Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa

Autor

DOI:

https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10

Słowa kluczowe:

kielich mszalny, gotyckie złotnictwo, inskrypcja fundacyjna, Mateusz Müller, Bogatka, Drewnica, Pomorze Gdańskie, Prusy, XV wiek, Pietas Domini

Abstrakt

W artykule podjęto próbę charakterystyki średniowiecznego kielicha, który od 1980 roku znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Do tej pory naczynie nie było opracowane, a informacje o nim podano w karcie inwentarzowej ze znakiem zapytania. Autorce artykułu udało się ustalić kilka informacji dotyczących historii obiektu, a także osadzić zabytek w szerszym kontekście. Dzięki inskrypcjom na odwrocie stopy wiadomo, że pierwotnie kielich fundowano do kaplicy w kościele w Drewnicy (możliwe, że pod wezwaniem Trójcy Świętej), natomiast później zmieniono miejsce jego przechowywania na zbór w Bogatce (za czasów pastora Mateusza Müllera). Za określeniem naczynia jako przykładu gotyckiego złotnictwa z terenu Pomorza Gdańskiego przemawia także jego uproszczona forma (gładka stopa, pozbawiona koszyczka czara, spłaszczony nodus z sześcioma rombowymi guzami z napisem ihesus) i sposób dekoracji (brak ornamentacji, schematyczne przedstawienie Trójcy Świętej w typie ikonograficznym Pietas Domini). Cechy te, a także podobieństwo do kielicha z Radzynia Chełmińskiego pozwalają zadatować muzealny kielich na drugą ćwierć XV wieku, bliżej połowy stulecia, i łączyć jego formę z wzorami najskromniejszej odmiany kielichów pruskich.

PlumX Metrics of this article

Biogram autora

Barbara Świadek

Historyczka sztuki, asystent w Muzeum Krakowa, Dział Historii i Sztuki Krakowa Średniowiecznego.

Bibliografia

Adamska Magdalena, Nowacki Dariusz: Nieznany późnogotycki kielich w Skarbcu Koronnym na Wawelu. W: Artifex doctus. Studia ofiarowane profesorowi Jerzemu Gadomskiemu w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Wojciech Bałus, Wojciech Walanus, Marek Walczak. Kraków 2007, s. 227–237
Google Scholar

Beck Franziska: Vom Volksleben auf der Danziger Nehrung. Nach archivialischen Quellen von 1594–1814. Marburg 1962
Google Scholar

Chranicka Bożena: Złotnictwo gdańskie. W: Gdańsk, jego dzieje i kultura. Red. Franciszek Mamuszka. Warszawa 1969, s. 378–388
Google Scholar

Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian: Złotnictwo toruńskie. Studium o wyrobach cechu toruńskiego od wieku XIV do 1832 roku. Warszawa 1988
Google Scholar

Czihak Eugen von: Die Edelschmiedekunst früherer Zeiten in Preussen. Bd. 2. Westpreussen. Leipzig 1908
Google Scholar

Długokecki Wiesław: Mierzeja Wiślana od XIII do połowy XV wieku (1454 r.). Gdańsk 1995
Google Scholar

Długokecki Wiesław: Z dziejów Żuław, Mierzei Wiślanej i wsi Drewnica do początków XX wieku. W: Miłosz na Żuławach. Epizod z biografii poety. Red. Małgorzata Czermińska, Andrzej Kasperek. Gdańsk 2013, s. 91–100
Google Scholar

Dybaś Bogusław: Fortece Rzeczpospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku. Toruń 1998
Google Scholar

Fritz Johann Michael: Goldschmiedekunst. In: Die Parler und der schöne Stil 1350–1400. Handbuch zur Ausstellung des Schnütgen-Museums in der Kunsthalle Köln. Bd. 3. Köln 1978, S. 164–165
Google Scholar

Fritz Johann Michael: Das evangelische Abendmahlsgerät in Deutschlnd. Vom Mittelalter bis zum Ende des Alten Reiches. Mit Beiträgen von Martin Brecht, Jan Harasimowicz, und Anette Reimers. Leipzig 2004
Google Scholar

Frühneuhochdeutsch und Mittelhochdeutsch Wörterbuch: hobete [online]. dostęp 31 sierpnia 2022]. Dostępny w internecie: https://fwb-online.de/search?q=Hobete&type=&search=&fbclid=IwAR05pxvQRMgGsJy_UyNlAOGsPq6xMwGd506DbgHYTFTs5JZ7vo-5QUADLi_Q
Google Scholar

Godlewski Jerzy Romuald, Odyniec Wacław: Pomorze Gdańskie. Koncepcje obrony i militarnego wykorzystania od wieku XIII do roku 1939. Warszawa 1982
Google Scholar

