O kształtowaniu się staropolskiej formuły Jakoby rzekł
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.31.11Słowa kluczowe:
apokryf, formuliczność, komentarz, staropolszczyzna, styl religijnyAbstrakt
On Shaping the jakoby rzekł Formula in the Old Polish Language
In the 15th century, a commenting formula: jakoby rzekł appeared in Polish as a calque of the Latin: quasi dicat. Its accumulation can be seen in those old Polish apocrypha that are multi-source and focused on theology, not just events. The jakoby rzekł formula occurs almost exclusively in dialogue and introduces a paraphrase of the quoted statement of a Biblical character. It serves various purposes: theological exegesis, especially explaining controversial issues and, sometimes, simplifying theological content, making the figure of Jesus more familiar, or changing the emotional attitude of the reader; also, it introduces explanations of foreign terms. The formula: jakoby rzekł became especially popular in the 16th-century religious texts. They include all functions of the formula noticed in the medieval materials. The formula was used in the Polish language until the 19th century.
Pobrania
Bibliografia
Źródła
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
apocrypha.amu.edu.pl, oprac. zespół pod kierownictwem D. Rojszczak-Robińskiej (tu: RP, RD, ŻPJK, SCh, EN, HTK).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług textu łacińskiego Wulgaty, i przekładu polskiego x. Jakóba Wujka T.J. z komentarzem Menochiusza T.J. przełożonym na język polski; przedruk: Komorów 1997.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Comestor P., 1543, Historia scholastica, red. Lugduni (cyt. za: https://la.wikisource.org/wiki/Historia_Scholastica).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Commentarii: Grzegorz Wielki, Commentarii in librum I Regum, księga V, [w:] J.P. Migne (red.), Patrologiae Latinae…, t. 79, Parisis 1849.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ewangelia Nikodema, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Historyja Trzech Kroli, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
KorBa: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.), [on-line:] korba.edu.pl.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Kuczborski W., 1843, Wykład na lament Jeremiasza Proroka, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] nkjp.pl.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Paprocki B., 1584/1858, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Psałterz puławski, [w:] Korpus tekstów staropolskich, [on-line:] https://ijp.pan.pl/publikacje-i-materialy/zasoby/korpus-tekstow-staropolskich.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rozmyślania dominikańskie, rkps Biblioteki Klasztoru Karmelitanek Bosych w Krakowie, sygn. 287.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rozmyślanie przemyskie, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 8024 III.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Serwatowski W., 1844, Wykład Pisma Świętego Nowego Zakonu, t. 2, Wiedeń.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Literatura
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Adamczyk M., 1980, Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku, „Filologia Polska” nr 19, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ambrosini M.L., Willis M., 1995, Tajne archiwa Watykanu, przeł. T. Szafrański, wyd. 2, Warszawa.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Bajerowa I., 1994, Swoistość języka religijnego i niektóre problemy jego skuteczności, „Łódzkie Studia Teologiczne” nr 3, s. 99–113.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Belcarzowa E., 1981–2001, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, „Prace Instytutu Języka Polskiego”, cz. 1, Wrocław 1981, cz. 2, Wrocław 1983, cz. 3, Kraków 1997, cz. 4, Kraków 2001.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Bieńkowska D., 2002, Polski styl biblijny, Łódź.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
EJO: K. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3 bez zm., Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Izydorczyk Z., Wydra W. (red.), 2007, A Gospel of Nicodemus Preserved in Poland. Evangelium Nicodemi in Polonia asservatum, „Corpus Christianorum. Series Apocryphorum. Instrumenta” 2, Turnhout.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Krążyńska Z., 1995, Warstwy stylistyczne „Rozmyślania przemyskiego”, [w:] Z. Krążyńska, Z. Zagórski (red.), Język polski – historia i współczesność: materiały z sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia 75. rocznicy powstania Uniwersytetu im. A. Mickiewicza (Poznań 4–5 maja 1994 r.), „Prace Komisji Językoznawczej – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Filologiczno-Filozoficzny”, t. 23, Poznań, s. 45–52.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Leńczuk M., 2013, Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej: wariantywność leksykalna, „Studia Staropolskie. Series Nova”, t. 34, Warszawa.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Puda-Blokesz M., 2009, Formuły i formuliczność jako wyznaczniki stylu biblijnego, [w:] S. Koziara, W. Przyczyna (red.), Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, „Teolingwistyka”, t. 6, Tarnów, s. 35–52.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rojszczak-Robińska D., 2012, Jak pisano Rozmyślanie przemyskie, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rojszczak-Robińska D., 2014, O powiązaniu analizy stylistycznej i źródłoznawczej. Znad Rozmyślania przemyskiego, „Slavia Occidentalis” 71/1, s. 123–144.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rojszczak-Robińska D., 2015, Łacińskie źródła Rozmyślania przemyskiego. Pytania, problemy perspektywy, [w:] T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Stramczewska (red.), Jak badać teksty staropolskie, „Staropolskie Spotkania Językoznawcze”, t. 1, Poznań, s. 135–172.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Rospond S., 1985, Kościół w dziejach języka polskiego, „Prace Językoznawcze – Polska Akademia Nauk”, t. 103, Wrocław.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Sobczykowa J., 2001, Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1987, Katowice.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Spxvi : Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2012.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Wrocław 1953–2002 (od t. X, z. 4 – Kraków).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Starowieyski M., 2006, Judasz: historia, legenda, mity, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Starowieyski M., 2015, Barwny świat apokryfów, wyd. 3 popr. i uzup., Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Woźniak E., 2007, Ofiary i krzywdziciele: studium postaci w przedtrydenckim piśmiennictwie pasyjnym: analiza językoznawcza, „Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Łódzkiego”, Łódź.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Ziółkowska O., 2020, O wieloznaczności i funkcjonalności terminu dopowiedzenie. Na przykładzie nowotestamentalnych apokryfów staropolskich, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LIIVI, s. 281–292, [on-line:] https://biuletynptj.com/resources/html/article/details?id=212318&language=pl.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Informacje o finansowaniu
-
Narodowym Centrum Nauki
Numer grantu 2017/26/E/HS2/ HS2/00083