives which were created in the native Kuyavian land on the basis of German original forms, using various nominative techniques. Four ways of penetrating the German influence into the Polish language were indicated. Various criteria were used in the analysis of these German loans: formal, etymological, semantic and geographical ones. A typology of expressivisms, developed by Stanisław Grabias, was utilised. The article presents seventeen Germanisms in the Kuyavian dialect that define a man in terms of his physicalness, psyche and material status, in the context of the comparison with the semantically similar vocabulary in other regions of Poland and with non-general varieties of Polish. These are names that mostly reflect negative valuation (e.g. gałgan, fagas, huncwot, rojber, ekensztyjer, lofer, lump), and that are already present in the meanings and expressiveness of the German basic forms.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Binkowski M.K., 2009, Mój słownik gwary pałuckiej, Żnin.

BWB: J. Denz i in. (red.), Bayerisches Wörterbuch, München 2020–, [on-line:] http://publikationen.badw.de/de/bwb/index.

Cyran W., 1977, Tendencje słowotwórcze w gwarach polskich, Łódź.

Dunin-Karwicka T., 2000, Rola tradycji w kulturze wsi kujawskiej, Toruń.

DUW: Duden. Onlinewörterbuch, [on-line:] https://www.duden.de/woerterbuch.

FWBDL: G. Hentschel, J. Tambor, I. Fekete, Frequenzwörterbuch deutscher Lehnwörter im Schlesischen der Gegenwart. Mit Kommentaren zur Etymologie / Słownik frekwencyjny niemieckich zapożyczeń leksykalnych we współczesnym lekcie śląskim. Z komentarzami etymologicznymi, Oldenburg 2021.

GMB: A.S. Dyszak, Gwara miejska bydgoszczan, Bydgoszcz 2015.

Grabias S., 1981, O ekspresywności języka. Ekspresja a słowotwórstwo, Lublin.

Gri: Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, [on-line:] https://www.woerterbuchnetz.de/DWB.

Grin: Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm. Neubearbeitung (A–F), [on-line:] https://www.woerterbuchnetz.de/DWB2.

Gruchmanowa M., Witaszek-Samborska M., Żak-Święcicka M., 1986, Mowa mieszkańców Poznania, Poznań.

Hentschel G., 1995, Zur „Seuche” des deutschen Lehnwortes im Polnischen und zu den „Selbstheilungskräften” dagegen, [w:] A. Bochnakowa, S. Widłak (red.), Munus Amicitiae. Studia linguistica in honorem Witoldi Mańczak septuagenarii, Kraków, s. 69–78.

Hentschel G., 2016, Bibliographie zu deutschen Lehnwörtern im Polnischen und Kaschubischen, unter der Mitarbeit von B. Sieradzka-Baziur und D. Mika, Oldenburg, [on-line:] https://d-nb.info/1102549983/34.

K3Kuj1: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 3: Kujawy, cz. 1, Wrocław – Poznań 1962 [1867].

K4Kuj2: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 4: Kujawy, cz. 2, Wrocław – Poznań 1962 [1869].

Karaś H. (red.), 2010, Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, [on-line:] https://www.dialektologia.uw.edu.pl.

Karszniewicz-Mazur A., 1988, Zapożyczenia leksykalne ze źródła niemieckiego we współczesnej polszczyźnie, Wrocław.

Klu: F. Kluge, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, red. E. Seebold, Berlin – Boston 2011, https://doi.org/10.1515/9783110223651. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110223651

KSGP: Kartoteka Słownika gwar polskich w Pracowni Dialektologii Polskiej Instytutu Języka Polskiego PAN, [on-line:] www.rcin.org.pl.

Kucharzyk R., w druku, Słownictwo gwarowe w wypowiedziach internautów, [w:] D. Stolac, A. Vlastelić (red.), Generacija Interneta. The Internet Generation, t. 2, Zagreb – Rijeka.

Lubaś W., 2003, Polskie gadanie. Podstawowe cechy i funkcje potocznej odmiany polszczyzny, Opole.

