Dawne Śląskie Seminarium Duchowne w Krakowie w świetle kwerendy archiwalnej

Authors

DOI:

https://doi.org/10.32030/KRZY.2024.06

Keywords:

Kraków, Three Bards Avenue, architecture, modernism, public buildings, seminary, sculpture

Abstract

THE FORMER SILESIAN SEMINARY IN KRAKÓW IN THE LIGHT OF PRELIMINARY ARCHIVAL RESEARCH

The building of the Silesian Seminary in Kraków was erected to meet the pastoral needs of the newly established Diocese of Katowice. The present paper outlines the circumstances under which this decision was made. The monumental, three-wing edifice was designed by Zygmunt Gawlik and Franciszek Mączyński and built in the years 1926–1928. Its austere shape, symmetrical forms and plain windows give the building its modern character. It represents modernism, while also paying a tribute to tradition, hence, the architectural details, low reliefs, the grating decorated with dragon heads. The building is not stylistically consistent – on the one hand, we have the two architects who designed it in tandem, and on the other hand we have a group of curial officers from Katowice, headed by bishop Stanislaw Adamski himself, supported by a team of architects from Katowice and Poznań who tried to correct the design and offered advice during the construction process. The paper reveals that the building underwent substantial transformations in terms of the geometry of the roofs and the elevations, compared to the original architectural design; the form and function of its surroundings proved to be equally changeable. The author has determined the names of the majority of the group of young artists who were involved in the process of decorating the seminary building under the direction of Xawery Dunikowski, e.g. identified the creators of specific low reliefs in the chapel. New findings have been made regarding the low reliefs representing the Evangelists which constitute the building’s visual trademark. In the case of the building of the Silesian Seminary, history and architecture intertwine in the most spectacular way. Each modification in the building’s architecture and furnishings has strong roots in the past. As a result of the preliminary research conducted in the archives of Kraków and Katowice, the paper has been enriched with previously unknown photographic material, e.g. photographs documenting the damage done to the building in January 1945 which has been largely forgotten. The research has enabled the author to complement the knowledge about the building’s history in the period of the Nazi German occupation and in the postwar years.

Author Biography

  • Roman Marcinek

    Historyk, Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Krakowie.

References

100-lecie plebiscytu i trzeciego powstania śląskiego. Red Damian Recław. Gliwice 2022.

Album inżynierów i techników w Polsce. T. 1, cz. 3. Lwów [b.d.w.]

Anna Walewska. W: Encyklopedia teatru polskiego, 2016 [online].

[dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://encyklopediateatru.pl/osoby/14993/anna-walewska Arch. Edward Jan Litwin [online]. In memoriam. Pamięci architektów polskich, Marek Perepeczo, SARP Koszalin, 2024 [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.archimemory.pl/pokaz/edward_jan_litwin, 4952

Arch. Marian Andrzejewski [online]. In memoriam. Pamięci architektów polskich, Marek Perepeczo, SARP Koszalin, 2024 [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: ttps://www.archimemory.pl/pokaz/marian_andrzejewski,10329

Borowik Aneta: Słownik architektów, inżynierów i budowniczych związanych z Katowicami w okresie międzywojennym. Katowice 2012

Broński Krzysztof: Ruch budowlany w Krakowie pod okupacją hitlerowską. „Rocznik Krakowski” 1987, t. 53, s. 161– 182

Burno Filip: Zygmunt Gawlik 1895–1961 – architekt katedry katowickiej. Warszawa 2003

Burno Filip: Świątynie nowego państwa. Kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej. Warszawa 2012

Cichy Stefan: Dzieje i dzień dzisiejszy Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach. „Z tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 1984” 1984, s. 57–61

Cichy Stefan: Dziesięć lat Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach. „Z tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 1991” 1990, s. 62–64

Chojecka Ewa [et al.]: Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku. Katowice 2004

Chwalba Andrzej: Dzieje Krakowa. T. 5. Kraków w latach 1939–1945. Red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki. Kraków 2002

Chwalba Andrzej: Okupacyjny Kraków w latach 1939–1945. Kraków 2002

Die Ordnungspolizei [online]. [dostęp 17 września 2024].

Dostępny w internecie: https://www.lexikon-der-wehrmacht.de/Zusatz/OrPo/Ordnungspolizei.htm

Domin Czesław (1929–1996) [online]. Panteon Górnośląski w Katowicach [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://panteon-gornoslaski.pl/postacie/domin-czeslaw-1929-1996/

„Dziennik Rozporządzeń Stoł. Król. Miasta Krakowa 1926”, R. 47

Dziennik Ustaw 1925, nr 72, poz. 501 Konkordat pomiędzy Stolicą Apostolską a Rzecząpospolitą Polską, podpisany w Rzymie dnia 10 lutego 1925 r.

