„De eine rechte wedewe unde einsam is, de setten eren höpen up godt…”
Parę uwag o zagadkowym nowożytnym kielichu fundacji pewnej wdowy w zbiorach Muzeum Krakowa
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2023.03Słowa kluczowe:
kielich mszalny, nowożytne złotnictwo, inskrypcja fundacyjna, Anna Blankenburg, Pomorze Zachodnie, herby, niemieckie rodziny szlacheckieAbstrakt
Artykuł jest próbą charakterystyki nowożytnego kielicha, który od 1975 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Dotychczas zabytek nie był opracowany, a jedynie wzmiankowany w katalogu towarzyszącym wystawie o związkach Krakowa i Budapesztu. Naczynie jest fundacją wdowy Anny Blankenburg-Zarten, przedstawicielki średniozamożnej szlachty pomorskiej. To właśnie z Pomorzem Zachodnim należy wiązać powstanie kielicha, jednak dokładne określenie miejsca jego wykonania jest w świetle posiadanych źródeł niemożliwe. Kielich powstał najprawdopodobniej w pierwszej połowie XVII stulecia. Wykazuje wiele cech wspólnych z wyrobami z obszaru Pomorza Zachodniego, m.in. z naczyniem w kościele w Rarwinie z 1651 roku, przechowywanym w Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku.
Bibliografia
Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237
Andersson Aron: Silberne Abendmahlsgeräte in Schweden aus dem XIV. Jahrhundert. Uppsala 1956
Bagmihl Julius Theodor: Pommersches Wappenbuch. Bd. 1. Stettin 1843
Bagmihl Julius Theodor: Pommersches Wappenbuch. Bd. 5. Stettin 1855
Bąk Ludwik: Ziemia wałecka w dobie reformacji i kontrreformacji w XVI–XVIII w. Piła 1999
Bernhardt Katja: Inwentaryzacja zabytków sztuki między nauką i polityką: Prusy Zachodnie i Wolne Miasto Gdańsk. „Biuletyn Historii Sztuki” 2010, t. 72, nr 3, s. 263–291
Bethe Hellmuth: Die Goldchmiedearbeiten der Kirche in Falkenburg. „Monatsblätter der Gesellschaft für pommersche Geschichte und Altertumskunde” 1933, Nr. 1, S. 131–132
Białecki Tadeusz: Historia Szczecina. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1918 r. Wrocław 1992
Białynicka-Birula Joanna: Rynek dzieł sztuki w Polsce. Aspekty prawno-ekonomiczne. Raport opracowany na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako jeden z Raportów o stanie kultury, 2008 [online]. [dostęp 30 czerwca 2023]. Dostępny w internecie: https://instytutkorfantego.pl/wp-content/uploads/2019/02/Raport-orynku-dziel-sztuki-Joanna-Bialynicka-Birula.pdf
Blake Martin J.: Some old silver chalices connected with the Counties of Galway and Mayo. „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland” 1928, Vol. 18, No. 1, pp. 22–43
Boniecki Adam: Herbarz polski. T. 1. Warszawa 1899
Böttger Ludwig: Die Bau- und Kunstdenkmäler der Regierungs-Bezirks Köslin. Bd. 1–3. Stettin 1889–1911
Buckley J. J.: Some Irish Altar Plate. Supplement. „The Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland” 1939, Vol. 9, No. 3, pp. 57–72
Bugaj Arkadiusz: Problem przynależności politycznej ziemi sławieńskiej w latach 1316–1320. W: Biskupi, lennicy, żeglarze. Red. Błażej Śliwiński. Gdańsk 2003, s. 17–39
Chludziński Andrzej: Nazwy osobowe burmistrzów Koszalina. „Rocznik Koszaliński” 2009, t. 37, s. 29–44
Dzieje Wielkopolski. T. 1. Do roku 1793. Red. Jerzy Topolski. Poznań 1969
Eickstedt Carl von: Beiträge zu einem neueren Landbuch der Mark Brandenburg. Magdeburg 1840
Encyklopedia Szczecina. T. 1. A–O. Red. nauk. Tadeusz Białecki. Szczecin 1999
Fritz Johann Michael: Gestochene Bilder. Gravierungen auf deutschen Goldschmiedearbeiten der Spätgotik. Köln–Graz 1966
Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlgerät in Deutschland. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Leipzig 2004
Glanville Philippa: Silver in Tudor and Early Stuart England.
