Co „czas ochronił, a wieki i zdarzenia gwałtowne oszczędziły”. Refleksje nad dziejami Ołtarza Mariackiego

Authors

DOI:

https://doi.org/10.36123/RK.2021.87.03

Keywords:

Ołtarz Mariacki, ochrona i konserwacja dzieł sztuki

Abstract

WHAT “TIME HAS PROTECTED, AND CENTURIES AND VIOLENT EVENTS HAVE SPARED”. REFLECTIONS ON THE HISTORY OF ST MARY’S CHURCH ALTAR

The Wit Stwosz (Veit Stoss) altar has adorned the chancel of St Mary’s Church for over 530 years. It has not been destroyed by fires, the iconoclastic excesses of the 16th century, the warfare of the 20th century or the attempts of the Nazis and Stalinists to appropriate it. The altar has been treated kindly by time, otherwise destroying every material substance. In the modern era it has escaped the consequences of actions which were not destructive in their intent, but which threatened the integrity of its artistic form, iconographic message and function. This refers to the renovation of medieval retables by placing the figures or paintings in new architectural structures; the project of replacing the altarpiece with a new one (ca. 1760); and attempts to take it away and transform it into a group of museum exhibits (1939–1957). In the 19th century, the danger came from radical restoration projects designed for maximum profit, as well as inadequate restoration methods. We owe the fact that Wit Stwosz’s altar still exists and stands where it does to various people and institutions, starting with the German master himself, members of the Kraków City Council and clergymen serving in St Mary’s Church, thanks to whom a lasting and great work was created. Later, other clergymen and laymen of various classes and professions, who constantly took care of St. Mary’s altar, repeatedly restoring and conserving it, also made their contributions. An important role was played by the sculptor Bertel Thorvaldsen, who made the city and the world aware of the importance of the masterpiece; the painter Piotr Michałowski, the author of the speech on the conservation of the altarpiece; the painter and art historian Władysław Łuszczkiewicz; and our great painter Jan Matejko, who in 1866–1871, together with others, carried out the first major conservation of the altar; as well as generations of their successors. Academic and local government institutions, the American military authorit- ies, committees for the protection of cultural heritage, Polish and European foundations financing and preserving monuments and research have also played an important role. We should mention the generations of Kraków’s inhabitants who did not forget about Stwosz’s altar during the years of Nazi occupation and Stalinism. Many of these people share a respect for tradition, history, culture and art. Wit Stwosz’s altar was close to them personally, and the duty to preserve and protect it had been ingrained in their consciousness for generations.

Author Biography

  • Paweł Pencakowski, Jan Matejko Academy Of Fine Arts, Department of Conservation and Restoration of Works of Art, Krakow, Poland

    Dr hab., prof. ASP w Krakowie, historyk sztuki; wieloletni wykładowca krakowskich uczelni (m.in. ASP i Politechniki Krakowskiej, a także Kolegium Filozoficzno-Teologicznego Dominikanów, Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II); członek Stowarzyszenia Historyków Sztuki; autor publikacji na temat sztuki Krakowa, Małopolski i Śląska (od XIII stulecia po wiek XX).

References

Adamowicz Jarosław, Program badawczo-konserwatorski wielkiego ołtarza Wita Stwosza w bazylice Mariackiej w Krakowie realizowany w latach 2105–2020/2021 w kontekście jego historii konserwacji, w: Studia jubileuszowe 70 lat Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie, red. Małgorzata Nowalińska, Kraków 2020.

Bandmann Günter, Przemiany w ocenie tworzywa w teorii sztuki XIX w., w: Pojęcia, problemy, metody współczesnej nauki o sztuce, red. Jan Białostocki, Warszawa 1976.

Bednarek Anna, Historia jednego albumu. Pomniki Krakowa.

Sztuka i starożytność = Monumenta antiquae artis Cracoviensia Karola Beyera i Melecjusza Dutkiewicza, „Folia Historiae Artium”, Seria Nowa, R. 16: 2018.

Budziłło-Skowron Danuta, Uwagi o stanie zachowania krakowskiego Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza, „Folia Historiae Artium”, R. 25: 1989.

Dettloff Szczęsny, Dobrowolski Tadeusz, Dutkiewicz Józef E., Wit Stwosz – ołtarz krakowski, Warszawa 1951.

