Wybrane formy kolaboracji w KL Plaszow
Charakterystyka zjawiska
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2020.07Słowa kluczowe:
KL Plaszow, kolaboracja, II wojna światowa, obozy koncentracyjne, zdrada, więźniowie funkcyjni, HolokaustAbstrakt
W artykule omówiono wybrane formy kolaboracji na terenie niemieckiego obozu Plaszow. Praca składa się z części teoretycznej i badawczej. W pierwszej przedstawiono aktualny stan badan oraz dokonano analizy terminologii i interpretacji takich pojęć, jak kolaboracja i zdrada, przy jednoczesnym uwzględnieniu ich kategorii i kontekstów. Następnie przytoczono historie osób podejrzewanych o kolaboracje z okupantem na terenie obozu nie tylko przez współwięźniów, ale także przez konspiracje, a następnie powojenny wymiar sprawiedliwości. Zarzut ten stawiano głównie więźniom funkcyjnym (kapo, blokowy, porządkowy) oraz osobom powszechnie uznawanym – słusznie lub domniemanie – za konfidentów lub donosicieli. Przybliżono w tym celu postawy i zachowania wybranych więźniów, w szczególności tych, wobec których po wojnie krakowska prokuratura Specjalnego Sądu Karnego i Sądu Okręgowego prowadziła dochodzenia. Zapadały w tej sprawie różne wyroki, od uniewinniających po kary śmierci.
Bibliografia
Bieberstein Aleksander: Zagłada Żydów w Krakowie. Kraków–Wrocław 1986
Biegański Zdzisław: Sądownictwo i skazani na śmierć z przyczyn politycznych w województwie pomorskim (bydgoskim) w latach 1945–1956. Bydgoszcz 2003
Brot Rivka: Julius Siegel: „A Kapo” in Four (Judicial) Acts. „Dapim. Studies on the Shoah” 2011, No. 25, pp. 65–127, https://doi.org/10.1080/23256249.2011.10744407
Brot Rivka: The Gray Zone of Collaboration and the Israeli Courtroom. „Teoria U-Bikoret” 2012, No. 40, pp. 40–56
Brot Rivka: „No One Was an Angel”: The Gray Zone of Collaboration in Court. In: Jewish Honor Courts: Revenge, Retribution, and Reconciliation in Europe and Israel after the Holocaust. Ed. Laura Jockusch, Gabriel N. Finder. Detroit 2015, pp. 327–360
Burczyk Dariusz: Specjalny Sąd Karny w Gdańsku (1945–1946). Przyczynek do monografii. „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2014, t. 7, s. 289–312
Cichopek Anna: Pogrom Żydów w Krakowie 11 sierpnia 1945. Warszawa 2000
Engel David: Who is a Collabolator? The Trials of Michał Weichert. In: The Jews in Poland. Vol. 2. Ed. Sławomir Kapralski. Kraków 1999, s. 339–370
Engel David: Why Punish Collaborators?. In: Jewish Honor Courts: Revenge, Retribution, and Reconciliation in Europe and Israel after the Holocaust. Ed. Laura Jockusch, Gabriel N. Finder. Detroit 2015, pp. 29–48
Ferenc-Piotrkowska Maria: „All those rumors occupy people’s thoughts... ”. On the relationship between rumors and know-ledge about the Holocaust in the Warsaw ghetto. „Rocznik Antropologii Historii” 2018, Vol. 11, s. 139–158
Ferenc-Piotrkowska Maria: „The ghetto decree gnaws away at our depressed world!”. Rumors about the ghetto in Warsaw, 1939–1940. „Gal Ed” 2020, Vol. 26 (forthcoming)
Finder Gabriel N., Prusin Alexander V.: Jewish Collaborations on Trial 1944–1956. „Polin. Studies in Polish Jewry” 2008, Vol. 20, pp. 122–148
Godorowski Kazimierz: Człowiek za murami. Próba analizy mechanizmów obronnych. W: Holocaust z perspektywy półwiecza. Pięćdziesiąta rocznica powstania w getcie warszawskim. Materiały z konferencji zorganizowanej przez Żydowski Instytut Historyczny w dniach 29–31 marca 1993. Red. Daniel Grinberg, Paweł Szapiro. Warszawa 1993, s. 127–134
Grądzka Martyna: „Wszystkim tym zarzutom przeczę zdecydowanie i stanowczo”. Proces Amona Leopolda Götha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2011, nr 35, s. 85–101
