Nazwa „mowa chachłacka” w relacjach powojennych przesiedleńców ze Wschodu zamieszkałych w zachodniej Polsce
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.18.2023.36.13Słowa kluczowe:
przesiedleńcy po II wojnie światowej, polsko-ukraińskie kontakty językowe, gwary ukraińskie (chachłackie), gwary polskie w Ukrainie (mazurskie), prestiż języka, ideologia języka standardowego, ideologia monoglosji, socjolingwistyka historyczna, wielojęzycznośćAbstrakt
THE NAME MOWA CHACHŁACKA (KHAKHOL LANGUAGE) IN ACCOUNTS FROM DISPLACED POST-WAR MIGRANTS FROM THE EAST TO WESTERN POLAND
This paper concerns the usage of the linguonym mowa chachłacka (Khakhol language) in Galicia, Podolia and Volhynia during the first half of the 20th Century. Therefore, it can be considered in the realm of historical sociolinguistics.
The source material is comprised of interviews, recorded 1992–2006, with over 100 forced migrants from eastern voivodeships of the interwar Second Polish Republic. After World War 2, the respondents were resettled from their home towns into the new borders of post-war Poland, areas which belonged to Germany until 1945. The research method chosen was partially standardized interviews, which were first recorded and then written down.
The paper is focused around the following issues: 1) which linguistic variety was referred to as mowa chachłacka in the interwar period within the researched communities, 2) whether this name contained a value judgement, 3) what was the prestige of mowa chachłacka in these communities. The first chapter of the paper concerns the history of the Russian lexeme хохол/хaхол, which forms the basis of the linguonym mowa chachłacka, and which has been used since the 17th Century to refer to Ukrainians. The article takes into account ideas concerning researching social attitudes to a language, such as standard language ideology and monoglossic ideology.
Pobrania
Bibliografia
Augustyniak-Żmuda G., 2019, Biografie językowe przesiedleńców ze wschodnich województw II Rzeczypospolitej mieszkających w regionie lubuskim, Warszawa (praca doktorska w Instytucie Slawistyki PAN w Warszawie).
Baj S., Korgul-Wyszatycka I. (red.), 2018, Pieśni, wierzenia, przysłowia w mowie miejscowej chachłackiej wsi Dołhobrody nad Bugiem przetłumaczone na język polski. Puhuwurim pu naszomu = Porozmawiajmy po naszemu, Dołhobrody.
Burke P., 2009, Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej, Kraków.
Czarnecka K., Dzięgiel E., Ławrynow D., 2023, Z kresów wschodnich na zachodnie. Relacje przesiedleńców z komentarzem językowym, t. II: Lwowskie, Kraków.
Czarnecka K., Dzięgiel E., Ławrynow D., 2024, Z kresów wschodnich na zachodnie. Relacje przesiedleńców z komentarzem językowym, t. III: Stanisławowskie i Wołyń, Kraków [w przygotowaniu].
Czarnecka K., Kowalska D.A., Yanushevska L., 2021, Z kresów wschodnich na zachodnie. Relacje przesiedleńców z komentarzem językowym, t. I: Tarnopolskie, Kraków.
Dejna K., 1956, Gwara Milna, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” IV, s. 5–41.
Drzazgowski M., 1992, O nazwie chachłacka mowa, [w:] K. Handke (red.), Słowiańskie pogranicza językowe. Zbiór studiów, Warszawa, s. 29–35.
Dzięgiel E., 2001, Polska gwara wsi Zielonej na Podolu na tle innych gwar południowokresowych. Fleksja imienna i werbalna, Kraków.
Dzięgiel E., 2003, Polszczyzna na Ukrainie. Sytuacja językowa w wybranych wsiach chłopskich i szlacheckich, Warszawa.
Dzięgiel E., 2012, Polskie gwary „mazurskie” na Ukrainie, [w:] E. Dzięgiel, K. Czarnecka, D.A. Kowalska (red.), Polskie dziedzictwo językowe na dawnych Kresach. Prace ofiarowane Profesorowi Januszowi Riegerowi, Warszawa, s. 65–73.
Dzięgiel E., 2013, O losach etnonimów Lach i Mazur na dawnych Kresach południowo-wschodnich, [w:] E. Dzięgiel, T. Korpysz (red.), Niejedno ma imię… Prace onomastyczne i dialektologiczne dedykowane Profesor Ewie Wolnicz-Pawłowskiej, Warszawa, s. 117–132.
Dzięgiel E., 2017, Odmiany terytorialne i społeczne współczesnego języka polskiego na Ukrainie, „LingVaria” nr 2 (24), s. 199–210, https://doi.org/10.12797/LV.12.2017.24.14.
Dzięgiel E., 2020, Polish in Ukraine, [w:] M.L. Greenberg (red.), Encyclopedia of Slavic Languages and Linguistics Online, https://doi.org/10.1163/2589-229_ESLO_COM_032055.
Fasmer M., 1973, Etimologicheskiy slovar’ russkogo yazyka, per. s nem. O.N. Trubacheva, t. IV: T–Yashchur, Moskva.
