Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. Czym było dawne się?
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.40.11Słowa kluczowe:
średniowieczna polszczyzna, anotacja gramatyczna, gramatykalizacjaAbstrakt
SPECIFIC FEATURES OF OLD POLISH LANGUAGE AND GRAMMATICAL ANNOTATION. WHAT THE OLD POLISH SIĘ WAS?
The article concerns to the grammatical annotation of Old Polish texts. It discusses the problem with the annotation of the textual word się (also sie and si). Linguists tend to disagree with the thesis that się belonged to a specific grammatical class. Also, historical dictionaries and corpora of Polish have not been helpful in annotating it. Difficulties resulted mainly from the fact that the Old Polish era was the time of crystallization of this word’s syntactic and morphological functions which were difficult to distinguish in many particular uses. In this paper we describe the process that led us to the creation of the class grammaticalized SIĘ (się as an exponent of certain grammatical information: a word-forming morpheme, an exponent of reflexivity, passivity or impersonality) and the adoption of two possibilities for annotating się (also as a personal pronoun).
Pobrania
Bibliografia
Apocrypha: Staropolskie apokryfy Nowego Testamentu, [on-line:] https://apocrypha.amu.edu.pl/ (dostęp: 18 III 2025).
Brückner A. (wyd.), 1907, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa. Z rękopisu grecko-katolickiej kapituły przemyskiej, „Biblioteka Pisarzów Polskich”, nr 54, Kraków.
Deskur A., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D., Stelmach W., Wismont M., Zalejarz K., Ziółkowska O., 2022, Anotacja gramatyczna tekstu staropolskiego – problemy i wyzwania, „LingVaria” XVII, nr 2 (34), s. 163–180, https://doi.org/10.12797/LV.17.2022.34.11.
Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S., 2006, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. III, Warszawa.
Drogosz A., 2005, The Conceptual Distinction between Polish Markers of Reflexivity: siebie and się, „Acta Neophilologica” nr 7, s. 107–118.
Drogosz A., 2008, Polysemous Nature of the Polish Marker siebie, „Linguistics Applied” v. 1, s. 49–58.
Drogosz A., 2010, Polysemous Nature of the Polish Marker się, „Linguistics Applied” v. 2/3, s. 102–117.
Gruszczyński W., Bronikowska R., 2024, Instrukcja korzystania z wyszukiwarki do Elektronicznego Korpusu Tekstów Polskich z XVII i XVIII wieku, [on-line:] https://korba.edu.pl/manual (dostęp: 3 IV 2025).
Janowska A., Pastuchowa M., 1995, Niebezpieczna kompetencja, „Poradnik Językowy” nr 8, s. 11–19.
Kępińska A., 2001, Jedno małe się, [w:] G. Habrajska (red.), Język w komunikacji, t. 1, Łódź, s. 142–153.
Kiklewicz A., 2012a, Się: zaimek czy wyraz funkcyjny?, „LingVaria” VII, nr 2 (14), s. 9–21.
Kiklewicz A., 2012b, Sługa dwóch panów. Wyrazek „się” w aspekcie funkcjonalnym, „Prace Językoznawcze” z. 14, s. 135–146.
Klemensiewicz Z., 1985, Historia języka polskiego, t. 2, „Z Prac Instytutu Badań Literackich PAN”, Warszawa.
Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T., Urbańczyk S., 1981, Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. IV, Warszawa.
KorBa: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.), [on-line:] https://korba.edu.pl/ (dostęp: 18 III 2025).
Krążyńska Z., 2010, Średniowieczne techniki rozbudowywania zdań (na przykładzie wielkopolskich rot sądowych), „Kwartalnik Językoznawczy” nr 3–4, s. 1–16.
Krążyńska Z., Mika T., Słoboda A., 2015, Składnia średniowiecznej polszczyzny, Część 1: Konteksty – metody – tendencje, Poznań.
Krążyńska Z., Twardzik W., 1994, Spójniki a oraz i w Rozmyślaniu przemyskim, „Slavia Occidentalis” t. 51, s. 49–63.