Grądzka Martyna: Przerwane dzieciństwo. Losy dzieci Żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej. Kraków 2012
Grądzka Martyna: „Do winy się nie poczuwam…”. Proces załogi KL Płaszów (1948). „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2012, nr 36, s. 87–103
Grądzka-Rejak Martyna: Kobieta żydowska w okupowanym Krakowie (1939–1945). Kraków 2016
Grądzka-Rejak Martyna: Oblicza zbrodni. Sylwetki członków załogi obozu Płaszów w świetle dokumentacji procesowej. W: Jak rodzi się zło. Sprawcy, wykonawcy, pomocnicy. Red. Alicja Bartuś. Oświęcim 2018, s. 245–264
Grochowska Alicja: Holocaust. Między historią a psychologią. „Saeculum Christianum. Pismo historyczno-społeczne” 1997, t. 4, nr 1, s. 129–144
Grudzińska Marta: Więźniowie z Majdanka deportowani do KL Plaszow w kwietniu 1944 roku. W: Płaszów – odkrywanie. Kraków 2016, s. 73–95
Haska Agnieszka: Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie. Warszawa 2018
Hein Wincenty, Jakubiec Czesława: Montelupich. Kraków 1985
Heksel Bartosz: Krakowscy Żydzi – więźniowie KL Mauthausen. Transport z KL Plaszow z 7 sierpnia 1944 roku. Próba rekonstrukcji losów więźniów. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 2016, z 34, s. 217–236
Jagielski Stanisław: Sclavus saltans. Wspomnienia lekarza obozowego. Warszawa 1946
Jakubowski Grzegorz: Sądownictwo powszechne w Polsce w latach 1944–1950. Warszawa 2002
Jarkowska-Natkaniec Alicja: Powojenne procesy członków Jüdischer Ordnungsdienst w okupowanym Krakowie. Casus Dawida Lieblinga. „Studia Żydowskie. Almanach” 2014, nr 4, s. 97–114, https://doi.org/10.56583/sz.549
Jarkowska-Natkaniec Alicja: Konfidenci żydowscy. Wokół przypadków kolaboracji Żydów w stolicy Generalnego Gubernatorstwa. W: Jak rodzi się zło. Sprawcy, wykonawcy, pomocnicy. Red. Alicja Bartuś. Oświęcim 2018, s. 156–157
Jarkowska-Natkaniec Alicja: Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie. Kraków 2018
Kiełkowski Roman: Obóz pracy przymusowej i koncentracyjny w Płaszowie. „Przegląd Lekarski” 1971, t. 27, nr 1, s. 23–26
Kiełkowski Roman: Zlikwidować na miejscu! Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Krakowie. Kraków 1981
Kocik Katarzyna: Płaszów – próby upamiętnienia (1945–2007). W: Płaszów – odkrywanie. Kraków 2016, s. 97–141
Kornbluth Andrew: „Wielu jest Kainów wśród nas”. Polski wymiar sprawiedliwości a Zagłada 1944–1956. Tłum. Ewa Felska. „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2013, nr 9, s. 157–172, https://doi.org/10.32927/zzsim.585
Kotarba Ryszard: Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945. Warszawa–Kraków 2009
Kotarba Ryszard: Niemiecki obóz w Płaszowie. Przewodnik historyczny. Wyd. 2 popr. Kraków 2016
Kowalska-Leder Justyna: Obozowa przemoc seksualna i obscena w relacji Lieby Tiefenbrun o przeżyciach w obozie płaszowskim. „Konteksty Kultury” 2017, t. 14, z. 4, s. 451–464, https://doi.org/10.4467/23531991kk.17.031.8355
Kowalska-Leder Justyna: Nie wiem, jak ich mam cenić... Sfera ambiwalencji w świadectwach Polaków i Żydów. Warszawa 2019
Kwiek Julian: Wydarzenia antyżydowskie 11 sierpnia 1945 r. w Krakowie. Dokumenty. „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 2000, nr 1, s. 77–89
Lityński Adam: Ustawodawstwo karne w pierwszych latach Polski Ludowej. W: Wojna domowa czy nowa okupacja? Polska po roku 1944. Red. Andrzej Ajnenkiel. Wrocław 1998, s. 120–140
Lubecka Joanna: Rozliczenie zbrodni niemieckich w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Małopolski. Stan badań, perspektywy badawcze. „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2012, nr 35, s. 69–84
Melchior Małgorzata: Zagrożenie eksterminacją w doświadczeniu biograficznym ocalonych z Holocaustu. „Przegląd Socjologiczny” 2000, t. 49, nr 2, s. 69–88