Essenwein August v., Die mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau, Leipzig 1869.

Frycz Jerzy, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795–1918, Warszawa 1975.

Gadomski Jerzy, Jeszcze o konstrukcji i treści późnogotyckiego retabulum ołtarza głównego w katedrze na Wawelu, w: Artem quaevis alit terra. Studia professori Piotr Skubiszewski anno aetatis suae septuagesimo quinto oblata, Warszawa 2006.

Gadomski Jerzy, Późnogotyckie retabulum ołtarza głównego w katedrze na Wawelu, Kraków 2001.

Grabowski Ambroży, Kraków i jego okolice, Kraków 1836.

Jurkowlaniec Grażyna, Ołtarz Mariacki Wita Stwosza.

Tradycja – innowacja – recepcja, w: Andrzej Nowakowski, Blask. Ołtarz Mariacki Wita Stwosza, Kraków 2011.

Kaszowska Zofia, Brokaty wytłaczane w gotyckim malarstwie i rzeźbie na terenie Małopolski, Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, t. 15, Kraków 2006.

Kremer Józef, Listy z Krakowa, Wilno 1855.

Link-Lenczowska Stanisława, „Kabinet patriotyczny” w zbiorach wawelskich i jego twórca Józef Korwin Brzostowski, „Studia Waweliana”, 2007, t. 13.

Łuszczkiewicz Władysław, O treści i znaczeniu artystycznym ołtarza w kościele Panny Maryi w Krakowie, arcydzieła Wita Stwosza, Kraków 1868.

Makowski Adam, Kwiat świątobliwego żywota szlachetney panny Barbary Langi […], Kraków 1655.

Marcinkowski Wojciech, Ołtarz neogotycki z rzeźbami gotyckimi z ołtarza św. Jana Chrzciciela w kościele św. Floriana, hasło w: Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2018.

Marcinkowski Wojciech, Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza, „Folia Historiae Artium, R. 25: 1989.

Marcinkowski Wojciech, „Współodkupienie” i „Zaślubiny”. Przedstawienia we wnętrzu szafy krakowskiego retabulum Stwosza, „Folia Historiae Artium”, R. 24: 1988.

[od redakcji] „Pszczółka Krakowska”, 1820, t. 5.

Paciorek Marian, Luboń Agnieszka, Ołtarz Wita Stwosza, w: Prace konserwatorskie we wnętrzu bazyliki Mariackiej (1997–1999), „Renowacje”, 2000, T. 3, z. 1.

Pencakowski Paweł, Dwa manierystyczne ołtarze z krakowskiego kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Iwanowicach, w: Praxis atque theoria. Studia ofiarowane profesorowi Adamowi Małkiewiczowi, red. Jan Ostrowski, Piotr Krasny, Andrzej Betlej, Kraków 2006.

Pencakowski Paweł, Dzieje nastaw ołtarza głównego katedry wawelskiej od połowy XV do początku XXI wieku, „Rocznik Krakowski”, T. 73: 2007.

Pencakowski Paweł, Dzieje ośmiu krakowskich obrazów Hansa Suessa z Kulmbachu z cyklem św. Katarzyny Aleksandryjskiej od powstania do roku 1939, hasło w: Mistrz i Katarzyna. Hans von Kulmbach i jego dzieła dla Krakowa, katalog wystawy w Muzeum Narodowym w Krakowie, Kraków 2018.

Pencakowski Paweł, Kilka uwag o pochodzeniu i losach późnogotyckich figur Madonny z Dzieciątkiem w kościele parafialnym pw. Wszystkich Świętych w Iwanowicach oraz św. Katarzyny i św. Małgorzaty w Muzeum Narodowym w Krakowie, w: „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. Wojciech Walanus, Marek Walczak, Joanna Wolańska, Kraków 2008.

Pencakowski Paweł, Manierystyczny ołtarz główny w kościele św. Marka w Krakowie, w: Studia z dziejów kościoła św. Marka, Kraków 2001.

Pencakowski Paweł, O późnorenesansowym ołtarzu kościoła oo. Franciszkanów w Krakowie; w: „Patientia et Tempus”, studia z historii sztuki ofiarowane Marianowi Korneckiemu w 75 rocznicę urodzin, Kraków 1998.

