W Ukrainie czy na Ukrainie?

O połączeniach przyimków z toponimami w języku polskim z perspektywy historycznej i kognitywnej

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.19.2024.38.11

Słowa kluczowe:

przyimki, toponimy, gramatyka kognitywna, lokalizator, zoomowanie, zmiana językowa

Abstrakt

W UKRAINIE (IN UKRAINE) OR NA UKRAINIE (ON UKRAINE)? ON PREPOSITIONS AND TOPONYMS IN POLISH FROM A HISTORICAL AND COGNITIVE PERSPECTIVE

The author of this paper discusses the usage of the preposition na (‘on’) with some country names, such as Ukraina (Ukraine), Litwa (Lithuania) and Węgry (Hungary) in Polish. The above examples are exceptions to the general rule according to which names of countries take the preposition w (‘in’) and do (‘to’) to describe, respectively, static and dynamic relations. Na, in turn, regularly occurs with names of Polish provinces. Historically, the pair w/do was used with both categories of place-names, while na was a linguistic innovation in that context. Statistical analysis of historical texts shows that its spread was gradual. Individual toponyms adopted the preposition na in different periods, reflecting the loss of their autonomy. However, following the partitions of Poland at the end of the eighteenth century, na started to be used with most Polish provinces and several foreign ones (which are currently independent states). Thus, the linguistic change was caused by a change in the perception of the terms in question, the latter being a shift from political to ethnographic terms. The mechanism itself can be best accounted for with the use of the term zooming, or change of the vantage point, which, in this case, was zoomed in.

 

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Adamiec D., Gruszczyński W., Majdak M., Żółtak M., 2023, Barokowa polszczyzna w internecie, czyli Elektroniczny słownik języka polskiego XVII i XVIII wieku, „LingVaria”
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

XVIII, nr 1 (35), s. 113–124, https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.08. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.08
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Anusiewicz J., 1978, Konstrukcje analityczne we współczesnym języku polskim, Wrocław.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bedyńska S., Brzezicka A., 2007, Statystyczny drogowskaz. Praktyczny poradnik analizy danych w naukach społecznych na przykładach z psychologii, Warszawa.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bielski M., 1564, Kronika. Tho iesth, Historya Swiata, Kraków.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Bogucka M., 1981, Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy, Warszawa.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Chodniewicz P., 1903, Na Węgrzech a we Włoszech?, „Poradnik Językowy” nr 9, s. 147.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Cienki A.J., 1989, Spatial cognition and the semantics of prepositions in English, Polish, and Russian, München. DOI: https://doi.org/10.3726/b12805
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Diaspol: M. Łaziński, R. Górski, M. Woźniak (red.), Korpus tekstów XIX wieku, [on-line:] http://diaspol.uw.edu.pl (dostęp: 13 III 2024).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Frost R., 2018, Oksfordzka historia Unii polsko-litewskiei, t. 1: Powstanie i rozwój 1385–1569, przeł. T. Fiedorek, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kardela H., 1992, Gramatyka kognitywna jako globalna teoria języka, [w:] I. Nowakowska‑Kempna (red.), Język a Kultura, t. 8: Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, Wrocław, s. 9–22.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kempf Z., 1978, Próba teorii przypadków, cz. 1, Wrocław.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Kiryk F., 1992, Wielki król i jego następca, Kraków.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Klebanowska B., 1971, Znaczenia lokatywne polskich przyimków właściwych, Wrocław.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Konopczyński W., 1996, Dzieje Polski nowożytnej, Warszawa.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