Fabiański Marcin, Purchla Jacek: Historia architektury Krakowa w zarysie. Kraków 2001

Felczyńska Agata: Bogusław Langman. W: Sakralne Dziedzictwo Małopolski, 2025 [online]. [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://sdm.upjp2.edu.pl/ludzie/boguslaw-langman

Franz Breithaupt [online]. Waldemar „Scypion” Sadaj, 7 września 2021 [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.dws-xip.com/reich/biografie/39719.html

Gmach Seminarium Śląskiego. Oprac. Aneta Borowik [online].

Krakowski Szlak Modernizmu, Instytut Architektury, 2020 [dostęp 14 września 2024]. Dostępny w internecie: https://szlakmodernizmu.pl/baza-obiektow/gmach-seminarium-slaskiego/

Gwizdałówna Jadwiga: Wawel podczas okupacji niemieckiej 1939–1945. Przemiany architektury. Echa architektury nazistowskiej. „Rocznik Krakowski” 2011, t. 77, s. 113–141

Hoffmann Hermann: Die Geschichte des Breslauer Alumnats: ein Beitrag zur Geschichte der Priesterbildung in Schlesien. Breslau 1935

Jadwiga Horodyska h. Korczak [online]. Maria Jadwiga Minakowska, Wielka genealogia Minakowskiej (Wielcy.pl) [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.sejm-wielki.pl/b/psb.8906.6

Julian Skokowski [online]. Muzeum Powstania Warszawskiego, 2024 [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/julian-skokowski,40494.html

Kaczmarek Grzegorz, Mikitin Janusz: Powstania śląskie 1919–1920–1921. Kraków 2019

Katedra Chrystusa Króla w Katowicach. Red. Stanisław Puchała, Anna Liskowacka. Katowice 2000

Karol Hukan (1888–1958) [online]. Muzeum Łazienki Królewskie [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/katalog/artysci/karol-hukan

Karol Muszkiet (1904–1993) [online]. Salon Dzieł Sztuki Connaisseur [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://koneser.krakow.pl/pl/artysci/800-karol-muszkiet

Kiedos Józef, Olszar Henryk: Losy gmachu Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Katowicach. „Śląskie Studia Historyczno- Teologiczne” 1982, t. 15, s. 43–58

Kłakus Michał: Geneza i rozwój Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie (1924–1945). W: Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne 1924–2004. Red. Józef Kupny. Katowice 2004, s. 15–50

Kodurowa Aleksandra: Xawery Dunikowski. Rzeźby, obrazy, rysunki. Katalog. Warszawa 1975

Kosiński Stanisław: August Hlond na Śląsku. W 60. rocznicę erygowania diecezji katowickiej. „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne” 1985, t. 18, s. 7–25

Ks. Biskup dr Herbert Bednorz. Kalendarium [online]. Klub Inteligencji Katolickiej w Katowicach [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://www.kik.katowice.opoka.org.pl/old/hbednorz.html

Książek Stanisław: Granice o podział diecezji wrocławskiej na komisariaty i dekanaty w latach 1914–1945. „Prawo Kanoniczne” 1976, t. 19, nr 3–4, s. 128–129

Lechowski Piotr: Biblioteki Krakowa w okresie okupacji niemieckiej 1939–1945. Kraków 1999

Lewicki Jakub: Ocena wartości zabytków epoki modernizmu z 1 poł. XX wieku. Propozycja metody klasyfikacji. „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2017, nr 3, s. 107–124

Linek Bernard: Geneza i przygotowania do plebiscytu górnośląskiego z 20 marca 1921. W: Powstania śląskie i plebiscyt górnośląski – perspektywa edukacyjna, muzealna i naukowa. Red. Krzysztof Kleszcz, Katarzyna Szawan. Opole 2022, s. 140–144

Lisiecki Arkadiusz (1880–1930) [online]. Panteon Górnośląski w Katowicach [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://panteon-gornoslaski.pl/postacie/lisiecki-arkadiusz-1880-1930/

Ludyga-Laskowski Jan J.: Wyzwolenie Śląska i Górny Śląsk. W: Dziesięciolecie Polski Odrodzonej. Księga pamiątkowa 1918–1928. Wyd. i red. nacz. Marian Dąbrowski, red. Piotr Lot. Kraków–Warszawa 1928, s. 137–138

Materiały do dziejów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie 1895–1939. Oprac. Józef E. Dutkiewicz, Jadwiga Jeleniewska-Ślesińska, Władysław Ślesiński. Wrocław 1969

Modernizm, socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku. Red. Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, Marta Karpińska. Kraków 2022

Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczpospolitej. T. 1. Kraków i województwo krakowskie. Red. Andrzej Szczerski. Kraków 2013