Pencakowski Paweł, Późnogotycki pentaptyk tablicowy ze sceną Koronacji Marii, niegdyś w krakowskim kościele Mariackim, obecnie u św. Mikołaja na Wesołej, w: Limen expectationis. Księga pamiątkowa ku czci śp. ks. prof. dr. hab. Zdzisława Klisia, red. Jacek Urban, Andrzej Witko, Kraków 2012.

Pencakowski Paweł, Recepcja dzieł dawnej sztuki i pamiątek przeszłości w diecezji krakowskiej w epoce kontrreformacji, Studia i Materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, t. 18, Kraków 2009.

Pencakowski Paweł, Renesansowy ołtarz główny z katedry krakowskiej w Bodzentynie, „Studia Waweliana”, 2002/2003, t. 11/12.

Rudkowski Tadeusz, Dzieje konserwatorskie Ołtarza Mariackiego, w: Wit Stosz. Studia o sztuce i recepcji, red. Adam S. Labuda, Poznań – Warszawa 1986.

Secomska Krystyna, Kwatery tryptyku (dominikańskiego), hasło w: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2: Katalog zabytków, red. Adam S. Labuda i Krystyna Secomska, Warszawa 2004.

Seweryn Tadeusz, Warsztat malarski Wita Stwosza, „Sztuki Piękne”, 1933, R. 9, nr 6.

[Siemieński Lucjan], O restauracyach krakowskich, „Czas Krakowski”, 1870, R. 23, nr 8.

Skrabski Józef, Modernizacja i renowacja kościoła Mariackiego w czasach archiprezbitera Jacka Łopackiego. Między Kacprem Bażanką a Franciszkiem Placidim, „Rocznik Krakowski”, T. 74: 2008.

Skubiszewski Piotr, Cykl wielkanocny w Ołtarzu Mariackim Wita Stwosza, „Rocznik Historii Sztuki”, T. 12: 1981.

Szydłowski Tadeusz, O Wita Stwosza Ołtarzu Mariackim i jego pierwotnym wyglądzie, „Prace Komisji Historii Sztuki”, 1920, t. 2, z. 1.

Szydłowski Tadeusz, Über die Restaurierung des Krakauer Veit-Stoß-Marienaltars in den Jahren 1866–1871, „Mitteilungen der k.k. Zentral-Komission für Denkmalpflege”, Jh. 13 (III Folge): 1914, Nr 11–12.

Ślesiński Władysław, Konserwacja Ołtarza Mariackiego w XIX wieku w świetle znalezionego rękopisu, „Ochrona Zabytków”, 1967, t. 20, nr 2.

Walawender Antoni, Kronika klęsk elementarnych w Polsce i w krajach sąsiednich w latach 1450–1586, cz. 2: Zniszczenia wojenne i pożary, Lwów 1935.

Walczy Łukasz, „Aresztowanie” ołtarza Wita Stwosza. Wystawa na Wawelu 1949–1957, „Ochrona Zabytków”, 1992, t. 45, nr 4.

Walczy Łukasz, Dzieje konserwacji ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, Biblioteka Krakowska, nr 157, Kraków 2012.

Walczy Łukasz, Der krakauer Marienaltar von Veit Stoß und sein Schicksal, „Maltechnik-Restauro”, Jh. 40: 1985, H. 2.

Walczy Łukasz, Krakowski ołtarz Wita Stwosza i jego losy, „Ochrona Zabytków”, 1983, t. 36, nr 3–4.

Waltoś Stanisław, Grabież ołtarza Wita Stwosza, Kraków 2015.

Wolska Agata, Zagrabiony, odzyskany. Historia powrotu ołtarza Wita Stwosza do Krakowa, Kraków 2019.

Downloads

Published

2021-09-29

Issue

Section

Articles

How to Cite

Pencakowski, P. (2021) “Co „czas ochronił, a wieki i zdarzenia gwałtowne oszczędziły”. Refleksje nad dziejami Ołtarza Mariackiego”, Rocznik Krakowski, 87, pp. 39–65. doi:10.36123/RK.2021.87.03.

Similar Articles

1-10 of 41

You may also start an advanced similarity search for this article.