Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa

Autor

DOI:

https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10

Słowa kluczowe:

kielich mszalny, gotyckie złotnictwo, inskrypcja fundacyjna, Mateusz Müller, Bogatka, Drewnica, Pomorze Gdańskie, Prusy, XV wiek, Pietas Domini

Abstrakt

W artykule podjęto próbę charakterystyki średniowiecznego kielicha, który od 1980 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Do tej pory naczynie nie było opracowane, a informacje o nim podano w karcie inwentarzowej ze znakiem zapytania. Autorce artykułu udało się ustalić kilka informacji dotyczących historii obiektu, a także osadzić zabytek w szerszym kontekście. Dzięki inskrypcjom na odwrocie stopy wiadomo, że pierwotnie kielich fundowano do kaplicy w kościele w Drewnicy (możliwe, że pod wezwaniem Trójcy Świętej), natomiast później zmieniono miejsce jego przechowywania na zbór w Bogatce (za czasów pastora Mateusza Müllera). Za określeniem naczynia jako przykładu gotyckiego złotnictwa z terenu Pomorza Gdańskiego przemawia także jego uproszczona forma (gładka stopa, pozbawiona koszyczka czara, spłaszczony nodus z sześcioma rombowymi guzami z napisem ihesus) i sposób dekoracji (brak ornamentacji, schematyczne przedstawienie Trójcy Świętej w typie ikonograficznym Pietas Domini). Cechy te, a także podobieństwo do kielicha z Radzynia Chełmińskiego pozwalają zadatować muzealny kielich na drugą ćwierć XV wieku, bliżej połowy stulecia, i łączyć jego formę z wzorami najskromniejszej odmiany kielichów pruskich.

Biogram autora

  • Barbara Świadek

    Historyczka sztuki, asystent w Muzeum Krakowa, Dział Historii i Sztuki Krakowa Średniowiecznego.

Bibliografia

Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237

Beck Franziska: Vom Volksleben auf der Danziger Nehrung. Nach archivialischen Quellen von 1594–1814. Marburg 1962

Chranicka Bożena: Złotnictwo gdańskie. W: Gdańsk, jego dzieje i kultura. Red. Franciszek Mamuszka. Warszawa 1969, s. 378–388

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian: Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa 1988

Czihak Eugen von: Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen. Bd. 2. Westpreussen. Leipzig 1908

Długokecki Wiesław: Mierzeja Wiślana od XIII do połowy XV wieku (1454 r.). Gdańsk 1995

Długokecki Wiesław: Z dziejów Żuław, Mierzei Wiślanej i wsi Drewnica do początków XX wieku. W: Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety. Red. Małgorzata Czermińska, Andrzej Kasperek. Gdańsk 2013, s. 91–100

Dybaś Bogusław: Fortece Rzeczpospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku. Toruń 1998

Fritz Johann Michael: Goldschmiedekunst. In: Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln. Bd. 3. Köln 1978, S. 164–165

Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschlnd. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Mit Beiträgen von Martin Brecht, Jan Harasimowicz, und Anette Reimers. Leipzig 2004

Frühneuhochdeutsch und Mittelhochdeutsch Wörterbuch: hobete [online]. dostęp 31 sierpnia 2022]. Dostępny w internecie: https://fwb-online.de/search?q=Hobete&type=&search=&fbclid=IwAR05pxvQRMgGsJy_UyNlAOGsPq6xMwGd506DbgHYTFTs5JZ7vo-5QUADLi_Q

Godlewski Jerzy Romuald, Odyniec Wacław: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa 1982

Harasimowicz Jan: Protestantismus und Bildende Kunst. In: Spurenlese. Kulturelle Wirkungen der Reformation. Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie. Leipzig 2013, S. 333–347

Harasimowicz Jan: Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit. Kunst und Konfession in der Frühen Neuzeit = Arts and Confession in the Early Modern Period, 1. Regensburg 2017

Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Landkreises Danzig. Danzig 1884

Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Kreis Graudenz. Danzig 1894

Hintze Erwin, Masner Karl: Goldschmiedearbeiten Schlesiens, eine Auswahl. Breslau 1911

Hipp Hermann: Studien zur Nächgotik des 16. und 17. Jahrhunderts in Deutschland, Böhmen, Österreich und der Schweiz. Tübingen 1979

Jurkowlaniec Grażyna: Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki. Wrocław 2008

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 2. Województwo elbląskie. Z. 1[a] Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Red. Marian Kutzner. Warszawa 1980

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5. Województwo gdańskie. Z. 1. Pruszcz Gdański i okolice. Red. Barbara Rol, Iwona Strzelecka. Warszawa 1986

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11. Dawne województwo bydgoskie. Z. 19. Powiat wabrzeski. Red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki. Warszawa 1988

Klemp Aleksander: Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Gdańsk 1994

Künstle Karl: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1. Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen. Freiburg im Breisgau 1928

