O kształtowaniu się staropolskiej formuły Jakoby rzekł
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.31.11Słowa kluczowe:
apokryf, formuliczność, komentarz, staropolszczyzna, styl religijnyAbstrakt
On Shaping the jakoby rzekł Formula in the Old Polish Language
In the 15th century, a commenting formula: jakoby rzekł appeared in Polish as a calque of the Latin: quasi dicat. Its accumulation can be seen in those old Polish apocrypha that are multi-source and focused on theology, not just events. The jakoby rzekł formula occurs almost exclusively in dialogue and introduces a paraphrase of the quoted statement of a Biblical character. It serves various purposes: theological exegesis, especially explaining controversial issues and, sometimes, simplifying theological content, making the figure of Jesus more familiar, or changing the emotional attitude of the reader; also, it introduces explanations of foreign terms. The formula: jakoby rzekł became especially popular in the 16th-century religious texts. They include all functions of the formula noticed in the medieval materials. The formula was used in the Polish language until the 19th century.
Pobrania
Bibliografia
Źródła
apocrypha.amu.edu.pl, oprac. zespół pod kierownictwem D. Rojszczak-Robińskiej (tu: RP, RD, ŻPJK, SCh, EN, HTK).
Biblia łacińsko-polska, czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Podług textu łacińskiego Wulgaty, i przekładu polskiego x. Jakóba Wujka T.J. z komentarzem Menochiusza T.J. przełożonym na język polski; przedruk: Komorów 1997.
Comestor P., 1543, Historia scholastica, red. Lugduni (cyt. za: https://la.wikisource.org/wiki/Historia_Scholastica).
Commentarii: Grzegorz Wielki, Commentarii in librum I Regum, księga V, [w:] J.P. Migne (red.), Patrologiae Latinae…, t. 79, Parisis 1849.
Ewangelia Nikodema, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
Historyja Trzech Kroli, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
KorBa: Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich z XVII i XVIII w. (do 1772 r.), [on-line:] korba.edu.pl.
Kuczborski W., 1843, Wykład na lament Jeremiasza Proroka, Poznań.
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] nkjp.pl.
Paprocki B., 1584/1858, Herby rycerstwa polskiego, wyd. K.J. Turowski, Kraków.
Psałterz puławski, [w:] Korpus tekstów staropolskich, [on-line:] https://ijp.pan.pl/publikacje-i-materialy/zasoby/korpus-tekstow-staropolskich.
Rozmyślania dominikańskie, rkps Biblioteki Klasztoru Karmelitanek Bosych w Krakowie, sygn. 287.
Rozmyślanie przemyskie, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 8024 III.
Serwatowski W., 1844, Wykład Pisma Świętego Nowego Zakonu, t. 2, Wiedeń.
Sprawa chędoga o męce Pana Chrystusowej, rkps Biblioteki Narodowej, sygn. 3040 IV.
Literatura
Adamczyk M., 1980, Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku, „Filologia Polska” nr 19, Poznań.
Ambrosini M.L., Willis M., 1995, Tajne archiwa Watykanu, przeł. T. Szafrański, wyd. 2, Warszawa.
Bajerowa I., 1994, Swoistość języka religijnego i niektóre problemy jego skuteczności, „Łódzkie Studia Teologiczne” nr 3, s. 99–113.
Belcarzowa E., 1981–2001, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, „Prace Instytutu Języka Polskiego”, cz. 1, Wrocław 1981, cz. 2, Wrocław 1983, cz. 3, Kraków 1997, cz. 4, Kraków 2001.
Bieńkowska D., 2002, Polski styl biblijny, Łódź.
EJO: K. Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 3 bez zm., Wrocław – Warszawa – Kraków 2003.
Izydorczyk Z., Wydra W. (red.), 2007, A Gospel of Nicodemus Preserved in Poland. Evangelium Nicodemi in Polonia asservatum, „Corpus Christianorum. Series Apocryphorum. Instrumenta” 2, Turnhout.
Krążyńska Z., 1995, Warstwy stylistyczne „Rozmyślania przemyskiego”, [w:] Z. Krążyńska, Z. Zagórski (red.), Język polski – historia i współczesność: materiały z sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia 75. rocznicy powstania Uniwersytetu im. A. Mickiewicza (Poznań 4–5 maja 1994 r.), „Prace Komisji Językoznawczej – Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Wydział Filologiczno-Filozoficzny”, t. 23, Poznań, s. 45–52.
Leńczuk M., 2013, Staropolskie przekazy kanonu Mszy Świętej: wariantywność leksykalna, „Studia Staropolskie. Series Nova”, t. 34, Warszawa.
Puda-Blokesz M., 2009, Formuły i formuliczność jako wyznaczniki stylu biblijnego, [w:] S. Koziara, W. Przyczyna (red.), Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością, t. 1, „Teolingwistyka”, t. 6, Tarnów, s. 35–52.
Rojszczak-Robińska D., 2012, Jak pisano Rozmyślanie przemyskie, Poznań.
Rojszczak-Robińska D., 2014, O powiązaniu analizy stylistycznej i źródłoznawczej. Znad Rozmyślania przemyskiego, „Slavia Occidentalis” 71/1, s. 123–144.
Rojszczak-Robińska D., 2015, Łacińskie źródła Rozmyślania przemyskiego. Pytania, problemy perspektywy, [w:] T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Stramczewska (red.), Jak badać teksty staropolskie, „Staropolskie Spotkania Językoznawcze”, t. 1, Poznań, s. 135–172.
Rospond S., 1985, Kościół w dziejach języka polskiego, „Prace Językoznawcze – Polska Akademia Nauk”, t. 103, Wrocław.
Sobczykowa J., 2001, Myśl o języku w komentarzu biblijnym ks. Jakuba Wujka, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 1987, Katowice.
Spxvi : Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2012.
SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Wrocław 1953–2002 (od t. X, z. 4 – Kraków).
Starowieyski M., 2006, Judasz: historia, legenda, mity, Poznań.
Starowieyski M., 2015, Barwny świat apokryfów, wyd. 3 popr. i uzup., Poznań.
Woźniak E., 2007, Ofiary i krzywdziciele: studium postaci w przedtrydenckim piśmiennictwie pasyjnym: analiza językoznawcza, „Rozprawy Habilitacyjne Uniwersytetu Łódzkiego”, Łódź.
Ziółkowska O., 2020, O wieloznaczności i funkcjonalności terminu dopowiedzenie. Na przykładzie nowotestamentalnych apokryfów staropolskich, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LIIVI, s. 281–292, [on-line:] https://biuletynptj.com/resources/html/article/details?id=212318&language=pl.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Informacje o finansowaniu
-
Narodowym Centrum Nauki
Numer grantu 2017/26/E/HS2/ HS2/00083