Harasimowicz Jan: Protestantismus und Bildende Kunst. In: Spurenlese. Kulturelle Wirkungen der Reformation. Leucorea-Studien zur Geschichte der Reformation und der Lutherischen Orthodoxie. Leipzig 2013, S. 333–347
Google Scholar

Harasimowicz Jan: Sichtbares Wort. Die Kunst als Medium der Konfessionalisierung und Intensivierung des Glaubens in der Frühen Neuzeit. Kunst und Konfession in der Frühen Neuzeit = Arts and Confession in the Early Modern Period, 1. Regensburg 2017
Google Scholar

Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Landkreises Danzig. Danzig 1884
Google Scholar

Heise Johannes: Die Bau- und Kunstdenkmãler der Provinz Westpreussen. Kreis Graudenz. Danzig 1894
Google Scholar

Hintze Erwin, Masner Karl: Goldschmiedearbeiten Schlesiens, eine Auswahl. Breslau 1911
Google Scholar

Hipp Hermann: Studien zur Nächgotik des 16. und 17. Jahrhunderts in Deutschland, Böhmen, Österreich und der Schweiz. Tübingen 1979
Google Scholar

Jurkowlaniec Grażyna: Epoka nowożytna wobec średniowiecza. Pamiątki przeszłości, cudowne wizerunki, dzieła sztuki. Wrocław 2008
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 2. Województwo elbląskie. Z. 1[a] Braniewo, Frombork, Orneta i okolice. Red. Marian Kutzner. Warszawa 1980
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 5. Województwo gdańskie. Z. 1. Pruszcz Gdański i okolice. Red. Barbara Rol, Iwona Strzelecka. Warszawa 1986
Google Scholar

Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 11. Dawne województwo bydgoskie. Z. 19. Powiat wabrzeski. Red. Tadeusz Chrzanowski, Marian Kornecki. Warszawa 1988
Google Scholar

Klemp Aleksander: Protestanci w dobrach prywatnych w Prusach Królewskich od drugiej połowy XVII do drugiej połowy XVIII wieku. Gdańsk 1994
Google Scholar

Künstle Karl: Ikonographie der christlichen Kunst. Bd. 1. Prinzipienlehre, Hilfsmotive, Offenbarungstatsachen. Freiburg im Breisgau 1928
Google Scholar

Kunkel Burkhard: Die Kunst der lutherischen Kirchen im 16. Jahrhundert. Medien, Mitteldinge, Monumente – eine Geschichte der materiellen Kultur. Berlin 2020
Google Scholar

Larczyński Tomasz: Ziemia gdańska w okresie panowania Zakonu Krzyżackiego. Struktura własności i organizacja osadnictwa wiejskiego. Oświęcim 2017
Google Scholar

Lepszy Leonard: Przemysł złotniczy w Polsce. Kraków 1933
Google Scholar

Makowski Bolesław: Sztuka na Pomorzu, jej dzieje i zabytki. Toruń 1932
Google Scholar

Muhl John: Dzieje Sztutowa do roku 1920. Sztutowo–Gdynia 2016
Google Scholar

Na wspólnej drodze. Kraków i Budapeszt w średniowieczu. Katalog wystawy w Muzeum Historycznym Miasta Krakowa i Muzeum Historycznym Budapesztu. Red. nauk. Grażyna Lichonczak-Nurek. Kraków 2017
Google Scholar

Nowacki Dariusz: Z ryba w herbie. W: Festina lente. Prace ofiarowane Andrzejowi Fischingerowi w siedemdziesiąta rocznice urodzin. Red. Magdalena Piwocka, Dariusz Nowacki. Kraków 1998, s. 37–42
Google Scholar

Nowacki Dariusz: Oblatendose w zbiorach wawelskich, czyli o tym, jak wciąż mało wiemy na temat złotnictwa w Polsce. W: Całe srebro Rzeczypospolitej. Panu Michałowi Gradowskiemu ofiarowane. Red. Jacek Kriegseisen. Warszawa 2012, s. 153–158
Google Scholar

Piwocka Magdalena, Nowacki Dariusz: Klejnoty dewocyjne w zbiorach wawelskich – nowe nabytki. W: Treści, teksty, przesłania. Biżuteria w Polsce. Red. Katarzyna Kluczwajd. Toruń 2006, s. 77–85
Google Scholar

Prusy Królewskie w drugiej połowie XVI wieku. Suplement. Cz. 2. Komentarz. Indeksy. Red. Tomasz Panecki, Marek Słoń. Warszawa 2021
Google Scholar

Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 1. Katalog zabytków. Warszawa 2016
Google Scholar

Regulska Grażyna: Gotyckie złotnictwo w Polsce. T. 2. Album ilustracji. Warszawa 2016
Google Scholar

Rembowska Irena: Gdański cech złotników od XV do końca XVIII w. Gdańsk 1971
Google Scholar

Schoubye Sigurd: Guldsmedehåndvaerk i Søndyrjylland og Slesvig-Holsten. København 1967
Google Scholar

