Hipoteza Witolda Mańczaka o ugrofińskim substracie w językach bałtyckich
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.14.2019.28.03Słowa kluczowe:
języki bałtyckie, kontakty językowe, substrat, wpływ ugrofińskiAbstrakt
Witold Mańczak’s Hypothesis about the Finno-Ugric Substrate in the Baltic Languages
The paper discusses Witold Mańczak’s hypothesis concerning a Finnic (particularly Balto-Finnic) substrate in the Baltic languages (Mańczak 1990: 29–38; 1993: 151; 2008: 149–152), as well as J. H. Holst’s critical evaluation of the problem (Holst 2015: 151–173). Mańczak lists as many as ten arguments in support of the substrate theory: According to Meillet (1925: 100–101), the disappearance of the neuter gender in Lithuanian and Latvian occurred under the influence of Balto-Finnic languages, since the category of gender is absent from Finno-Ugric; Old Lithuanian displays secondary local cases (i.e. illative, allative, adessive, ines-sive), formed using postpositions according to the Finno-Ugric pattern (Meillet 1925: 101); The Lithuanian constructions expressing evidentiality (e.g. Lith. nešęs velnias ak-menį) – as well as their Latvian counterparts – appeared due to substrate influence, according to Pisani (1959: 217); The Lithuanian numerals 11–19 ending in -lika (e.g, Lith. vienúolika ‘eleven’, dvýlika ‘twelve’, etc.) are of substrate origin (Pisani 1959: 217); The particle of the Lithuanian imperative -ki or -k (e.g. OLith. dúoki ‘give’) – repro-duces a similar particle known from Finnish, according to some scholars (Топоров, Трубачев 1962: 249–250); The alternation of voiced and voiceless consonants like blekai / plekai ‘tripe’ (Kiparsky 1968: 76–90 lists 200 such doublets in Latvian and 50 in Lithuanian) may be caused by the influence of a Finno-Ugric substratum, since the Finno-Ugric lan-guages used to lack voiced consonants; There are Common Baltic terms of Finno-Ugric origin, e.g. the name for ‘amber’: OPrus. gentars, Lith. giñtaras, Latv. dzĩtars m. ‘amber’ (Bednarczuk 1976: 47–48). The use of the genitive instead of an adjective in East Baltic (e.g. Lith. lietuvių kalba ‘Lithuanian language’, Latv. latviešu valoda ‘Latvian language’), unknown in other Indo-European languages, arose through Balto-Finnic influence – cf. Finnish suomen kieli ‘Finnish language’, Est. eesti keel ‘Estonian language’ (Bednarczuk 1968). The territory of Latvia abounds in hydronyms of Finnic provenance, while in Lithuania we may identify the name Nemunas (chief river in the area) as well as ca. 30 other river names of potential Finno-Ugric origin (Zinkevičius 1984: 155). The non-distinction of grammatical number in third-person finite verb forms in Lithua-nian, Latvian and Old Prussian was, according to some researchers (e.g. Thomason, Kaufman 1988: 243), caused by Balto-Finnic influence. Besides, the present author reviews Holst’s critical paper on the theory of a Uralic substratum in Common Baltic.
Pobrania
Bibliografia
Ahlqvist A., 1875, Die Kulturwörter der westfinnischen Sprachen. Ein Beitrag zu der älteren Kulturgeschichte der Finnen, Helsingfors.
Aikhenvald A.V., 2004, Evidentiality, Oxford.
Anderson N., 1879, Studien zur Vergleichung der ugrofinnischen und indogermanischen Sprachen, Dorpat.
Ariste P.A., 1955, Primečaniâ, [w:] L. Hakulinen, Razvitie i struktura finskogo âzyka, t. II: Leksikologiâ i sintaksis, Moskva, s. 278–286.
Bednarczuk L., 1968, Ze stosunków językowych bałtosłowiańsko-ugrofińskich, „Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN. Oddział w Krakowie” XII, s. 481–483.
Bednarczuk L., 1976, Zapożyczenia ugrofińskie w językach bałtosłowiańskich, „Acta Baltico-Slavica” 9, s. 39–64.
Bednarczuk L., 1992, Konwergencje między językami bałtosłowiańskimi a ugrofińskimi w aspekcie strukturalnym i arealnym, [w:] W. Smoczyński, A. Holvoet (red.), Colloquium Pruthenicum Primum. Papers from the First International Conference on Old Prussian, held in Warsaw, September 30th – October 1st, 1991, Warszawa, s. 99–119.
Corbett G., 1991, Gender, Cambridge.
Derksen R., 2015, Etymological Dictionary of the Baltic Inherited Lexicon, Leiden – Boston.
Diefenbach L., 1880, Völkerkunde Osteuropas, insbesondere der Haemoshalbinsel und der unteren Donaugebiete, t. II, Darmstadt.
Donner O., 1884, Über den Einfluss des Litauischen auf die finnischen Sprachen, „Techmers Internationale Zeitschrift für allgemeine Sprachwissenschaft” I, s. 257–271.
Duridanov I., 1985, Die Sprache der Thraker, Neuried.