Florya B., 1992, O znachenii termina khokhol i proizvodnykh ot nego v russkikh istochnikakh pervoy poloviny XVI v. (epizod iz istorii russko-pol’sko-ukrainskikh kontaktov), [w:] Studia Polonica. K 60-letiyu Viktora Aleksandrovicha Khoreva, Moskva, s. 16–20.
Harhala W., 1931, Gwara polska okolic Komarna, „Lud Słowiański” II A, s. 55–91, 156–177.
Hrabec S., 1955, O polskiej gwarze wsi Duliby w byłym powiecie buczackim, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” III, s. 31–76.
Koniskiy G., 1846, Istoriya Rusov’’ ili Maloy Rossіi, Moskva [Faksymіl’ne vydannya: Kiyev 1991].
Kostomarov M., 1906, Dvi rus’ki narodnosti, Kyyiv.
Kotenko A., Martynyuk O., Miller A., 2012, My sami prinadlezhim k plemeni malorusskomu. Do istoriyi ponyattya maloros u Rosiys’kiy imperiyi, „Ukrayins’kyy humanitarnyy ohlyad” 16–17, Kyyiv.
Kroskrity P.V., 2000, Regimenting Languages. Language Ideological Perspectives, [w:] P.V. Kroskrity (red.), Regimes of Language: Ideologies, Polities and Identities, Oxford, s. 1–34.
Kulish P., 1856, Zapiski o Yuzhnoy Rusi. V dvukh tomakh, t. 1, Sank-Peterburg [Faksimіl’ne vidannya: 1994].
Lesiv M., 1997, Ukraïns’ki hovirky u Pol’shchi, Varshava.
Lippi-Green R., 2012, English with an Accent: Language, Ideology, and Discrimination in the United States, Abingdon, https://doi.org/10.4324/9780203348802.
Łesiów M., 1957, System fonetyczny gwary hutniańskiej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” V, s. 131–153.
Łesiów M., 1959, Uwagi o fleksji i składni gwary hutniańskiej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” VI, s. 95–112.
Milroy J., 2007, The Ideology of the Standard Language, [w:] C. Llamas, L. Mullany, P. Stockwell (red.), The Routledge Companion to Sociolinguistics, London, s. 133–139.
Milroy J., Milroy L., 2012, Authority in Language. Investigating Standard English, London – New York, https://doi.org/10.4324/9780203124666.
Nakonechnyy Y., 2001, Ukradene im”ya. Chomu rusyny staly ukrayintsyamy, L’viv.
Rice D.R., 2017, Ethnophaulism, [w:] Young Yun Kim (red.), The International Encyclopedia of Intercultural Communication, Wiley Online Library, s. 111–115, https://doi.org/10.1002/9781118783665.ieicc0157.
Rieger J., Cechosz-Felczyk I., Dzięgiel E., 2002, Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 1: Stan i status. Cechy charakterystyczne. Polszczyzna w Lwowskiem, Tarnopolskiem i na Podolu. Teksty, Warszawa.
Rieger J., Cechosz-Felczyk I., Dzięgiel E., 2007, Język polski na Ukrainie w końcu XX wieku, cz. 2: Polszczyzna w Lwowskiem, Żytomierskiem i na Podolu. Teksty, Kraków.
Ryabchuk M., 2016, Khokhly, malorosy, bandery. Stereotyp ukrayintsya u rosiys’kiy kul’turi ta yoho politychna instrumentalizatsiya, „Naukovi Zapysky Instytutu politychnykh i etnonatsional’nykh doslidzhen’ im. I. F. Kurasa NAN Ukrayiny” 1 (81), s. 179–194.
Sairio A., Palander-Collin M., 2012, The Reconstruction of Prestige Patterns in Language History, [w]: J.M. Hernández-Campoy, J.C. Conde-Silvestre (red.), The Handbook of Historical Sociolinguistics, Wiley Online Library, s. 626–638, https://doi.org/10.1002/9781118257227.ch34.
Silverman D., 2010, Prowadzenie badań jakościowych, Warszawa.
Skorowidz: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych, t. IX: Wołyń, t. XIV: Województwo stanisławowskie, t. XV: Województwo tarnopolskie, Warszawa 1923.
SWil: A. Zdanowicz, M. Bohusz Szyszko, J. Filipowicz, W. Tomaszewicz, F. Czepieliński, W. Korotyński, z udzialem B. Trentowskiego (red.), Słownik języka polskiego, t. I–II, Wilno 1861, [on-line:] https://eswil.ijp.pan.pl.
Wardhaugh R., Fuller J.M., 2015, An Introduction to Sociolinguistics, Oxford.
Wronicz J., 2016, Status gwary w języku polskim, „Socjolingwistyka” XXX, s. 53–60, https://doi.org/10.17651/SOCJOLING.30.4.
Zielińska A., 2013, Mowa pogranicza. Studium o językach i tożsamościach w regionie lubuskim, Warszawa.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
