Gatunkowe uwarunkowania znaczeń symbolicznych

Autor

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.11.2016.22.14

Słowa kluczowe:

znaczenia symboliczne, gatunek, folklor, wartości

Abstrakt

Genre conditioning of symbolic meanings

Folklore texts operate on two levels: inside the folk culture in combination with traditional beliefs and customs, and within the national culture as a point of reference and source of inspiration for writers and poets. Individual words also function on those two levels, as they can be understood ‘the literary way’ or ‘the folk way’. The paper presents two units of the vocabulary of the national language (jabłoń ‘apple tree’ and jabłko ‘apple’) which have fixed base meanings but which also accommodate additional senses on a higher semantic level and thus become the signifiant for a new sign. In folklore texts, depending on the genre, the images of apple tree and apple accept the symbolic senses of happy and fulfilled love (in love and courting songs), fertility and vitality (in wedding songs), of readiness for marriage and the stable, cosmic order (in wishing carols), of temptation and sin (in nativity plays), richness and ability to regenerate and renew life (in fairy tales), of the sense of security and parental care (in orphan songs), of the value of family home and proximity to the loved ones (in soldiers’ songs). These symbols can be explained using extralinguistic data (beliefs and customs) as the same senses can be expressed through words, rituals, or objects. The analysis reveals that the images of apple tree and apple serve to communicate values underlying the image of the world contained within the specific genre. The same images, transplanted to a different domain, outside of their particular social group, lose their value, become illegible, incomprehensible, and are viewed as merely a signal of folksiness.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bar Pil: B. Baranowski, Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku, Warszawa 1969.

Bart Lub: J. Bartmiński, C. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubelszczyźnie, „Literatura Ludowa” t. 25, 1986 (za rok 1981).

Bart PANLub: J. Bartmiński (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 4: Lubelskie, cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne, cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne, cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne, cz. 4: Pieśni powszechne, cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe, Lublin 2011.

Bart PKL: J. Bartmiński, Polskie kolędy ludowe. Antologia, Kraków 2002.

Bart Wąż: J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, O. Kielak, Dlaczego wąż nie ma nóg? Zwierzęta w ludowych przekazach ustnych, Lublin 2015.

Bieg Koleb: H. Biegeleisen, U kolebki. Przed ołtarzem. Nad mogiłą, Lwów 1929.

Cisz Sławk: S. Ciszewski, Lud rolniczo-górniczy z okolic Sławkowa w powiecie olkuskim, Kraków 1887.

Etnl 1988 Bącz: G. Bączkowska, Korowaj, „Etnolingwistyka” 1, 1988, s. 79–99.

Etnl 1996 Bart: I. Bartmińska, J. Bartmiński, Bajki Józefy Pidek, „Etnolingwistyka” 8, 1996, s. 263–289.

Folf Zag: Polskie zagadki ludowe, wyb. i oprac. S. Folfasiński, Warszawa 1975.

K: O. Kolberg, Dzieła wszystkie:

K 1 Pieś: t. 1: Pieśni ludu polskiego, Kraków 1961 [wyd. fotoofsetowe z: Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce. Przedstawił… Serya I…, 1857].

K 2 San: t. 2: Sandomierskie, Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya I [2]…, 1865].

K 5 Krak: t. 5: Krakowskie, cz. 1, Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya V…, 1871].

K 6 Krak: t. 6: Krakowskie, cz. 2, Kraków 1963 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya VI…, 1873].

K 8 Krak: t. 8: Krakowskie, cz. 4, Warszawa – Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya VIII…, 1875].

K 10 Poz: t. 10: W. Ks. Poznańskie, cz. 2, Kraków – Warszawa 1963 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya X…, 1876].

K 12 Poz: t. 12: W. Ks. Poznańskie, cz. 4, Kraków – Warszawa 1963 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XII…, 1879].

K 14 Poz: t. 14: W. Ks. Poznańskie, cz. 6, Warszawa – Kraków 1962 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XIV…, 1881].

K 22 Łęcz: t. 22: Łęczyckie, Kraków – Warszawa 1964 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XXII…, 1889].