KorBa: W Gruszczyński, R. Bronikowska (red.), Elektroniczny Korpus Tekstów Polskich XVII i XVIII w., [on-line:] https://korba.edu.pl (dostęp: 13 III 2024).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krążyńska Z., 2000, Staropolskie konstrukcje z przyimkami, cz. 1: [na + acc., w + acc., k(u) + dat., do + gen.], „Biblioteczka Poznańskich Studiów Polonistycznych. Seria Językoznawcza”, nr 11, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krążyńska Z., 2010, Staropolskie konstrukcje z przyimkami, cz. 4: [nad, pod, przed, za, miedzy, z + instr., o, przy, na, w + loc.], „Biblioteczka Poznańskich Studiów Polonistycznych. Seria Językoznawcza”, nr 41, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Krążyńska Z., 2015, Staropolskie konstrukcje z przyimkami. Krótka synteza, „LingVaria” X, nr 2 (20), s. 193–204, https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.15. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.20.15
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Langacker R.W., 1987, Foundations of Cognitive Grammar, t. 1: Theoretical Prerequisites, Stanford.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Langacker R.W., 1991, Concept, Image and Symbol: The Cognitive Basis of Grammar, Berlin – New York.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Langacker R.W., 2000, Grammar and Conceptualization, Berlin – Boston. DOI: https://doi.org/10.1515/9783110800524
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Langacker R.W., 2008, Cognitive Grammar: A Basic introduction, Oxford. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780195331967.001.0001
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Łaziński M., 2020, Przyimki na, w oraz do przed nazwami państw, krajów i krain. Historia i współczesne wahania normatywne, „Język Polski” CII, z. 1, s. 26–40, https://doi.org/10.31286/JP.01001. DOI: https://doi.org/10.31286/JP.01001
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Łaziński M., Górski R.L., Woźniak M., 2023, Korpus XIX w. Uniwersytetu Warszawskiego i IJP PAN, „LingVaria” XVIII, nr 1 (35), s. 125–134, https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.09 DOI: https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.35.09
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Przybylska R., 2002, Polisemia przyimków polskich w świetle semantyki kognitywnej, Kraków.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

RJP 2022: Opinia Rady Języka Polskiego w sprawie wyrażeń „w Ukrainie” / „do Ukrainy” i „na Ukrainie” / „na Ukrainę”, Rada Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk, 7.2022 [on-line:] https://rjp.pan.pl/?view=article&id=2099:opinia-rady-jezyka-polskiego-w-sprawie-wyrazen-w-ukrainie-do-ukrainy-i-na-ukrainie-na-ukraine&catid=98 (dostęp: 9 V 2023).
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. komitet redakcyjny (t. I–IV), M.R. Mayenowa (t. V–XXXIV), K. Mrowcewicz, Wrocław 1966–.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Suchecki H., 1873, Zwięzła gramatyka polska do użytku w szkołach, t. 2: Składnia i pisownia, Kraków.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Sysak-Borońska M., 1975, Some remarks on the spatio-relative system in English and Polish, „Papers and Studies in Contrastive Linguistics” 3, s. 185–208.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Weinsberg A., 1973, Przyimki przestrzenne w języku polskim, niemieckim i rumuńskim, Wrocław.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Westfal S., 1936a, O zwrotach „w Litwie” i „do Litwy” I, „Język Polski” XXI, z. 3, s. 65–71.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Westfal S., 1936b, O zwrotach „w Litwie” i „do Litwy” II, „Język Polski” XXI, z. 4, s. 106–109.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Wójcik T., 1979, Z zagadnień teorii przyimka, Kielce.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Zgółkowa H., 1980, Funkcje syntaktyczne przyimków i wyrażeń przyimkowych we współczesnej polszczyźnie mówionej, Poznań.
##plugins.generic.googleScholarLinks.settings.viewInGS##

Pobrania

Opublikowane

2024-11-18

Jak cytować

Kudła, M. (2024) „W Ukrainie czy na Ukrainie? O połączeniach przyimków z toponimami w języku polskim z perspektywy historycznej i kognitywnej”, LingVaria, 19(2(38), s. 143–155. doi: 10.12797/LV.19.2024.38.11.

Numer

Dział

Polszczyzna współczesna