Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10Słowa kluczowe:
kielich mszalny, gotyckie złotnictwo, inskrypcja fundacyjna, Mateusz Müller, Bogatka, Drewnica, Pomorze Gdańskie, Prusy, XV wiek, Pietas DominiAbstrakt
W artykule podjęto próbę charakterystyki średniowiecznego kielicha, który od 1980 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Do tej pory naczynie nie było opracowane, a informacje o nim podano w karcie inwentarzowej ze znakiem zapytania. Autorce artykułu udało się ustalić kilka informacji dotyczących historii obiektu, a także osadzić zabytek w szerszym kontekście. Dzięki inskrypcjom na odwrocie stopy wiadomo, że pierwotnie kielich fundowano do kaplicy w kościele w Drewnicy (możliwe, że pod wezwaniem Trójcy Świętej), natomiast później zmieniono miejsce jego przechowywania na zbór w Bogatce (za czasów pastora Mateusza Müllera). Za określeniem naczynia jako przykładu gotyckiego złotnictwa z terenu Pomorza Gdańskiego przemawia także jego uproszczona forma (gładka stopa, pozbawiona koszyczka czara, spłaszczony nodus z sześcioma rombowymi guzami z napisem ihesus) i sposób dekoracji (brak ornamentacji, schematyczne przedstawienie Trójcy Świętej w typie ikonograficznym Pietas Domini). Cechy te, a także podobieństwo do kielicha z Radzynia Chełmińskiego pozwalają zadatować muzealny kielich na drugą ćwierć XV wieku, bliżej połowy stulecia, i łączyć jego formę z wzorami najskromniejszej odmiany kielichów pruskich.
PlumX Metrics of this article
Bibliografia
Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237
Google Scholar
Beck Franziska: Vom Volksleben auf der Danziger Nehrung. Nach archivialischen Quellen von 1594–1814. Marburg 1962
Google Scholar
Chranicka Bożena: Złotnictwo gdańskie. W: Gdańsk, jego dzieje i kultura. Red. Franciszek Mamuszka. Warszawa 1969, s. 378–388
Google Scholar
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian: Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa 1988
Google Scholar
Czihak Eugen von: Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen. Bd. 2. Westpreussen. Leipzig 1908
Google Scholar
Długokecki Wiesław: Mierzeja Wiślana od XIII do połowy XV wieku (1454 r.). Gdańsk 1995
Google Scholar
Długokecki Wiesław: Z dziejów Żuław, Mierzei Wiślanej i wsi Drewnica do początków XX wieku. W: Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety. Red. Małgorzata Czermińska, Andrzej Kasperek. Gdańsk 2013, s. 91–100
Google Scholar
Dybaś Bogusław: Fortece Rzeczpospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku. Toruń 1998
Google Scholar
Fritz Johann Michael: Goldschmiedekunst. In: Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln. Bd. 3. Köln 1978, S. 164–165
Google Scholar
Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschlnd. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Mit Beiträgen von Martin Brecht, Jan Harasimowicz, und Anette Reimers. Leipzig 2004
Google Scholar
Frühneuhochdeutsch und Mittelhochdeutsch Wörterbuch: hobete [online]. dostęp 31 sierpnia 2022]. Dostępny w internecie: https://fwb-online.de/search?q=Hobete&type=&search=&fbclid=IwAR05pxvQRMgGsJy_UyNlAOGsPq6xMwGd506DbgHYTFTs5JZ7vo-5QUADLi_Q
Google Scholar
Godlewski Jerzy Romuald, Odyniec Wacław: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa 1982
Google Scholar
Harasimowicz Jan: Protestantismus und Bildende Kunst. In: Spurenlese. Kulturelle Wirkungen der Reformation. Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie. Leipzig 2013, S. 333–347
Google Scholar
Harasimowicz Jan: Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit. Kunst und Konfession in der Frühen Neuzeit = Arts and Confession in the Early Modern Period, 1. Regensburg 2017
Google Scholar
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Landkreises Danzig. Danzig 1884
Google Scholar
Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Kreis Graudenz. Danzig 1894
Google Scholar
Hintze Erwin, Masner Karl: Goldschmiedearbeiten Schlesiens, eine Auswahl. Breslau 1911
Google Scholar
Hipp Hermann: Studien zur Nächgotik des 16. und 17. Jahrhunderts in Deutschland, Böhmen, Österreich und der Schweiz. Tübingen 1979
Google Scholar
Jurkowlaniec Grażyna: Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki. Wrocław 2008
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 2. Województwo elbląskie. Z. 1[a] Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Red. Marian Kutzner. Warszawa 1980
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5. Województwo gdańskie. Z. 1. Pruszcz Gdański i okolice. Red. Barbara Rol, Iwona Strzelecka. Warszawa 1986
Google Scholar
Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11. Dawne województwo bydgoskie. Z. 19. Powiat wabrzeski. Red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki. Warszawa 1988
Google Scholar
Klemp Aleksander: Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Gdańsk 1994
Google Scholar
Künstle Karl: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1. Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen. Freiburg im Breisgau 1928
Google Scholar