K 23 Kal: t. 23: Kaliskie, Kraków – Warszawa 1964 [wyd. fotoofset. z: Lud… Serya XXIII…, 1890].

K 27 Maz: t. 27: Mazowsze, cz. 4, Warszawa – Kraków 1964 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze. Obraz etnograficzny, t. 4: Mazowsze stare. Mazury. Kurpie, 1888].

K 40 MazP: t. 40: Mazury Pruskie, z rkps. oprac. W. Ogrodziński, D. Pawlak, red. D. Pawlak, Kraków – Warszawa 1966.

K 42 Maz: t. 42: Mazowsze, cz. 7, z rkps. oprac. A. Pawlak, M. Tarko, T. Zdancewicz, red. M. Tarko, Kraków – Warszawa 1970.

K 44 Gór: t. 44: Góry i Podgórze, cz. 1, z rkps. oprac. Z. Jasiewicz, D. Pawlak, red. E. Miller, Kraków – Warszawa 1968.

Kot Las: F. Kotula, Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.

Kot Rzesz: F. Kotula, Hej, leluja, czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Warszawa 1970.

Kot Zn: F. Kotula, Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci, Warszawa 1976.

Kow Lek: P. Kowalski, Leksykon – znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa – Wrocław 1998.

Krz PBL: J. Krzyżanowski, Polska bajka ludowa w układzie systematycznym, wyd. 2 rozszerzone, t. 1, Wrocław 1962.

Krzyż Kuj: B. Krzyżaniak, A. Pawlak, J. Lisakowski, Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, t. 1: Kujawy, cz. 1: Teksty, Warszawa 1974.

Kul Wiel: J. Burszta (red.), Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3, Poznań 1967.

Kur Opol: Cz. Kurek, Tradycja i współczesność opolskich starostów weselnych, Opole 1978.

ŁSE: „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. 7: 1965, t. 8: 1966, t. 10: 1969, Łódź – Warszawa.

MAAE: „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie” V 1901.

NKPP: J. Krzyżanowski (red.), Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, w oparciu o dzieło Samuela Adalberga oprac. zesp. red. pod kier. J. Krzyżanowskiego, t. I–IV, Warszawa 1969–1978.

Ogrod Zwycz: B. Ogrodowska, Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce, wyd. 2, Warszawa 2001.

Pau Gal: Ż. Pauli, Pieśni ludu polskiego w Galicji, red. H. Kapełuś, Wrocław 1973 [wyd. fototyp. z pierwodr. z 1838 r.].

Plesz Międz: A. Pleszczyński, Bojarzy międzyrzeccy. Studium etnograficzne, Warszawa 1892.

Płat Krak: Albośmy to jacy tacy. Zbiór pieśni Krakowiaków wschodnich i zachodnich, zebrał i oprac. P. Płatek, Kraków 1976.

PPiR: Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego z muzyką instrumentalną przez Karola Lipińskiego zebrał i wydał Wacław z Oleska, Lwów 1833.

PSL: „Polska Sztuka Ludowa” III, Warszawa 1964.

Stoin Żyw: Pieśni żywieckie, zebrał S.M. Stoiński, Kraków 1964.

Szew Niech: T. Szewera, Niech wiatr ją poniesie. Antologia pieśni z lat 1939–1945, wyd. 2. poszerzone, Łódź 1975.

Święt Nadr: J. Świętek, Lud nadrabski (od Gdowa po Bochnię). Obraz etnograficzny, Kraków 1893.

Świr Pieś: Z pieśnią i karabinem. Pieśni partyzanckie i okupacyjne z lat 1939–1945, wyboru dokonał S. Świrko, Warszawa 1971.

TN: Materiały terenowe z Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne” UMCS [po skrócie TN podano miejscowość i rok nagrania.]

Wisła: „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” t. 7, 1893, t. 16, 1902.

Wój Klech: Klechdy, starożytne podania i powieści ludu polskiego i Rusi, zebrał i spisał K.W. Wójcicki, wybór i oprac. R. Wojciechowski, wyd. 2, Warszawa 1974.

ZWAK: „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności” X, Kraków 1886.