A Social History and Catalogue of the National Collection 1480–1660. Catalogue. London 1990
Golka Marian: Rynek sztuki. Poznań 1991
Harasimowicz Jan: Sztuka reformacji na Pomorzu Zachodnim i Środkowym Nadodrzu. Stan i perspektywy badań. „Biuletyn Historii Sztuki” 1992, t. 54, nr 3, s. 1–12
Haselberg Ernst von: Die Baudenkmäler des Regierungs-Bezirks Stralsund. Bd. 1–5. Stettin 1881–1902
Haupt Richard: Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Schleswig-Holstein mit Ausnahme des Kreises Herzogtum Lauenburg. Bd. 3. Kiel 1887
Heinrich Aneta: Kielich ze Starego Przybysławia z 1637 roku. „Nasze Pomorze. Rocznik Muzeum Zachodnio-Kaszubskiego w Bytowie” 2010, nr 12, s. 171–192
Hlebionek Marcin: Obce rycerstwo i szlachta w ziemi wałeckiej od XIV do XVIII wieku. Przewodnik genealogiczno-heraldyczny. Inowrocław 2002
Immonen Visa: Golden Moments. Artefacts of Precious Metals as Products of Luxury Consumption in Finland c. 1200–1600. Vol. 2. Catalogue. Turku 2009
Januszkiewicz Barbara: Kielich księcia Barnima. „Biuletyn Historii Sztuki” 1992, t. 54, nr 3, s. 47–53
Kallaur Kazimierz: Struktura własności dóbr ziemskich szlachty landwójtostwa słupskiego w XVI i pierwszej połowie XVII wieku. „Przegląd Zachodniopomorski” 2017, t. 32, z. 3, s. 69–92
Katalog zabytków Pomorza Zachodniego. Gmina Wolin. Red. Kazimiera Kalita-Skwirzyńska. Szczecin 1992
Katalog zabytków powiatu stargardzkiego. T. 1–2. Red. Marcin Majewski. Stargard 2010
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 9. Województwo szczecińskie. Z. 8. Powiat myśliborski. Oprac. Helena Kozakiewicz, Zygmunt Świechowski. Warszawa 1952
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 9. Województwo szczecińskie. Z. 10. Powiat pyrzycki. Oprac. Dorota Bartosz, Maciej Słomiński. Warszawa 2013
Klint Paweł: Polsko-niemieckie pogranicze kulturowe na przykładzie kontaktów szlachty wielkopolskiej, śląskiej i brandenburskiej w XVI–XVIII wieku. „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej” 2013, t. 2, s. 165–180
Kochanowska Janina: Nowożytne witraże sakralne na Pomorzu Zachodnim w świetle najnowszych badań. „Zachodniopomorskie Wiadomości Konserwatorskie” 2014–2017, t. 7, s. 59–74
Kohte Julius: Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Pommern. Bd. 3. Der Regierungsbezirk Köslin. Die Kreise Schivelbein, Dramburg, Neustettin, Bublitz und Rummelsburg. Stettin 1934
Konarska Alicja: Mecenat artystyczny szlachty pomorskiej.
Od XVI do początku XX wieku. Katalog wystawy. Słupsk 1998
Kriegseisen Jacek: Złotnictwo słupskie od początku XVI wieku do 1945 roku. Słupsk 2005
Kriegseisen Jacek: Nowe ustalenia dotyczące złotnictwa oraz znaków miejskich Słupska i Sławna. W: Całe srebro Rzeczypospolitej.
Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 243–254
Kreigseisen Jacek: „Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku” – wystawa stała w Muzeum Narodowym w Szczecinie (recenzja). „Biuletyn Historii Sztuki” 2013, t. 75, nr 2, s. 341–344
Kriegseisen Jacek: Rzemiosło artystyczne w liturgii kościołów protestanckich w Gdańsku i Prusach Królewskich. W: Gdańsk protestancki w epoce nowożytnej. W 500-lecie wystąpienia Marcina Lutra. T. 1. Gdańsk 2017, s. 204–223
Krüger Georg: Kunst und Geschichts-Denkmäler des Freistaates Mecklenburg- Strelitz. Bd. 3. Land Stargard. Neubrandenburg 1929
Krzepkowski Marcin, Kuczkowski Andrzej, Wroniecki Piotr: Stolzenberg/Sławoborze – zanikłe średniowieczne miasto biskupów kamieńskich (?). Wstępne wyniki badań. W: XXII Sesja Pomorzoznawcza. Od epoki kamienia do nowożytności. Red. nauk. Jacek Woźny, Jolanta Szałkowska-Łoś, Józef Łoś. Bydgoszcz 2021, s. 389–402
Kuczkowski Andrzej: Późnośredniowieczna siedziba rycerska w Myślinie (pow. kołobrzeski). „Stargardia. Rocznik Muzeum Archeologiczno-Historycznego w Stargardzie poświęcony przeszłości i kulturze Pomorza oraz regionu nadbałtyckiego” 2021, t. 16, s. 43–59
Ledebur Leopold von: Adelslexicon der preussischen Monarchie. Bd. 2. Berlin 1855
Ledebur Leopold von: Adelslexicon der preussischen Monarchie. Bd. 3. Berlin 1858
Lemcke Hugo: Die Bau- und Kunstdenkmäler der Regierungsbezirks Stettin. Bd. 1–4. Stettin 1900–1914
Lisch Georg Christian Friedrich: Urkunden des Klosters Broda. „Jahrbücher des Vereins für Mecklenburgische Geschichte und Altertumskunde” 1838, Jhrg. 3, S. 197–230
Łuczak Marek: Ewakuacja skarbca kamieńskiego w 1945 roku. W: Przeszłość odkryta. Powiat kamieński w świetle archeologii. Red. nauk. Ewa Górkiewicz-Bucka. Szczecin 2017, s. 71–76
Mikucki Sylwiusz: Barwa w heraldyce średniowiecznej. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie” 1928–1929, t. 7, s. 191–250
Moskal Katarzyna: Kafle w zbiorach Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. Kraków 2012
Mülverstedt George Adalbert von: Siebmacher’s großes und allgemeines Wappenbuch. Abgestorbener Preußischer Adel. Provinz Pommern. Supplement. Nürnberg 1900
Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichończak-Nurek. Kraków 2017
Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Red. nauk. Joanna Daranowska-Łukaszewska, Agata Dworzak, Andrzej Betlej. Warszawa 2015
Ost Horst-Gotthard: Die zweite deutsche Ostsiedlung im Drage- und Küddow-Gebiet. Bd. 1. Wandlungen im Siedlungsbild eines Abwanderungsgebiets. Leipzig 1939
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych. Biblia Tysiąclecia. Wyd. 3. Poznań–Warszawa 1982. 1 Tm 5, 3–16
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo na Śląsku. Warszawa 2001
Romanowska-Zadrożna Maria, Nowacki Dariusz: Inskrypcja wskazuje ślad. Zabytkowy kielich odzyskany po latach. „Cenne, Bezcenne, Utracone” 2015, nr 3–4, s. 4–9
Rymar Edward: Mściwoj II jako lennik margrabiów brandenburskich (w latach 1269–1273). „Studia z Dziejów Średniowiecza” 2019, t. 23, s. 216–244
Rypniewska Krystyna: Z historii przedwojennej posiadłości w Osiekach. W: Historia i kultura ziemi sławieńskiej. T. 2. Red. Włodzimierz Rączkowski, Jan Sroka. Sławno 2003, s. 65–81
Sauer Eberhard: Der Adel während der Besiedlung Ostpommerns (der Länder Kolberg, Belgard, Schlawe, Stolp) 1250–1350. Stettin 1939
Sauermann Ernst Edward Friedrich: Die Kunstdenkmäler des Landes Schleswig-Holstein. Der Stadt Schleswig. Bd. 3. Kirchen, Klöster und Hospitäler. München 1985
Schlie Friedrich: Die Kunst- und Geschichts-Denkmäler des Grossherzogthums Mecklenburg-Schwerin. Bd. 3. Die Amtsgerichtsbezirke Hagenow, Wittenburg, Boizenburg, Lübtheen, Dömitz, Grabow, Ludwigslust, Neustadt, Crivitz, Brüel, Warin, Neubukow, Kröpelin und Doberan. Schwerin 1900