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich: Rychemberk. Hasło oprac. Franciszek Siarczyński. T. 10. Red. Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski, Filip Sulimierski. Warszawa 1880–1914, s. 70
Google Scholar

Szczepkowska-Naliwajek Kinga: Złotnictwo gotyckie Pomorza Gdańskiego, ziemi chełmińskiej i Warmii. Studia z Historii Sztuki, t. 40. Wrocław 1987
Google Scholar

Wozniak Michał: Die Goldschmiedekunst in Preussen im Dienste des Ordens, der Kirche und der Städte. In: Mittelalterliche Kultur und Literatur im Deutschordensstaat in Preussen: Leben und Nachleben. Hrsg. Jarosław Wenta, Sieglinde Hartmann, Gisela Vollmann-Profe. Toruń 2008, S. 125–138
Google Scholar

Woźniak Michał: Złotnictwo sakralne Prus Królewskich. Studium typologiczno-morfologiczne. T. 1. Toruń 2012
Google Scholar

Zabrocki Ludwik: Związki językowe niemiecko-pomorskie. W: Konferencja Pomorska (1954). Prace językoznawcze. Red. Zdzisław Stieber. Warszawa 1956, s. 149–174
Google Scholar

Artykuły
Google Scholar

Adamek Tadeusz: Gotycki kielich z kościoła farnego świętego Krzyża w Tczewie. „Roczniki Humanistyczne” 1971, t. 19, z. 5, s. 19–27
Google Scholar

Dobrzeniecki Tadeusz: U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”. „Roczniki Muzeum Narodowego w Warszawie” 1971, t. 15, nr 1, s. 221–312
Google Scholar

Freytag Hermann: Aus der Geschichte eines Abendmahlskelches. „Mitteilungen des Westpreussischen Geschichtvereins” 1904, Bd. 3, Nr. 2, S. 31–34
Google Scholar

Harasimowicz Jan: Protestanci wobec krzyża. „Pismo er” [online]. 4 grudnia 2013 [dostęp 23 października 2017]. Dostępny w internecie: http://ewangelicki.pl/cover/protestanci-wobec-krzyza-jan-harasimowicz/
Google Scholar

Kalinowski Lech: Geneza Piety średniowiecznej. „Prace Komisji Historii Sztuki” 1952, t. 10, s. 153–260
Google Scholar

Kluczwajd Katarzyna, Krokosz Jacek, Pabis Rafał, Żółkiewicz Zdzisław, Sałat Robert: Badanie składu chemicznego wyrobów złotniczych z kolekcji Muzeum Okręgowego w Toruniu. „Prace Instytutu Odlewnictwa” 2010, z. 4, s. 31–54
Google Scholar

Kubus Radosław: Twierdza Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Historia obiektu – historia miejsca. „Rocznik Elbląski” 2020, t. 30, s. 25–45
Google Scholar

Lepszy Leonard: Z dziejów złotnictwa elbląskiego. „Wiadomosci Numizmatyczno-Archeologiczne” 1894, t. 6, s. 129–141
Google Scholar

Muhl John: Das Danziger Haupt. „Weichselland. Mitteilungen des Westpreussichen Gesichtsvereins” 1940, Bd. 39, S. 59–62
Google Scholar

Nowacki Dariusz: W sprawie metryki wawelskiego kielicha z r. 1401 [1501]. „Teki Krakowskie” 1999, t. 9, s. 147–152
Google Scholar

Semrau Arthur: Ein Beitrag zur Geschichte der Goldschmiedekunst in Thorn. „Mitteilungen des Copernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst in Thorn” 1908, H. 16, S. 73–84
Google Scholar

Söding Ulrich: Das Retabel mit dem Gnadenstuhl aus Soest in der Berliner Gemäldegalerie. „Westfalen” 2002, Jg. 80, S. 155–206
Google Scholar

Woźniak Michał: Włoski kielich gotycki w Jarocinie. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 1991, t. 17, s. 263–277
Google Scholar

Woźniak Michał: Dokumentacja polskiego złotnictwa – jej znaczenie dla badan nad dawnym złotnictwem i klasyfikacja jego znaków. „Ochrona Zabytków” 1995, nr 189, s. 231–238
Google Scholar

Woźniak Michał: Sztuka złotnicza w Prusach. Próba charakterystyki złotnictwa regionu. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2018, t. 49, s. 7–66
Google Scholar

Woźniak Michał: Rzeczy pośrednie, adiafora, semiofory. O książce Burharda Kunkela. „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo” 2021, t. 52, s. 355–375
Google Scholar

Pobrania

Opublikowane

29.09.2022

Jak cytować

Świadek, B. (2022). Gotycki kielich ze zbiorów Muzeum Krakowa. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, 40, 161–173. https://doi.org/10.32030/KRZY.2022.10

Numer

Dział

Artykuły i rozprawy