Ustalanie znaczeń symbolicznych w słowniku etnolingwistycznym
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.08.2013.15.12Słowa kluczowe:
znaczenia symboliczne, słownik etnolingwistyczny, stereotyp, etnolingwistyka kognitywnaAbstrakt
Determination of meanings in an ethnolinguistic dictionary
The notion of symbol, though popular and commonly used, has not so far received a satisfactory operational definition, i.e. a methodology of description that would allow to assign specific symbolic meanings to images in a foreseeable, “controllable” way. This is revealed by the different symbolic meanings which dictionaries assign to the same images.
The paper uses examples from the Lublin Słownik stereotypów i symboli ludowych ‘Dictionary of stereotypes and folk symbols’ to question the rules for determining symbolic meanings and the “linguistic and cultural proofs” connected with the assignment of those senses – the rules that link the sun with life, truth and perfection, fire with love and passion, light with the God and heaven, dew with life-giving force and male sperm, wind with life-giving spirit, rainbow with the sign of peace, &c. The article reveals that the symbolic sense is sometimes prompted by the etymology, metaphorical meanings, parallel constructions, equivalence, or may also result from the genre convention of the text (an erotic, a dream book, a wishing carol), or finally from the beliefs and practices of bearers of folk culture. Regardless of all those attempts at determining symbolic meanings, the formulation of such meanings remains a hypothesis of a kind. Texts, especially artistic ones (where also folk texts belong), contain an unclosed semantic potential and remain unsaid, open and susceptible to new symbolic readings.
Pobrania
Bibliografia
Adamowski J., 1999, Kategoria przestrzeni w folklorze. Studium etnolingwistyczne, Lublin.
Bartmiński J., 1974, „Jaś koniki poił”. Uwagi o stylu erotyku ludowego, „Teksty” nr 2, s. 11–24.
Bartmiński J., 1986, Czym zajmuje się etnolingwistyka, „Akcent” nr 4, s. 16–22.
Bartmiński J., 1993, Ludowy styl artystyczny, [w:] J. Bartmiński (red.), Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 2: Współczesny język polski, Wrocław, s. 213–222.
Bartmiński J., 1996, O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, [w:] SSiSL, s. 9–34.
Brzozowska-Krajka A., 1994, Symbolika dobowego cyklu powszedniego w folklorze tradycyjnym, Lublin.
Cassirer E., 2004, Symbol i język, Poznań.
Frazer J.G., 1890/1971, Złota gałąź, Warszawa.
Fromm E., 1951/1994, Zapomniany język. Wstęp do rozumienia snów, baśni i mitów, Warszawa.
Jakobson R., 1960/1989, Poetyka w świetle językoznawstwa, [w:] R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, t. 2, wybór, red. i wstęp M.R. Mayenowa, Warszawa, s. 77–124.
Kmita J., 1987a, Myślenie „mitologiczne” w świetle strukturalistycznej opozycji metonimii i metafory, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 139–156.
Kmita J., 1987b, Symbolizowanie jako relacja aksjologiczna oraz jako relacja semantyczna, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 188–198.
Max SPSK: С. Mahlina, Slovarʹ po semiotike kulʹtury, Sankt-Peterburg 2009.
Niebrzegowska S., 1996, Polski sennik ludowy, Lublin.
Niebrzegowska S., 2001, Ekwiwalencja w przestrzeni wewnątrztekstowej, [w:] A. Pajdzińska, R. Tokarski (red.), Semantyka tekstu artystycznego, Lublin, s. 131–147.
Niewiadomski D., 1989, Semantyka jajka w rytach orki i siewu, „Etnolingwistyka” 2, s. 61–72.
Tołstaja S.M., 1994, [= С.М. Толстая], K ponâtiû funkcii v âzyke kulʹtury, „Sla-vânovedenie”, nr 5, s. 91–97.
Tołstaja S.M., 1997, [= С.М. Толстая], Vremâ kak instrument magii: kompressiâ i ras-tâgivanie vremeni v slavânskoj narodnoj tradicii, [w:] N.D. Arutûnova, T.E. Ânko (red.), Logičeskij analiz âzyka. Âzyk i vremâ, Moskva, s. 28–35.
Tołstaja S., 2001, Magiczne funkcje negacji w sakralnych tekstach, „Etnolingwistyka” 13, s. 117–125.
Tołstaja S.M., 2005, [= С.М. Толстая] Simvoličeskij âzyk odeždy, [w:] Slavânskaâ tradicionnaâ kulʹtura i sovremennyj mir. Sbornik materialov naučnoj konfe-rencii, Moskva, s. 42–53.