Literatura

Adamowski J., 1994, Gatunek tekstu a znaczenie słowa (na materiale folkloru polskiego), „Etnolingwistyka” 6, s. 53–63.

Adamowski J., Bartmiński J., 1988, Z problemów systematyki polskiej pieśni ludowej, [w:] T. Kłak (red.), Z problemów badania kultury ludowej, Katowice, s. 49–75.

Bartmiński J., 1974, Jaś koniki poił. Uwagi o stylu erotyku ludowego, „Teksty” nr 2, s. 11–24.

Bartmiński J., 1993, Ludowy styl artystyczny, [w:] idem (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wrocław, s. 213–222.

Bartmiński J., 2003, Miejsce wartości w językowym obrazie świata, [w:] idem (red.), Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, Lublin, s. 59–86.

Czarnowski S., 1956, Warunki społeczne zmiany znaczenia symbolów literackich, [w:] idem, Dzieła, t. 1, Warszawa, s. 197–214.

Fromm E., 1972, Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów. Warszawa.

Gębała A., 2014, Językowo-kulturowy obraz jabłoni i jabłka w języku potocznym i polskiej kulturze ludowej. Analiza etnolingwistyczna, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Instytut Filologii Polskiej, praca magisterska, mszps.

Grębecka Z., 2006, Słowo magiczne poddane technologii. Magia ludowa w praktykach postsowieckiej kultury popularnej, Kraków.

ISJP: M. Bańko (red.), Inny słownik języka polskiego, Warszawa 2000.

Kmita J., 1987, Symbolizowanie jako relacja aksjologiczna oraz jako relacja semantyczna, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 188–198.

Krzeszowski T., 1994, Parametr aksjologiczny w przedpojęciowych schematach wyobrażeniowych, „Etnolingwistyka” 6, s. 29–51.

Lurker M., 1994, Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Kraków.

Łotman J., 1988, Symbol w systemie kultury, „Polska Sztuka Ludowa. Konteksty” nr 3, s. 151–154.

Mayenowa M.R., 1974, Poetyka teoretyczna, Wrocław.

Niebrzegowska-Bartmińska S., 2013, Ustalanie znaczeń symbolicznych w słowniku etnolingwistycznym, „LingVaria” nr 1 (15), s. 127–144, [on-line:] http://dx.doi.org/10.12797/LV.08.2013.15.12.

Niebrzegowska-Bartmińska S., 2015, Znaczenia symboliczne a wartości, [w:] J. Adamowski, M. Wójcicka (red.), Tradycja dla współczesności. Ciągłość i zmiana, t. 8: Wartości w języku i kulturze, Lublin, s. 47–64.

Potebnia A.A., 1883–1887, [= Потебня А.А.], Obʺâsneniâ malorusskih i srodnyh narodnyh pesen, t. 2, Varšava.

Potebnia A.A., 2007, [= Потебня А.А.], Simvol i mif v narodnoj kulʹture, „Razyskivaniâ v oblasti filologii, istorii i tradicionnoj kulʹtury”, Moskva.

Prorok K., 2014, Gorzała lipka i jawor – lubelskie erotyki ludowe, [w:] J. Bartmiński, B. Maksymiuk-Pacek (red.), Lubelska pieśń ludowa na tle porównawczym, Lublin, s. 169–192.

Smyk K., 2009, Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Kraków.

Tołstaja S.M., 2008, [= Толстая С.М.], Prostranstvo slova. Leksičeskaâ semantika v obŝeslavânskoj perspektive, Moskva.

Tołstoj N.I., 1995, [= Толстой Н.И.], Âzyk i narodnaâ kulʹtura. Očerki po slavânskoj mifologii i ètnolingvistike, Moskva.

Tomicka J., Tomicki R., 1975, Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa.

Wieruszewska M., 1966, Obrzędy recepcyjne wieku dojrzałego w Bełchatowskiem, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, t. 8, s. 25–82.

Pobrania

Opublikowane

2016-07-03

Jak cytować

Niebrzegowska-Bartmińska, S. . (2016) „Gatunkowe uwarunkowania znaczeń symbolicznych”, LingVaria, 11(22), s. 203–224. doi: 10.12797/LV.11.2016.22.14.

Numer

Dział

Etnolingwistyka