Kunkel Burkhard: Die Kunst der lutherischen Kirchen im 16. Jahrhundert. Medien, Mitteldinge, Monumente – eine Geschichte der materiellen Kultur. Berlin 2020

Larczyński Tomasz: Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego. Struktura własności i organizacja osadnictwa wiejskiego. Oświęcim 2017

Lepszy Leonard: Przemysł złotniczy w Polsce. Kraków 1933

Makowski Bolesław: Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki. Toruń 1932

Muhl John: Dzieje Sztutowa do roku 1920. Sztutowo–Gdynia 2016

Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichonczak-Nurek. Kraków 2017

Nowacki Dariusz: Z ryba w herbie. W: Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki. Kraków 1998, s. 37–42

Nowacki Dariusz: Oblatendose w zbiorach wawelskich, czyli o tym, jak wciąż mało wiemy na temat złotnictwa w Polsce. W: Całe srebro Rzeczypospolitej. Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 153–158

Piwocka Magdalena, Nowacki Dariusz: Klejnoty dewocyjne w zbiorach wawelskich – nowe nabytki. W: Treści, teksty, przesłania. Biżuteria w Polsce. Red. Katarzyna Kluczwajd. Toruń 2006, s. 77–85

Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku. Suplement. Cz. 2. Komentarz. Indeksy. Red. Tomasz Panecki, Marek Słoń. Warszawa 2021

Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 1. Katalog zabytków. Warszawa 2016

Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 2. Album ilustracji. Warszawa 2016

Rembowska Irena: Gdański cech złotników od XV do końca XVIII w. Gdańsk 1971

Schoubye Sigurd: Guldsmedehåndvaerk i Søndyrjylland og Slesvig-Holsten. København 1967

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Rychemberk. Hasło oprac. Franciszek Siarczyński. T. 10. Red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski. Warszawa 1880–1914, s. 70

Szczepkowska-Naliwajek Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii. Studia z Historii Sztuki, t. 40. Wrocław 1987

Wozniak Michał: Die Goldschmiedekunst in Preussen im Dienste des Ordens, der Kirche und der Städte. In: Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben. Hrsg. Jarosław Wenta, Sieglinde Hartmann, Gisela Vollmann-Profe. Toruń 2008, S. 125–138

Woźniak Michał: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012

Zabrocki Ludwik: Związki językowe niemiecko-pomorskie. W: Konferencja Pomorska (1954). Prace językoznawcze. Red. Zdzisław Stieber. Warszawa 1956, s. 149–174

Artykuły

Adamek Tadeusz: Gotycki kielich z kościoła farnego świętego Krzyża w Tczewie. „Roczniki Humanistyczne” 1971, t. 19, z. 5, s. 19–27

Dobrzeniecki Tadeusz: U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”. „Roczniki Muzeum Narodowego w Warszawie” 1971, t. 15, nr 1, s. 221–312

Freytag Hermann: Aus der Geschichte eines Abendmahlskelches. „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtvereins” 1904, Bd. 3, Nr. 2, S. 31–34

Harasimowicz Jan: Protestanci wobec krzyża. „Pismo er” [online]. 4 grudnia 2013 [dostęp 23 października 2017]. Dostępny w internecie: http://ewangelicki.pl/cover/protestanci-wobec-krzyza-jan-harasimowicz/

Kalinowski Lech: Geneza Piety średniowiecznej. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1952, t. 10, s. 153–260

Kluczwajd Katarzyna, Krokosz Jacek, Pabis Rafał, Żółkiewicz Zdzisław, Sałat Robert: Badanie składu chemicznego wyrobów złotniczych z kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu. „Prace Instytutu Odlewnictwa” 2010, z. 4, s. 31–54

Kubus Radosław: Twierdza Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Historia obiektu – historia miejsca. „Rocznik Elbląski” 2020, t. 30, s. 25–45

Lepszy Leonard: Z dziejów złotnictwa elbląskiego. „Wiadomosci Numizmatyczno-Archeologiczne” 1894, t. 6, s. 129–141

Muhl John: Das Danziger Haupt. „Weichselland. Mitteilungen des Westpreussichen Gesichtsvereins” 1940, Bd. 39, S. 59–62

Nowacki Dariusz: W sprawie metryki wawelskiego kielicha z r. 1401 [1501]. „Teki Krakowskie” 1999, t. 9, s. 147–152

Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84

Söding Ulrich: Das Retabel mit dem Gnadenstuhl aus Soest in der Berliner Gemäldegalerie. „Westfalen” 2002, Jg. 80, S. 155–206

Woźniak Michał: Włoski kielich gotycki w Jarocinie. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1991, t. 17, s. 263–277

Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badan nad dawnym złotnictwem i klasyfikacja jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238

Woźniak Michał: Sztuka złotnicza w Prusach. Próba charakterystyki złotnictwa regionu. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2018, t. 49, s. 7–66

Woźniak Michał: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375

Pobrania

Opublikowane

29.09.2022

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy

Jak cytować

Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa. (2022). Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 40, 161-173. https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10

Podobne artykuły

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.