„Schriften des Vereins für Geschichte der Neumark. Repertorium der im Rgln. Staatsarchive zu Königsberg i Pr. befindlichen: Urkunden zur Geschchte der Neumark” 1895, H. 3
Schultz Franz: Geschichte des Kreises Deutsch-Krone. Deutsch-Krone 1902
Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84
Seyderhelm Bettina: Goldschmiedekunst des Mittelalters. Im Gebrauch der Gemeinden über Jahrhunderte beawahrt. Eine Austellung der Evangelischen Kirche der Kirchprovinz Sachsen und der Kirchlichen Stiftung Kunst- und Kulturgut in der Kirchenprovinz Sachsen im Dom zu Magdeburg, in der Stiftskirche Quedlinburg und in der Stadtkirche Wittenberg 2001 und 2002. Austellungskatalog. Magdeburg 2001
Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu: Frydland. Hasło oprac. Krystyna Górska-Gołaska [online]. [dostęp 30 czerwca 2023]. Dostępny w internecie:/http://www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php?id=18089&q=blankenburg&d=0&t=0
Spangenberg Hans: Hof- und Zentralverwaltung der Mark Brandenburg im Mittelalter. Leipzig 1908
Srokowski Stanisław: Pomorze Zachodnie: studium geograficzne, gospodarcze i społeczne. Gdańsk 1947
Starnawska Maria: Mnisi – rycerze – szlachta. Templariusze i joannici na pograniczu wielkopolsko-brandenbursko-pomorskim. „Kwartalnik Historyczny” 1992, t. 1, s. 3–31
Strzyżewski Wojciech: Herby szlachty Nowej Marchii w herbarzu Johanna Siebmachera z 1605 roku. „Rocznik Lubuski” 2000, t. 26, s. 115–122
Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1657–1680. Wyd. Paweł Klint. Wrocław 2011
Trupinda Janusz: Zespół heraldyczny z herbem von Jungingen w systemie dekoracji malarskiej piętra reprezentacyjnego Pałacu Wielkich Mistrzów w Malborku. W: Krzyżacy, szpitalnicy, kondotierzy. Red. Błażej Śliwiński. Malbork 2006, s. 397–423
Tylicki Jacek: Bröllmannowie – złotnicy toruńscy przełomu XVII i XVIII w. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1994, t. 19, s. 55–99
Uruski Seweryn: Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 1. Warszawa 1904
Vollack Manfred: Das Kolberger Land. Seine Städte und Dörfer. Ein pommersches Heimatbuch. Husum 1999
Wisłocki Marcin: Sztuka protestancka na Pomorzu 1535–1684. Szczecin 2005
Woźniak Michał F.: Złotnictwo toruńskie I połowy XVII w. W: Sztuka Torunia i ziemi chełmińskiej 1233–1815.
Materiały sesji naukowej zorganizowanej dla uczczenia jubileuszu 750-lecia Torunia w dniach 18–20 IV 1983. Red. nauk. Józef Poklewski. T. 7. Toruń 1986
Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badań nad dawnym złotnictwem i klasyfikacją jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238
Woźniak Michał F.: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012
Woźniak Michał F.: Złotnicy i ich ornament. W: Ornament i dekoracja dzieła sztuki. Red. nauk. Joanna Daranowska-Łukaszewska, Agata Dworzak, Andrzej Betlej. Warszawa 2015, s. 53–66
Woźniak Michał F.: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375
Woźniak Michał F.: Kielich z kościoła Bożego Ciała w Elblągu. „Studia Elbląskie” 2022, t. 23, s. 9–35
Zabytki powiatu słupskiego. Oprac. Franciszek Mamuszka, Jerzy Stankiewicz. Poznań 1962
Zedlitz-Neukirch Leopold von: Neues preussisches Adels-Lexicon, oder, Genealogische und diplomatische Nachrichten. Bd. 2. E–H. Leipzig 1836
Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku / Das goldene Zeitalter Pommerns.
Kunst am Hofe der pommerschen Herzöge im 16. und 17. Jahrhundert. Red. nauk. Rafał Makała. Szczecin 2013
Znamierowski Alfred: Heraldyka i weksylologia. Red. i współpr. Janusz L. Kaczmarek. Warszawa 2017
Żukowska Justyna: Reformacja a ludność Pomorza Zachodniego – zarys problemu. „Przegląd Zachodniopomorski” 2017, t. 32, z. 3, s. 37–55
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
