Cmentarze żydowskie w Podgórzu

Zarys problematyki badań

Abstrakt

Podczas II wojny światowej większość cmentarzy żydowskich w Polsce została zniszczona. Dotyczy to również dwóch krakowskich nekropoli zlokalizowanych w Podgórzu– cmentarza przy ulicy Jerozolimskiej (starego), założonego przez Żydów podgórskich w 1887 roku, oraz cmentarza przy ulicy Abrahama (nowego), powstałego z inicjatywy Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Krakowie i otwartego w 1932 roku. W latach 1942–1945 w miejscu obu nekropoli funkcjonował obóz pracy przymusowej, a następnie koncentracyjny Plaszow. Jak dotąd historia cmentarzy nie stanowiła przedmiotu odrębnego opracowania, dlatego tez celem artykułu jest przedstawienie najważniejszych ustaleń dotyczących historii, zmian przestrzennych oraz stanu zachowania nekropoli. W pracy wykorzystano materiały źródłowe, takie jak relacje źródłowe, materiały wizualne w formie zdjęć tradycyjnych i lotniczych, rysunki, plany, mapy oraz dokumenty historyczne. Dzięki nim wydzielono trzy główne etapy funkcjonowania obu cmentarzy, których opis znalazł odzwierciedlenie w strukturze pracy. W pierwszej części artykułu omówiono okres przedwojenny. Zrekonstruowano proces powiększania starego cmentarza oraz scharakteryzowano istniejące budynki. Przeanalizowano również dokumenty dotyczące pochówków (księga zmarłych). Zbadano także materiały dotyczące nowego cmentarza, a zwłaszcza przebiegu procesu inwestycyjnego. Szczególną uwagę poświęcono trójwymiarowym rekonstrukcjom hali przedpogrzebowej. W kolejnej części omówiono okres II wojny światowej, obejmujący takie wydarzenia jak zamknięcie starego cmentarza, dewastacja obu nekropoli, masowe egzekucje. Przeanalizowano zmiany przestrzenne dotyczące budowy baraków na gruntach cmentarnych oraz celowego niszczenia cmentarzy. W ostatniej części opisano dążenia do zachowania terenów cmentarzy jako przestrzeni o szczególnym znaczeniu kulturowym, próby ich ochrony, wpisania w idee upamiętnienia, a także prowadzone badania inwentaryzacyjne i archeologiczne. W podsumowaniu przedstawiono perspektywę koniecznych prac i możliwości dalszych badań.