Orwid Maria, Domagalska-Kurdziel Ewa, Pietruszewski Kazimierz: Psychospołeczne następstwa Holocaustu u osób ocalonych i żyjących w Polsce. „Psychiatria Polska” 1994, t. 28, nr 1, s. 91–111
Ostrowska Joanna: Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa 2018
Person Katarzyna: „I am a Jewish DP – a Jew from the Eternal Nowhere”: Jews from Poland in Displaced Persons Camps in the Occupation Zones of West Germany – Encounters with Poles and Memories of Poland 1945–1946. „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 246, s. 312–318
Person Katarzyna: Jews Denouncing Jews. Denunciations of Putative Collaborators and Reactions to them in the Postwar Jewish Courts of Honor. In: Jewish Honor Courts: Revenge, Retribution, and Reconciliation in Europe and Israel after the Holocaust. Ed. Laura Jockusch, Gabriel N. Finder. Detroit 2015, pp. 225–246
Podolska Aldona: Żydowska Służba Porządkowa w getcie warszawskim w latach 1940–1943. Warszawa 1996
Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956. Red. Witold Kulesza, Andrzej Rzepliński. Warszawa 2001
Pyszkowski Antoni: Bilans działalności sądów specjalnych. „Demokratyczny Przegląd Prawniczy” 1946, z. 11–12, s. 37
Rączy Elżbieta: Zagłada Żydów w dystrykcie krakowskim w latach 1939–1945. Rzeszów 2014
Rzepliński Andrzej: Sądownictwo w PRL. Warszawa 1989
Rzepliński Andrzej: Przystosowanie ustroju sądownictwa do potrzeb państwa totalitarnego w Polsce w latach 1944–1956. W: Przestępstwa sędziów i prokuratorów w Polsce lat 1944–1956. Red. Witold Kulesza, Andrzej Rzepliński. Warszawa 2001, s. 16–21
Sendyka Roma: Pryzma – zrozumieć nie-miejsca pamięci (non-lieux de memoire). „Teksty Drugie” 2013, nr 1–2, s. 323–344
Sofsky Wolfgang: Ustrój terroru: obóz koncentracyjny. Przeł. Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa 2016
Słownik języka polskiego: kolaboracja. Red. Witold Doroszewski. T. 3. Warszawa 1961, s. 800
Stępień Monika: Miasto opowiedziane. Powojenny Kraków w świetle żydowskiej literatury dokumentu osobistego. Budapeszt–Syrakuzy–Kraków 2018
Szarota Tomasz: Kolaboracja z okupantem niemieckim i sowieckim w oczach Polaków – wówczas, wczoraj i dziś. „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka” 2000, nr 55, s. 493–508
Śliwa Joanna: Clandestine Activities and Concealed Presence. A Case Study of Children in the Kraków Ghetto. In: Jewish Families in Europe 1939 – Present: History, Representation, and Memory. Red. Joanna Beata Michlic. Waltham 2017, pp. 36–45
Tal Boaz: Sądzenie tych, którzy nie mogą być sądzeni. Procesy kolaborantów w Izraelu. „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2006, nr 2, s. 99–131, https://doi.org/10.32927/zzsim.182
Tokarska Bakir Joanna: Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939–1946. Wołowiec 2012
Tokarska-Bakir Joanna: Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego. T. 1. Warszawa 2018
Van der Kolk Bessel A.: The body keeps the score: approaches to the psychobiology of post traumatic stress disorder. In: Traumatic stress: the effects of overhelming experience on mind, body and society. Ed. Bessel A. van der Kolk, Alexander C. McFarlane, Lars Weisaeth. New York 1996, pp. 214–242
Wielka encyklopedia PWN: kolaboracja. T. 5. Warszawa 2001, s. 400
Ziemba Zdzisław Albin: Prawo przeciwko społeczeństwu. Polskie prawo karne w latach 1945–1956. Warszawa 1997
Zimmerer Katarzyna: Zamordowany świat. Losy Żydów w Krakowie 1939–1945. Kraków 2004
Żbikowski Andrzej: Sąd Społeczny przy CKŻP. Wojenne rozliczenia społeczności żydowskiej w Polsce. Warszawa 201
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