Mizerski W. (red.), 2005, Język polski. Encyklopedia w tabelach, Warszawa.
Narodowy Korpus Języka Polskiego, praca zbiorowa, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012.
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] www.nkjp.pl (dostęp: 18 III 2025).
Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D., Stelmach W., Wismont M., Zalejarz
K., Deskur A., 2023, Kodeks Wawrzyńca z Łaska jako źródło słowników historycznych, [w:] D. Rojszczak-Robińska, A. Deskur, W. Stelmach (red.), Język staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy, „Biblioteczka Poznańskich Studiów Polonistycznych. Seria Językoznawcza”, nr 65, „Prace Instytutu Filologii Polskiej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza”, Poznań, s. 159–195.
Pisarkowa K., 1984, Historia składni języka polskiego, „Prace Instytutu Języka Polskiego”, 52, Wrocław.
Rojszczak-Robińska D., Nowak-Pasterska E., Wismont M., Zalejarz K., b.d., Opis klas i kategorii gramatycznych w narzędziu Apocrypha, [on-line:] https://apocrypha.amu.edu.pl/elabo?id=5 (dostęp: 3 IV 2025).
Rojszczak-Robińska D., Wismont M., Zalejarz K., Deskur A., Nowak-Pasterska E., 2023, Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. O potrzebie nowych wartości kategorii, „LingVaria” XVIII, nr 1 (35), s. 99–111, https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.07.
Rospond S., 2005, Gramatyka historyczna języka polskiego z ćwiczeniami, wyd. IV zmien., Warszawa.
Rzepka W.R., Twardzik W., 1999, Archaizmy fleksyjne w Rozmyślaniu przemyskim. Cz. 6, „Język Polski” LXXIX, z. 1–2, s. 35–46.
Siwińska M., 2015, Rozmyślanie przemyskie a Vita rhythmica. Korzystanie z łacińskich konstrukcji gramatycznych, [w:] K. Borowiec, D. Masłej, O. Ziółkowska (red.), Juwenalia historycznojęzykowe, Poznań, s. 113–132.
Sobotka P., Żabowska M., 2020, Zmiany wymagań syntaktycznych w procesach gramatykalizacji i postgramatykalizacji przyimków wyłączających, „Prace Filologiczne” LXXV, cz. 1, s. 454–478, https://doi.org/10.32798/pf.673.
SPJS: Słownik pojęciowy języka staropolskiego, [on-line:] https://spjs.ijp.pan.pl/ (dostęp: 18 III 2025).
SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2012.
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków 1953–2002.
Stelmach W., Wismont M., Zalejarz K., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D., 2023, Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. Kategorie czasu i trybu, „LingVaria” XVIII, nr 2 (36), s. 133–149, https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.36.09.
Stramczewska O., 2015, Wobec braku źródeł. O śladach ACI w Rozmyślaniach dominikańskich, „LingVaria” X, nr 2 (20), s. 275–287, https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.21.
Szałkiewicz Ł., 2013, Lematyzacja w ręcznej anotacji milionowego podkorpusu Narodowego Korpusu Języka Polskiego – ciekawe przypadki, „Polonica” nr 33, s. 133–156.
Twardzik W., Keller F. (wyd.), 1998–2004, Rozmyślanie przemyskie. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład, t. I–III, Freiburg i. Br.
Wismont M., Zalejarz K., Nowak-Pasterska E., Rojszczak-Robińska D., 2024, Specyfika staropolszczyzny a anotacja gramatyczna. O lematyzacji tekstu staropolskiego, „LingVaria” XIX, nr 1 (37), s. 171–184, https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.37.11.
Woliński M., 2003, System znaczników morfosyntaktycznych w korpusie IPI PAN, „Polonica” nr 12, s. 39–54.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Olga Ziółkowska, Aleksandra Deskur, Ewa Nowak-Pasterska, Dorota Rojszczak-Robińska, Magdalena Wismont, Kinga Zalejarz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