Tołstaja S.M., 2006, [= С.М. Толстая] Postulaty moskovskoj ètnolingvistiki, „Etnolingwistyka” 18, Lublin, s. 7–27.
Tołstaja S.M., 2010, [= С.М. Толстая] Semantičeskie kategorii âzyka kulʹtury. Očerki po slavânskoj ètnolingvistike, Moskva.
Tołstoj N.I., 1982/1995, [= Н.И. Толстой], Iz grammatiki slavânskih obrâdov, [w:] Âzyk i narodnaâ kulʹtura. Očerki po slavânskoj mifologii i ètnolingvistike, Moskva, s. 63–77. [Tekst opracowany na podstawie artykułu w: Trudy po znakovym sistemam. 15. Tipologiâ kulʹtury i vzaimnoe vozdejstvie kulʹtur, Tartu 1982, s. 51–71].
Tołstoj N.I., 1988, [= Н.И. Толстой], Ètnografičeskij kommentarij k drevnim slavâno-russkim tekstam. Setʹ (mreža), [w:] Literatura i isskustvo v sisteme kulʹtury, Moskva, s. 122–129.
Tołstoj N.I., 1990, [= Н.И. Толстой], Perevoračivanie predmetov v slavânskom pogre-balʹnom obrâde, [w:] Issledovaniâ v oblasti balto-slavânskoj duhovoj kulʹtury. Pogrebalʹnyj obrâd, Moskva, s. 119–128.
Tołstoj N.I., 1995, [= Н.И. Толстой], Âzyk i narodnaâ kulʹtura. Očerki po slavânskoj mifologii i ètnolingvistike, Moskva.
Tołstoj N.I., Tołstaja S.M., 1994, [= Н.И. Толстой , С.М. Толстая], O vtoričnoj funkcii obrâdovogo simvola (na materiale slavânskoj narodnoj tradicii), [w:] Istoriko-ètnografičeskie issledovaniâ po folʹkloru, Moskva, s. 238–255.
Winogradowa L.N., Tołstaja S.M., 1993, [= Л. Виноградова, С.М. Толстая], Simvoliče-skij âzyk veŝej: venik (metla) v slavânskih obrâdah i verovaniâh, [w:] S. M. Tolstaâ, I. A. Sedakova (red.), Simvoličeskij âzyk tradicionnoj kulʹtury. Balkanskie čteniâ−2, Moskva, s. 3–36.
Wężowicz-Ziółkowska D., 1991, Miłość ludowa. Wzory miłości wieśniaczej w polskiej pieśni ludowej XVIII–XX wieku, Wrocław.
Wierciński A., 1987, Antropologiczna koncepcja procesów symbolizacji, [w:] T. Kostyrko (red.), Symbol i poznanie. W poszukiwaniu koncepcji integrującej, Poznań, s. 175–187.
Źródła
Bart Lub: J. Bartmiński, C. Hernas (red.), Kolędowanie na Lubelszczyźnie, Wrocław 1986, „Literatura Ludowa” 25 za rok 1981.
Bart PANLub: L. Bielawski (red.), Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały, T. 4. Lubelskie, J. Bartmiński (red.), cz. 1: Pieśni i obrzędy doroczne; cz. 2: Pieśni i obrzędy rodzinne; cz. 3: Pieśni i teksty sytuacyjne; cz. 4: Pieśni powszechne; cz. 5: Pieśni stanowe i zawodowe; cz. 6: Muzyka instrumentalna. Instrumentarium – wykonawcy – repertuar, Lublin 2011.
Bart PKL: J. Bartmiński, Polskie kolędy ludowe. Antologia, Kraków 2002.
Bel Vol: Т. Valodzina i dr. (red.), Mifologiâ belarusaў. Èncyklapedičgy sloўnik, Minsk 2011.
Bied Lek: H. Biedermann, Leksykon symboli, Warszawa 2001.
Biel Kasz: L. Bielawski, A. Mioduchowska, Kaszuby. Polska pieśń i muzyka ludowa. Źródła i materiały,
cz. 1. Pieśni obrzędowe, cz. 2. Pieśni powszechne, cz. 3. Pieśni powszechne i zawodowe, Warszawa 1998.
Bułg Mit: A. Stojnev (sʺst.), Bʺlgarska mitologiâ. Enciklopedičen rečnik, Sofiâ 1994.
Cir Ssym: J.E. Cirlot, Słownik symboli, Kraków 2012.