Maroń Franciszek: Historia diecezji katowickiej. Sytuacja Górnego Śląska po pierwszej wojnie światowej. „Nasza Przeszłość” 1975, t. 44, s. 9–87

Morcinek Gustaw: Śląsk. Przedm. Eugeniusz Kwiatkowski. Łomianki [2010]

Mroczko Marian. Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934. Powstanie i działalność. Gdańsk 1977, s. 170–172

Myszor Jerzy: Historia diecezji katowickiej. Katowice 1999

Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945. Red. nauk. Jacek Purchla. Kraków 2022

Odorowski Waldemar: Architektura Katowic w latach międzywojennych 1922–1939. Fotografie Stanisław Gadomski et al. Katowice 1994

Olszewski Andrzej K.: Nowa forma w architekturze polskiej 1900–1925. Teoria i praktyka. Wrocław 1967

Ostrowski Adam [online]. TEI Panorama [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://tei.nplp.pl/entities/7554

Piech Stanisław: W cieniu kościołów i synagog. Życie religijne międzywojennego Krakowa 1918–1939. Kraków 1999

Palion Adam: „Seminarium to też budynek”. Zarys historyczny powstania budynków Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego w Krakowie i w Katowicach. W: Wyższe Śląskie Seminarium Duchowne 1924–2004. Red. Józef Kupny. Katowice 2004, s. 139–174

Pospieszalski Karol M.: Polska pod niemieckim prawem 1939–1945. Poznań 1946

Purchla Jacek: Urbanistyka, architektura i budownictwo. W: Dzieje Krakowa. T. 4. Kraków w latach 1918–1939. Red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki. Kraków 1997, s. 153–155

Purchla Jacek: Hubert Ritter i hitlerowskie wizje Krakowa. „Rocznik Krakowski” 2005, t. 71, s. 159–187

Purchla Jacek: Ochrona i konserwacja architektury modernistycznej 1918–1939. Krakowska perspektywa. W: Architektura XX wieku i jej waloryzacja w Gdyni i w Europie. Red. Maria Jolanta Sołtysik, Robert Hirsch. Gdynia 2017, s. 259–264

Seminarium Śląskie nową siedzibą krakowskiej Filii Uniwersytetu SWPS [online]. Uniwersytet SWPS, 8 lutego

2024 [dostęp 7 września 2024]. Dostępny w internecie: https://swps.pl/centrum-prasowe/informacje-prasowe/34817-seminarium-slaskie-nowa-siedziba-krakowskiej-filii-uniwersytetu-swps

Skworc Wiktor: Ludzie i miasto. Wspomnienia z seminarium. „Z tej Ziemi. Śląski kalendarz katolicki na rok 2008” 2007, s. 49–52

Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających. Malarze, rzeźbiarze, graficy: Dunikowski Xawery. Hasło oprac. Aleksandra Kodurowa. T. 2. Wrocław 1975, s. 116–123

Słownik biograficzny duchowieństwa (archi)diecezji katowickiej 1922–2008. Red. nauk. Jerzy Myszor, współpr. Damian Bednarski. Katowice 2009

Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego. Red. Rafał Łatka. T. 3. Warszawa 2024

Solewski Rafał: Franciszek Mączyński i wspólnota sztuk w architekturze miasta. Realizacja idei „Gesamtkunstwerk” we wczesnej twórczości krakowskiego architekta. „Rocznik Krakowski” 1995, t. 61, s. 97–116

Solewski Rafał: Stary Kraków Franciszka Mączyńskiego. „Rocznik Krakowski” 1996, t. 62, s. 117–138

Solewski Rafał: Franciszek Mączyński (1874–1947) – krakowski architekt. Kraków 2005

Stanisław Marcinów. W: Nowotarscy artyści. Z cyklu twórcy pogranicza polsko-słowackiego. Wystawa multimedialna [online]. [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://muzeum.nowytarg.pl/nowotarscy-artysci/artysta/stanislaw-marcinow/index.html

Szkoła Michał: Śląskie Seminarium Duchowne i Częstochowskie Seminarium Duchowne w Krakowie – dziedzictwo dwudziestolecia międzywojennego. Studium z dziejów zarządzania organizacją. „Perspektywy Kultury” 2019, t. 27, nr 4, s. 91–106

Szubert Piotr: Stanisław Horno-Popławski [online]. Culture.pl, marzec 2003 [dostęp 2 marca 2024]. Dostępny w internecie: https://culture.pl/pl/tworca/stanislaw-horno-poplawski

Szymik Jan: Dawne Seminarium Duchowne w Widnawie. „Kalendarz Śląski 1997” 1996, s. 138–140

Szymkowicz Paweł: Polacy w Wyższym Seminarium Duchownym w Vidnavie. „Nasze Życie Głuchołaz” 2002, nr 10, z 8 maja, s. 9