MAGP: Mały atlas gwar polskich, t. IX, oprac. Pracownia Atlasu i Słownika Gwar Polskich Zakładu Językoznawstwa PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, red. M. Karaś, Z. Stamirowska, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966.

Nagórko A., 1998, Synonimia kontekstowa i sytuacyjna. Implikacje leksykograficzne, „Prace Filologiczne” XLIII, s. 327–340.

NSSPA: M. Widawski, Nowy słownik slangu i potocznej angielszczyzny, wyd. 3, Gdańsk 2000.

Paluszak-Bronka A., 2009, O języku kujawskich przywoływek dyngusowych, „Linguistica Bidgostiana” VI, s. 82–91.

Przesławska H., 1974, Przywoływki dyngusowe na Kujawach, Toruń.

PSWP: H. Zgółkowa (red.), Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 4, Poznań 1995.

Rejter A., 2006, Leksyka ekspresywna w historii języka polskiego. Kulturowo-komunikacyjne konteksty potoczności, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 2423, Katowice.

Sawaniewska-Mochowa Z., 2016, Źródła etnograficzne i teksty folkloru jako baza empiryczna słownika gwarowego (na przykładzie Kujaw), „Język Polski” XCVI, s. 27–36.

SEBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Warszawa 2000.

SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927.

SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. I–V, Kraków 1952–1982.

SGKK: Z. Sawaniewska-Mochowa (red.), Słownik gwary i kultury Kujaw, t. 1, Bydgoszcz 2017; także kartoteka słownika.

SGMP: M. Gruchmanowa, B. Walczak (red.), Słownik gwary miejskiej Poznania, wyd. 2 z suplementem, Warszawa – Poznań 1999.

SGP: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. 1), J. Reichan (t. 2–9, z. 2), S. Urbańczyk (t. 2–5), J. Okoniowa (t. 6–9, z. 2), B. Grabka (t. 7–9, z. 2), R. Kucharzyk (t. 9, z. 2–t. 10, z. 2), t. 1–3: Wrocław – Warszawa – Kraków 1977–1991, t. 4–10: Kraków 1992–2019.

SGŚ: A. Czajkowski i in. (red.), Słownik gwary śląskiej, wyd. 2 rozsz., Katowice 1998.

SGŚP: B. Podgórska, A. Podgórski, Słownik gwar śląskich. Godómy po naszymu, czyli po śląsku, Katowice 2008.

Sobierajski Z., 1952, Gwary kujawskie, Poznań.

SPLP: W. Lubaś (red.), Słownik polskich leksemów potocznych, t. 1–4, Kraków 2001–2006, [on-line:] www.rcin.pl.

SPP: J. Anusiewicz, J. Skawiński, Słownik polszczyzny potocznej, wyd. 2 popr., Warszawa – Wrocław 1998.

Szkulmowska W., 2006, Ziemia rodzinna to Kujawy, cz. I: Słowo, Bydgoszcz.

SZN: M. Łaziński (red.), Słownik zapożyczeń niemieckich w polszczyźnie, Warszawa 2008.

Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.

Witaszek-Samborska M., 1993, Zapożyczenia z różnych języków we współczesnej polszczyźnie (na podstawie słowników frekwencyjnych), Poznań.

WDLP: A. Vincenz, G. Hentschel (red.), Wörterbuch der deutschen Lehnwörter in der polnischen Schrift- und Standardsprache, [on-line:] http://diglib.bis.uni-oldenburg.de/bisverlag/wdlp/46701.html.

WSJP PAN: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] https://wsjp.pl.

Opublikowane

2021-11-18

Jak cytować

Sawaniewska-Mochowa, Z. i Siewert-Kowalkowska, K. (2021) „Germanizmy emotywno-oceniające w gwarach kujawskich: nazwy osób”, LingVaria, 16(2(32), s. 133–148. doi: 10.12797/LV.16.2021.32.12.

Numer

Dział

Dialektologia