Kunkel Burkhard: Die Kunst der lutherischen Kirchen im 16. Jahrhundert. Medien, Mitteldinge, Monumente – eine Geschichte der materiellen Kultur. Berlin 2020
Google Scholar
Larczyński Tomasz: Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego. Struktura własności i organizacja osadnictwa wiejskiego. Oświęcim 2017
Google Scholar
Lepszy Leonard: Przemysł złotniczy w Polsce. Kraków 1933
Google Scholar
Makowski Bolesław: Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki. Toruń 1932
Google Scholar
Muhl John: Dzieje Sztutowa do roku 1920. Sztutowo–Gdynia 2016
Google Scholar
Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichonczak-Nurek. Kraków 2017
Google Scholar
Nowacki Dariusz: Z ryba w herbie. W: Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki. Kraków 1998, s. 37–42
Google Scholar
Nowacki Dariusz: Oblatendose w zbiorach wawelskich, czyli o tym, jak wciąż mało wiemy na temat złotnictwa w Polsce. W: Całe srebro Rzeczypospolitej. Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 153–158
Google Scholar
Piwocka Magdalena, Nowacki Dariusz: Klejnoty dewocyjne w zbiorach wawelskich – nowe nabytki. W: Treści, teksty, przesłania. Biżuteria w Polsce. Red. Katarzyna Kluczwajd. Toruń 2006, s. 77–85
Google Scholar
Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku. Suplement. Cz. 2. Komentarz. Indeksy. Red. Tomasz Panecki, Marek Słoń. Warszawa 2021
Google Scholar
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 1. Katalog zabytków. Warszawa 2016
Google Scholar
Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 2. Album ilustracji. Warszawa 2016
Google Scholar
Rembowska Irena: Gdański cech złotników od XV do końca XVIII w. Gdańsk 1971
Google Scholar
Schoubye Sigurd: Guldsmedehåndvaerk i Søndyrjylland og Slesvig-Holsten. København 1967
Google Scholar
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Rychemberk. Hasło oprac. Franciszek Siarczyński. T. 10. Red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski. Warszawa 1880–1914, s. 70
Google Scholar
Szczepkowska-Naliwajek Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii. Studia z Historii Sztuki, t. 40. Wrocław 1987
Google Scholar
Wozniak Michał: Die Goldschmiedekunst in Preussen im Dienste des Ordens, der Kirche und der Städte. In: Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben. Hrsg. Jarosław Wenta, Sieglinde Hartmann, Gisela Vollmann-Profe. Toruń 2008, S. 125–138
Google Scholar
Woźniak Michał: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012
Google Scholar
Zabrocki Ludwik: Związki językowe niemiecko-pomorskie. W: Konferencja Pomorska (1954). Prace językoznawcze. Red. Zdzisław Stieber. Warszawa 1956, s. 149–174
Google Scholar
Artykuły
Google Scholar
Adamek Tadeusz: Gotycki kielich z kościoła farnego świętego Krzyża w Tczewie. „Roczniki Humanistyczne” 1971, t. 19, z. 5, s. 19–27
Google Scholar
Dobrzeniecki Tadeusz: U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”. „Roczniki Muzeum Narodowego w Warszawie” 1971, t. 15, nr 1, s. 221–312
Google Scholar
Freytag Hermann: Aus der Geschichte eines Abendmahlskelches. „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtvereins” 1904, Bd. 3, Nr. 2, S. 31–34
Google Scholar
Harasimowicz Jan: Protestanci wobec krzyża. „Pismo er” [online]. 4 grudnia 2013 [dostęp 23 października 2017]. Dostępny w internecie: http://ewangelicki.pl/cover/protestanci-wobec-krzyza-jan-harasimowicz/
Google Scholar
Kalinowski Lech: Geneza Piety średniowiecznej. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1952, t. 10, s. 153–260
Google Scholar
Kluczwajd Katarzyna, Krokosz Jacek, Pabis Rafał, Żółkiewicz Zdzisław, Sałat Robert: Badanie składu chemicznego wyrobów złotniczych z kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu. „Prace Instytutu Odlewnictwa” 2010, z. 4, s. 31–54
Google Scholar
Kubus Radosław: Twierdza Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Historia obiektu – historia miejsca. „Rocznik Elbląski” 2020, t. 30, s. 25–45
Google Scholar
Lepszy Leonard: Z dziejów złotnictwa elbląskiego. „Wiadomosci Numizmatyczno-Archeologiczne” 1894, t. 6, s. 129–141
Google Scholar
Muhl John: Das Danziger Haupt. „Weichselland. Mitteilungen des Westpreussichen Gesichtsvereins” 1940, Bd. 39, S. 59–62
Google Scholar
Nowacki Dariusz: W sprawie metryki wawelskiego kielicha z r. 1401 [1501]. „Teki Krakowskie” 1999, t. 9, s. 147–152
Google Scholar
Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84
Google Scholar
Söding Ulrich: Das Retabel mit dem Gnadenstuhl aus Soest in der Berliner Gemäldegalerie. „Westfalen” 2002, Jg. 80, S. 155–206
Google Scholar
Woźniak Michał: Włoski kielich gotycki w Jarocinie. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1991, t. 17, s. 263–277
Google Scholar
Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badan nad dawnym złotnictwem i klasyfikacja jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238
Google Scholar
Woźniak Michał: Sztuka złotnicza w Prusach. Próba charakterystyki złotnictwa regionu. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2018, t. 49, s. 7–66
Google Scholar
Woźniak Michał: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.