Endzelins J., 1923, Lettische Grammatik, Heidelberg.
Grünthal R., 2012, Baltic Loanwords in Mordvin, [w:] idem, P. Kallio (red.), A Linguistic Map of Prehistoric Northern Europe, Helsinki, s. 297–343.
Haarmann H., 1970, Die indirekte Erlebnisform als grammatische Kategorie. Eine eurasische Isoglosse, Wiesbaden.
Holst J.H., 2009, Armenische Studien, Wiesbaden.
Holst J.H., 2015, On the Theory of a Uralic Substratum in Baltic, [w:] S. Junttila (red.), Contacts between the Baltic and Finnic Languages, Helsinki, s. 151–173.
Junttila S., 2015, Proto-Finnic Loanwords in the Baltic Languages?, [w:] idem (red.), Contacts between the Baltic and Finnic Languages, Helsinki, s. 12–37.
Kalima J., 1936, Itämerensuomalaisten kielten balttilaiset lainasanat, Helsinki.
Kallio P., 2008, On the „Early Baltic” Loanwords in Common Finnic, [w:] Evidence and Counter-Evidence. Essays in Honour of Frederik Kortlandt, t. 1, Amsterdam – New York, s. 261–296, [on-line:] https://doi.org/10.1163/9789401206358_020.
Kiparsky V., 1959, Kielitieteen peruskysymyksiä, „Virittäjä” LXIII, nr 3, s. 421–425.
Kiparsky V., 1968, Slavische und baltische b/p-Fälle, „Scando-Slavica” XIV, s. 73–97.
Lehr-Spławiński T., 1946, O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian, Poznań.
Loja J., 1958, Valodniecības pamatjautājumi, Riga.
Mańczak W., 1990, La communauté balto-slave a-t-elle existé?, „Baltistica” 26, nr 1, s. 29–38, [on-line:] http://dx.doi.org/10.15388/baltistica.26.1.179.
Mańczak W., 1992, Krytyka etnogenetycznej koncepcji Ľudovíta Nováka, [w:] „Z Polskich Studiów Slawistycznych”, seria 8, Warszawa, s. 147–152.
Mańczak W., 2008, Linguistique générale et linguistique indo-européenne, Kraków.
Mägiste J., 1959, Gibt es im Tscheremissischen baltische Lehnwörter?, „Ural-Altaische Jahrbücher” XXXI, s. 169–176.
Meillet A., 1925, La méthode comparative en linguistique historique, Oslo.
Milewski T., 1948, Zarys językoznawstwa ogólnego, cz. II: Rozmieszczenie języków, z. 1: Tekst, Lublin – Kraków.
Pareren R. van, 2008, Die direkten baltischen Lehnwörter im Mordwinischen, „Finnisch-Ugrische Mitteilungen” XXX/XXXI, s. 69–147.
Pisani V., 1959, Zu einer baltisch-estfinnischen Partizipialkonstruktion, [w:] E. Sokols i in. (red.), Rakstu krājums. Veltījums akadēmiķim profesoram Dr. Jānim Endzelīnam viņa 85 dzīves un 65 darba gadu atcerei, Riga, s. 215–217.
Polák V., 1964, Les éléments finno-ougriens en slave, „Orbis” XIII, s. 568–588.
Rask R.Ch., 1818, Undersøgelse om det gamle Nordiske eller Islandske Sprogs Oprindelse, København.
Thomason S.G., Kaufman T., 1988, Language Contact, Creolization and Genetic Linguistics, Berkeley.
Thomsen V., 1890, Beröringer mellem de finske og de baltiske (litauisk-lettiske) sprog: en sproghistorisk undersøgelse, København.
Thunmann J., 1772, Untersuchungen über die alte Geschichte einiger nordischen Völker, Berlin.
Toporov V.N., 1980, Baltijskij element k severu ot Karpat: ètnonimičeskaâ osnova *GALIND-kak znak baltijskoj periferii, „Slavia Orientalis” XXIX, z. 1–2, s. 247–252.
Toporov V.N., Trubačev O.N., 1962, Lingvističeskij analiz gidronimov verhnego Podneprov’â, Moskva.
Veske M.P., 1890, Slavâno-finskaâ kulturnyâ otnošeniâ po dannymʺ âzyka, „Izvěstìâ Obŝestva arheologii, istorìi i ètnografii pri Imperatorskomʺ Kazanskomʺ Universitetě”, t. 8, z. 1, Kazanʺ.
Watson K.F., 1822, Über die Abstammung der lettische Sprache von der slavisch-russischen, und über den Einfluss des Gothischen unf Finnischen aufs Lettische, „Jahresverhandlungen der Kurländische Gesellschaft für Literatur und Kunst” II, s. 269–281.
Witczak K.T., w druku, Zagadnienie ugrofińskiego substratu w językach bałtyckich, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” LXXV.
Zeps V., 1962, Latvian and Finnic Linguistic Convergence, Bloomington.
Zinkevičius Z., 1984, Lietuvių kalbos istorija, t. I, Vilnius.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2019 Krzysztof Tomasz Witczak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