Chev Dic: J. Chevalier, A. Gheerbrant, Dictionnaire des symboles. Mythes, rêves, coutumes, gestes, formes, figures, couleurs, nombres, t. 1−4, Paris 1969.
Duf SNT: X. Léon-Dufour, Słownik Nowego Testamentu, Poznań 1986.
Etnl 1989 Biłg: Relacje o kosmosie. Teksty gwarowe z okolic Biłgoraja (pod red. J. Bartmińskiego), „Etnolingwistyka” 2, 1989, s. 95−149.
Etnl 1989 Niew: Niewiadomski D., Semantyka jajka w rytach orki i siewu, „Etnolingwistyka” 2, 1989, s. 61−72.
Etnl 1990 Mat: G. Czaplak, Relacje o Kosmosie. Teksty gwarowe ze wsi Matiaszówka, „Etnolingwistyka” 3, 1990, s. 171−183.
Folf Zag: Polskie zagadki ludowe, wybrał i oprac. S. Folfasiński, Warszawa 1975.
For Sym: D. Forstner, Świat symboliki chrześcijańskiej, przekł. i oprac. [z niem. wyd. 5] W. Zakrzewska, P. Pachciarek, R. Turzyński, Warszawa 1990.
Gąs Mazur: Stoi lipa, lipuleczka. Pieśni mazurskie przez Józefa Gąsiorowskiego w 1884 zebrane, Warszawa 1976.
Her Lek: Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Mollwo, Warszawa 1992.
K: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, Wrocław – Poznań.
K 2 San: t. 2: Sandomierskie, 1962 [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya I [2]…, 1865].
K 8 Krak: t. 8: Krakowskie, cz. 4, 1962 [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya VIII…, 1875].
K 16 Lub: t. 16: Lubelskie cz. 1, 1962, [wyd. fotoofset. z „Lud”… Serya XVI…, 1883].
K 21 Rad: t. 21: Radomskie, cz. 2, 1964, [wyd. fotoofset. z: „Lud”… Serya XXI…, 1888].
K 23 Kal: t. 23: Kaliskie, 1964, [wyd. fotoofset. z: „Lud”… Serya XXIII…, 1890].
K 26 Maz: t. 26: Mazowsze, cz. 3, 1963 [wyd. fotoofset. z: Mazowsze Leśne. Obraz …, t. 3: Mazowsze leśne, 1887].
K 28 Maz: t. 28: Mazowsze, cz. 5, 1964, [wyd. fotoofset. z: Mazowsze Stare. Obraz…, t. 5: Mazowsze stare. Mazury. Podlasie, 1890].
K 44 Gór: t. 44: Góry i Podgórze, cz. 1, z rękopisów oprac. Z. Jasiewicz, D. Pawlak, red. E. Miller, 1968.
Kop Smit: W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1985.
Kop Ssym: W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 1990.
Kot Las: F. Kotula, Folklor słowny osobliwy Lasowiaków, Rzeszowiaków i Podgórzan, Lublin 1969.
Kot Zn: F. Kotula, Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zatrzymać w pamięci, Warszawa 1976.
Kow Lek: P. Kowalski, Leksykon. Znaki świata. Omen, przesąd, znaczenie, Warszawa – Wrocław 1998.
Krzyż WiM: B. Krzyżaniak, A. Pawlak, Warmia i Mazury. Polska pieśń i muzyka ludowa.
Źródła i materiały, cz. 1: Pieśni doroczne i weselne, cz. 2: Pieśni balladowe i społeczne, cz. 3: Pieśni zalotne i miłosne, cz. 4: Pieśni rodzinne i taneczne, cz. 5: Pieśni religijne i popularne, Warszawa 2002.
Kur Opol: C. Kurek, Tradycja i współczesność opolskich starostów weselnych, Opole 1978. Lud 1924/50-111: E. Frankowski, Zabiegi magiczne przy pożyczaniu, kupnie i sprzedaży u ludu polskiego, „Lud” XXIII, 1924.
Lur Słow: M. Lurker, Słownik obrazów i symboli biblijnych, Poznań 1989.
ŁSE: „Łódzkie Studia Etnograficzne”, Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Łódź − Warszawa 1959−.
MAAE: „Materiały Antropologiczno-Archeologiczne i Etnograficzne wydawane staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności w Krakowie”, Kraków 1896−1919.
