Nazwy czynności i nazwy rezultatów czynności w derywacji semantycznej
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.05Słowa kluczowe:
nazwy rezultatów, nazwy czynności, derywacja semantyczna, nominalizacja, przesunięcia semantyczne, polisemia regularna, polisemia systematycznaAbstrakt
Names of Actions and Names of Results in Semantic Derivation
Przedmiotem artykułu jest semantyczna kategoria nazw rezultatów wchodzących w relację polisemii z nazwami owych czynności (np. odlew, publikacja, podpis), w słownikach zatem notowanych zwykle w relacji polisemii systematycznej. Autorka rozpatruje ją jako produkt derywacji semantycznej opartej na mechanizmie metonimii, uwzględniając współczesne badania i narzędzia semantyczne o aspekcie poznawczym. Model derywacji semantycznej ‘czynność’ – ‘rezultat czynności’ okazuje się mieć liczne współczesne realizacje w systemie językowym polszczyzny i znaczną produktywność. Przesunięcie metonimiczne zachodzi w przewidywalnych klasach semantycznych czasowników (głównie tzw. działaniach, jako prowadzących do powstania nowego stanu w sytuacji telicznej), uzasadnione jest przy tym przesunięciem uwagi mówiącego na to, co stanowi najważniejszą treść jego wypowiedzi: spodziewany wynik działań agensa lub procesu X. Zarazem sprzyjający kontekst zdaniowy i leksykalny wydają się prawdopodobnie środkiem tej derywacji semantycznej, kluczowym dla utrwalenia wyrazu w nowych połączeniach
Pobrania
Bibliografia
Apresjan Ju.D., 1980, wyd. II popr. i uzup. 2000, Semantyka leksykalna. Synonimiczne środki języka, tłum. Z. Kozłowska, A. Markowski, Wrocław.
Bierwiaczonek B., 2013, Metonymy in Language, Thought and Brain, Sheffield – Bristol.
Czelakowska A., 2012, Marginalia do opisu leksykograficznego polisemii regularnej, [w:] E. Kislova, K. Knapik-Gawin, E. Kubicka, K. Szafraniec, M. Tomancova, S. Ulrich (red.), Beiträge der Europäischen Slavistischen Linguistik (POLYSLAV). 15, „Die Welt der Slaven”, t. 46, München, s. 55–62.
Czelakowska A., 2014, Polisemia regularna – między semantyką a kontekstem, „LingVaria” nr 1 (17), s. 45–58, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12797/LV.09.2014.17.03.
Czelakowska A., 2016, Nazwy osób jako produkty derywacji semantycznej, [w:] E. Gutiérrez Rubio, E. Kislova, E. Kubicka (red.), Beiträge der Europäischen Slavistischen Linguistik (POLYSLAV). 19, „Die Welt der Slaven”, t. 60, Wiesbaden, s. 54–63.
Danielewiczowa M., 2017, Polskie nazwy czynności i wytworów czynności w świetle walencji motywujących je czasowników, „Prace Filologiczne” LXX, s. 143–157.
Fillmore Ch., 1968, The Case for Case, [w:] E. Bach, R.T. Harms (red.), Universals in Linguistic Theory, New York, s. 1–88.
Grzegorczykowa R., 1986, Warianty tekstowe znaczeń leksykalnych wyrazów, „Prace Filologiczne” XXXIII, s. 113–120.
Grzegorczykowa R., 1988, Problem derywatów i wyrazów polisemicznych w opisie słownikowym, [w:] W. Lubaś (red.), Wokół słownika współczesnego języka polskiego. Materiały konferencji w Paszkówce 26–28 XI 1986 r., Wrocław, s. 63–77.
Grzegorczykowa R., 1990/2010, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, wyd. IV rozsz., Warszawa.
Grzegorczykowa R., Puzynina J., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa.
GWJP I–II: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, t. I–II, wyd. III popr., Warszawa 1999.
ISJP: M. Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego, Warszawa 2000.
Jackendoff R., 1993, Semantic Structures, wyd. III, Cambridge, Mass..
Jędrzejko E., 1993, Nominalizacje w systemie i tekstach współczesnej polszczyzny, Katowice.
Kleszczowa K., 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja. Rzeczowniki, Katowice.
