Słownictwo religijne a reformacja. Głos w dyskusji nad konfesyjnym zróżnicowaniem polskiej leksyki w XVI w.
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.12Słowa kluczowe:
historia języka polskiego – XVI w., reformacja, słownictwo religijneAbstrakt
RELIGIOUS VOCABULARY AND THE REFORMATION: A CONTRIBUTION TO THE DISCUSSION ON THE CONFESSIONAL DIVERSITY OF THE SIXTEENTH-CENTURY POLISH LEXICON
The article addresses the problem of the confessional diversity of sixteenth-century Polish religious vocabulary. It revises the arguments put forward by other academics and formulates new research recommendations. Focusing on the lexicon of Polish Lutheranism, which has so far received little scholarly attention, the article examines the vocabulary used in the polemical texts by one of the main representatives of the Polish Reformation: the Lutheran Erazm Gliczner. Based on the analysis of two groups of confessional terms: 1. repentance [pokajanie] – reflection [upamiętanie], 2. the Catholic church [Kościół] – the Protestant church [Zbór], we claim that the author does not avoid words that belong to the Catholic lexicon, but distances himself from the terminology used by representatives of radical, anti-Trinitarian denominations. Our findings help to revise certain popular ideas, conclusions drawn from the analysis of Polish translations of the Bible, as well as linguistic commentaries of the translators. It is thus essential that the research in the field of the sixteenth-century Polish religious vocabulary should be continued and should include texts other than Bible translations, i.e., texts whose authors’ word choice was determined by different factors.
Pobrania
Bibliografia
A: E. Gliczner, Appellatia ktorą sie popiera y znowu wywodźi Obroná dołożna Confederatiey Krolieſtwá Polskiego…, Królewiec 1598, [on-line:] https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/22211?id=22211 (dostęp: 10 X 2022).
Ag: E. Gliczner, Agenda szaphunku wieczerzy pańskiej, Grodzisk Wielkopolski 1573, [on-line:] https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/148816?id=148816 (dostęp: 10 X 2022).
Górski K., 1962, Zagadnienia słownictwa reformacji polskiej, [w:] M.R. Mayenowa, Z. Klemensiewicz (red.), Odrodzenie w Polsce. Materiały sesji naukowej PAN 25–30 października 1953 roku, t. 3: Historia języka, cz. 2, Warszawa, s. 233–270.
Grzywacz M., 2017, Reformacja wittenberska i szlaki jej transferu. U źródeł obecności luteranizmu w Rzeczypospolitej XVI w., [w:] K. Meller (red.), Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, „Hermeneutyka wartości”, t. 8, Warszawa, s. 90–109. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323531449.pp.90-109
Hawrysz M., 2010, Terminologia jako wyznacznik granic wspólnoty religijnej (na przykładzie leksemu ponurzać i wyrazów pokrewnych), [w:] M. Kuźmicki, M. Osiewicz (red.), Żywe problemy historii języka, Poznań, s. 125–135.
Hawrysz M., 2012, Polemiczna twórczość Marcina Czechowica w perspektywie genologii lingwistycznej, Zielona Góra.
Kowalska D., 2021, Język polski w ruchu reformacyjnym, [w:] S. Borawski, M. Uździcka (red.), Historia języka polskiego jako doświadczenia wspólnotowego, t. 2, Zielona Góra, s. 75–87.
Lisowski T., 2008, Między doktryną a wiernością przekładu. Grecki leksem εκκλησια i jego polskie ekwiwalenty w protestanckich tłumaczeniach Nowego Testamentu z XVI i XVII w., [w:] G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska (red.), Język doświadczenia religijnego, Szczecin, s. 285–298.
Lisowski T., 2021, Leksemy pokuta i pokutować w Nowym Testamencie Biblii gdańskiej (1632) jako przejaw oddziaływania wzorca czeskiej Biblii kralickiej (1579–1593) (na tle polskiej renesansowej tradycji przekładowej), [w:] W. Śliwiński, A. Račáková, G. Olchowa (red.), Styl jako kategoria badawcza języków, tekstów i kultur słowiańskich, t. 2, Banská Bystrica, s. 92–105.
Lisowski T., w druku, Polskie ekwiwalenty nowotestamentowych greckich ἐκκλησία ‘społeczność wezwanych’, μετάνοια ‘nawrócenie’, μετανοέω ‘nawracać się’, βάπτισμα ‘obmycie’, βαπτίζω ‘obmywać’ w renesansowych przekładach kręgu antytrynitarskiego jako leksykalne wyznaczniki wspólnoty konfesyjnej, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica”.
Meller K., 2012, Słowa jak ziarna. Reformacyjne idee, książki, spory, Poznań.
O: E. Gliczner, Odpor na odpowiedz queſtiy niektorych podanych o Kośćiele Powſzechnym, y ná kſiąſzki náuk bárzo niezdrowych, á żadnego pewnego gru[n]tu w piśmie Bożym nie máiących, o Mſzách y iáłmużnách zá umárłe wierne, y o ogniu cżysſcowym zmyſlonym odkſięży ſzkolney Ieſuitow, Grodzisk Wielkopolski 1579, [on-line:] https://www.wbc.poznan.pl/dlibra/show-content/publication/edition/24371?id=24371 (dostęp: 10 X 2022).
Sławiński W., 2003, Erazm Gliczner wobec Zgody Sandomierskiej. Przyczynek do biografii, „Czasy Nowożytne” 15, s. 9–71.
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, t. XXXVII, red. P. Potoniec, t. XXXVIII, red. K. Mrowcewicz, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2020.
SPXVI IND: Słownik polszczyzny XVI wieku, Indeks haseł, [on-line:] https://spxvi.edu.pl/indeks/ (dostęp: 8 II 2023).
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Wrocław – Warszawa – Kraków 1953–2002.
Taszycki W., 1955, Wybór tekstów staropolskich XVI–XVIII wieku, wyd. 2, Warszawa.
Winiarska I., 2004, Słownictwo religijne polskiego kalwinizmu od XVI do XVIII wieku na tle terminologii katolickiej, Warszawa.
Winiarska-Górska I., 2017, Z zagadnień recepcji protestanckiej hermeneutyki biblijnej w przekładzie Nowego Testamentu Stanisława Murzynowskiego (w ujęciu komunikacyjnym), [w:] K. Meller (red.), Luteranizm w kulturze Pierwszej Rzeczypospolitej, „Hermeneutyka wartości”, t. 8, Warszawa, s. 110–163. DOI: https://doi.org/10.31338/uw.9788323531449.pp.110-163
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