Wanda Ślędzińska [online]. Wydział Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie [dostęp 17 września 2024]. Dostępny w internecie: https://rzezba.asp.krakow.pl/wydzial/pedagodzy/dawni-profesorowie/wanda-sledzinska/

Waluś Monika: Kolegium Śląskie przy Alejach: w planie przebudowa i hotel [online]. Wyborcza.pl. Kraków, 20 marca 2017 [dostęp 7 września 2024]. Dostępny w internecie: https://krakow.wyborcza.pl/krakow/7,44425,21520483,kolegium-slaskie-przy-alejach-w-planie-przebudowa-i-hotel.html

Weissmann Józef CM (1914–1991). W: E-ncyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku [online].

7 lipca 2022 [dostęp 7 września 2024]. Dostępny w internecie: https://silesia.edu.pl/index.php/Weissmann_J%C3%B3zef

Wiśniewski Michał: Architektura użyteczności publicznej.

W: Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczpospolitej. T. 1. Kraków i województwo krakowskie. Red. Andrzej Szczerski. Kraków 2013, s. 31–32

Wiśniewski Michał: Międzywojenny Kraków – modernizacja i modernizm jako problem konserwatorski. „Krakowska Teka Konserwatorska” 2017, t. 9, s. 9–43

Włodarczyk Małgorzata: Nowy Gmach Muzeum Narodowego w Krakowie. Z dotychczasowych dziejów, zwroty historii.

„Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 2010 t. 55, z. 3, s. 37–48

Woźnica Franciszek. W: E-ncyklopedia wiedzy o Kościele katolickim na Śląsku [online]. 7 lipca 2022 [dostęp 7 września 2024]. Dostępny w internecie: https://silesia.edu.pl/index.php/Wo%C5%BAnica_Franciszek

Wroński Tadeusz: Kronika okupowanego Krakowa. Kraków 1974

Wycisło Janusz: Motywacje narodowych pielgrzymek Górnoślązaków do Krakowa na przełomie XIX i XX wieku.

Przeciwdziałania pruskiej policji. W: Kościół krakowski w życiu państwa i narodu polskiego. Red. Andrzej Pankowicz. Kraków 2002, s. 155–173

Zawadzki Jarosław: Architekt Zygmunt Gawlik 1895–1961.

Szkic biograficzny. „Rocznik Muzeum w Gliwicach” 1994, t. 10, s. 213–238

Zawadzki Jarosław: Zygmunt Gawlik – architekt, artysta, konserwator. „Ochrona Zabytków” 1994, t. 47, nr 1, s. 49–54

Zbroja Barbara: Architektura międzywojennego Krakowa 1918–1939. Budynki, ludzie, historia. Kraków 2013

Zbroja Barbara: Monumentalne i eleganckie – Aleje Trzech Wieszczów. W: Modernizmy. Architektura nowoczesności w II Rzeczpospolitej. T. 1. Kraków i województwo krakowskie. Red. Andrzej Szczerski. Kraków 2013, s. 119–163

Ziarkowski Dominik: Figura błogosławionej Salomei w Parku Zamkowym w Ojcowie. „Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. Władysława Szafera” [online]. 2008, t. 18, s. 79–90 [dostęp 7 września 2024]. Dostępny w internecie:https://docplayer.pl/17163638-Pradnikprace-i-materialy-muzeum-im-prof-wladyslawa-szaferapradnik-prace-muz-szafera-18-79-90-2008.html

Zimmerer Katarzyna: Życie codzienne niemieckich urzędników w Krakowie. W: Bednarek Monika, Gawron Edyta, Jeżowski Grzegorz, Zbroja Barbara, Zimmerer Katarzyna: Kraków – czas okupacji 1939–1945. Kraków 2010, s. 15–182

Związek Jan: Z dziejów Częstochowskiego Seminarium Duchownego w Krakowie (1926–1991). „Veritati et Caritati” 2016, t. 6, s. 349–419

Żebrok Franciszek: Dzieje Śląskiego Seminarium Duchownego. Narodziny i pierwsze lata. „Nasza Przeszłość” 1975, t. 44, s. 89–116

Żychowska Maria J.: Między tradycją a awangardą. Problem stylu w architekturze Krakowa lat międzywojennych. Kraków 1991

Downloads

Published

2024-12-07

Issue

Section

Research Papers and Treatises

How to Cite

Dawne Śląskie Seminarium Duchowne w Krakowie w świetle kwerendy archiwalnej. (2024). Krzysztofory: Scientific Bulletin of the Historical Museum of the City of Kraków, 42, 83-112. https://doi.org/10.32030/KRZY.2024.06

Similar Articles

1-10 of 66

You may also start an advanced similarity search for this article.