Kleszczowa K., 2012a, Metafora SZUFLADY a problem redundancji leksykalnej. Rzecz o nazywaniu zbiorów ludzi (2002), [w:] eadem, Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Katowice, s. 123–130.
Kleszczowa K., 2012b, Wpływ płaszczyzny składniowej na kształt i zasób derywatów (2000), [w:] eadem, Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Katowice, s. 193–200.
Kleszczowa K., 2012c, Przypadek i prawidłowość w przemianach systemu słowotwórczego (2004), [w:] eadem, Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Katowice, s. 133–148.
Kubaszczyk J., 2007, Substantywizowany czasownik. W przekładzie z języka niemieckiego na język polski, Poznań.
Laskowski R., 1996, Aspekt a znaczenie czasowników (Predykaty zmiany stanu), [w:] H. Wróbel (red.), Studia z leksykologii i gramatyki języków słowiańskich. VI Polsko-Szwedzka Konferencja Slawistyczna, Mogilany, 1–3 października 1995, „Prace Instytutu Języka Polskiego PAN”, nr 99, Kraków, s. 39–48.
Littlemore J., 2015, Metonymy. Hidden Shortcuts in Language, Thought and Communication, Cambridge.
Narodowy Korpus Języka Polskiego, praca zbiorowa, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012.
NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, [on-line:] nkjp.pl.
Paducheva E.V., 2000, Verbs implying semantic role of Result: correlation between diathesis and aspectual meaning, [w:] G. Zybatow (red.), 3 Europäische Konferenz „Formale Beschreibung slavischer Sprachen, Leipzig, 1999”, „Linguistische Arbeitsberichte”, t. 75, Leipzig, s. 125–136.
Padučeva E.V., 2001, Aspektual’naâ specifika glagolov s aktantom Rezul’tat: paradoks imperfektiva, „Glossos” nr 1, [on-line:] https://slaviccenters.duke.edu/sites/slaviccenters.duke.edu/files/media_items_files/paducheva.original.pdf.
Padučeva E.V., 2004, Dinamičeskie modeli v semantike leksiki, Moskva.
Panther K.-U., Radden G. (red.), 1999, Metonymy in Language and Thought, Amsterdam – Philadelphia.
Puzynina J., 1969, Nazwy czynności we współczesnym języku polskim (słowotwórstwo, semantyka, składnia), Warszawa.
Rozina R.I., 2002, Kategorial’nyj sdvig aktantov v semantičeskoj derivacii, „Voprosy âzykoznaniâ” 2, s. 3–15.
Tabakowska E., 1998, Profilowanie w języku i w tekście – perspektywa językoznawcy, tłumacza i poety, [w:] J. Bartmiński, R. Tokarski (red.), Profilowanie w języku i w tekście, Lublin, s. 167–184.
Tokarski R., 1981, Derywacja semantyczna jako jedno ze źródeł polisemii wyrazowej, [w:] J. Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin, s. 91–105.
Tokarski R., 1987, Znaczenie słowa i jego modyfikacje w tekście, Lublin.
Topolińska Z., 1984, Składnia grupy imiennej, [w:] eadem (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, Warszawa, s. 301–389.
Twardowski K., 1912/1965, O czynnościach i wytworach. Kilka uwag z pogranicza psychologii, gramatyki i logiki, [w:] idem, Wybrane pisma filozoficzne, Warszawa, s. 217–240.
USJP: S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, Warszawa 2004 (CD-ROM).
Waszakowa K., 1993, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi, Warszawa.
Waszakowa K., 1994, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne obce, Warszawa.
Waszakowa K., 1996, Słowotwórstwo w gramatyce kognitywnej (problem nominalizacji), „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LII, s. 113–125.
Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.
WSJP: P. Żmigrodzki (red.), Wielki słownik języka polskiego PAN, [on-line:] wsjp.pl.
Zaliznâk A.A., 2001, Semantičeskaâ derivaciâ v sinhroniii diahronii: proekt sozdaniâ „Kataloga semantičeskih perehodov”, „Voprosy âzykoznaniâ” 2, s. 13–25.
Zaliznâk A.A., 2004, Fenomen mnogoznačnosti i sposoby ego opisaniâ, „Voprosy âzykoznaniâ” 2, s. 20–45.
Zaliznâk A.A., 2006, Mnogoznačnost’ v âzyke i sposoby ee predstavleniâ, Moskva.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Anna Czelakowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