Miłk Pas: Pastorałki i kolędy, czyli piosnki wesołe ludu w czasie świąt Bożego Narodzenia oraz Modlitwy i Pieśni kościelne na rozmaite święta zebrane z różnych dzieł, oprac. na nowo i popr. S. Miłkowski, Częstochowa 1897.
Miod Pas: Pastorałki i kolędy z melodyjami, czyli piosnki wesołe ludu w czasie Świąt Bożego Narodzenia po domach śpiewane, zebrał M.M. Mioduszewski, Kraków 1843.
Mosz Kul: K. Moszyński, Kultura ludowa Słowian, Kraków, cz. 1, 1929, cz. 2, z. 1, 1934, z. 2, 1939.
MSGP: Mały słownik gwar polskich, oprac. zesp.: R. Kucharzyk, A. Niezabitowska, J. Reichan, M. Tokarz, W. Wójcicka, J. Wronicz, pod red. J. Wronicz, Kraków 2010.
Nieb Sen: S. Niebrzegowska, Polski sennik ludowy, Lublin 1996.
NKPP: J. Krzyżanowski (red.) Nowa księga przysłów i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1970, t. 1−3, t. 4, oprac. S. Świrko przy współ. D. Świerczyńskiej i S. Świrko, Warszawa 1978.
Pieś Śl 1: Pieśni ludowe z polskiego Śląska z rękopisów zebranych przez Ks. Emila Szramka oraz zbiorów dawniejszych A. Cinciały i J. Rogera, z. 1: Pieśni balladowe, wydał i komentarzem zaopatrzył J. S. Bystroń, Kraków 1927.
Pieś Śl 2: Pieśni ludowe z polskiego Śląska, wydali i komentarzem zaopatrzyli J. Ligęza i S.M. Stoiński, t. 2, Kraków 1938.
PSL: „Polska Sztuka Ludowa”, Warszawa, R. 3, 1949, R. 10, 1956, R. 11, 1957, R. 13, 1959, R. 15, 1961, R. 19, 1965.
Rog Śląsk: J. Roger, Pieśni ludu polskiego w Górnym Szląsku, Opole 1976 [wyd. fototypiczne z 1863 r.].
SGP PAN: Słownik gwar polskich, oprac. przez Zakład Dialektologii Polskiej IJP PAN w Krakowie pod kier. M. Karasia, [od t. 2] J. Reichana, [od. t. 6] J. Okoniowej, Wrocław − Kraków, t. 1, 1982, t. 2, 1983, t. 3, 1989−1991, t. 4, 1992−1993, t. 5, 1994−1998, t. 6, 2001−2004, t. 7, 2005−2010, t. 8, 2011.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Siedl Śp: J. Siedlecki, Śpiewniczek zawierający pieśni kościelne z melodyami dla użytku młodzieży szkolnej przez … zebrany, Kraków 1908.
Slaw Mif: В.Я. Petruhin, T.A. Agapkina, L.N. Vinogradova, S.M. Tolstaâ (red.), Slavânskaâ mifologiâ: Ènciklopedičeskij slovarʹ, Moskva 1995.
Slaw Toł: N.I. Tolstoj (red.), Slavânskie drevnosti. Ètnolingvističeskij slovarʹ, t. 1−5, Moskva 1995−2012.
S SFr: S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1−2, Warszawa 1967.
SSiSL: Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. I: Kosmos, koncepcja całości i redakcja J. Bartmiński, zastępca red.: S. Niebrzegowska-Bartmińska, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin, 1996; cz. 2: Ziemia, woda, podziemie, Lublin 1999; cz. 3: Meteorologia, Lublin 2012; cz. 4: Świat, światło, metale, Lublin 2012.
Szcz Ant: J. Szczawiej, Antologia współczesnej poezji ludowej, wyd. 2 popr. i uzup., Warszawa 1972.
Świr Pieś: Z pieśnią i karabinem. Pieśni partyzanckie i okupacyjne z lat 1939−1945, wyboru dokonał S. Świrko, Warszawa 1971.
TN: Taśmoteka nagrań terenowych dokumentowanych w Pracowni „Archiwum Etnolingwistyczne” w IFP UMCS.
Tres Ssym: J. Tresidder, Słownik symboli. Ilustrowany przewodnik po tradycyjnych wyobrażeniach obrazowych, znakach ikonicznych i emblematach, Warszawa 2001. Wisła: „Wisła. Miesięcznik geograficzno-etnograficzny” t. 16, 1902.
ZWAK: „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej wydawany staraniem Komisji Antropologicznej Akademii Umiejętności”, 1877–1895.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
