Czasownik knysić i jego derywaty prefiksalne w gwarze okolic Biecza na Pogórzu na tle innych gwar
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.40.14Słowa kluczowe:
leksyka gwarowa, gwary małopolskie, semantyka, etymologiaAbstrakt
THE VERB KNYSIĆ AND ITS PREFIX DERIVATIVES IN THE DIALECT OF THE BIECZ AREA IN PODGÓRZE IN COMPARISON WITH OTHER DIALECTS
The aim of this article is to present the ambiguous verb knysić meaning i. a. ‘to mix’, ‘to knead, knead, mix, knead (mainly dough)’ and prefixal formations, such as naknysić, poknysić, sknysić, uknysić, wyknysić, zaknysić functioning in the Bugaj dialect of the Pogórze region (Gorlice district) in comparison with other dialects. This verb in other Lesser Poland dialects shows a high variance, cf. e.g. knysić/knycić/knychcić/klęsić/knysać/knyszać kniysać/kmysać/klysać/kłysać/knychać/knytać/ knysać/klęsać. The author of the article discusses the state of documentation of the studied words, their variants, meanings, and territorial range. An existing etymological hypothesis is also presented; however, a discussion of the etymology of this verb, unclear as to its genesis, requires further research, taking into account not only other common words and proper names containing the same or formally similar root (e.g. nouns knys, knysz, local names of the Knyszyn type, personal names, e.g. Knysz, Knyszka), but also a non-Slavic background. However, the data presented in the article may provide important arguments for the etymologisation of the verb in question.
Pobrania
Bibliografia
KąśILGiKP: J. Kąś, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. I: A–B, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz – Nowy Targ 2015, t. II: C–Do, Bukowina Tatrzańska – Nowy Sącz – Nowy Targ 2015, t. III: Do–Gr, Bukowina Tatrzańska – Nowy Targ 2016, t. IV: Gu–Kol, Kraków 2017, t. V: Koł–Mad, Nowy Sącz 2017, t. VI: Maf–Nie, Nowy Sącz 2018, t. VII: Nif–Pap, Nowy Sącz 2018, t. VIII: Par–Pou, Nowy Sącz 2018, t. IX: Pow–Sce, Nowy Sącz 2019, t. X: Sch–Śro, Nowy Sącz 2019, t. XI: Śry–Wych, Nowy Sącz 2019, t. XII: Wyci–Ż, Nowy Sącz 2019.
KarłSWO: J. Karłowicz, Słownik wyrazów obcego a mniej jasnego pochodzenia używanych w języku polskim, t. III, Kraków 1905.
KobaSB: R. Kobaka, Słownik wyrazów i zwrotów językowych w Bobowej i w najbliższych jej okolicach częściej lub rzadziej używanych, wyd. 2 popr. i poszerz., „Biblioteczka »Rozrywki «”, nr 25, Warszawa 2009.
KobSGG: J. Kobylińska, Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej), Kraków 2001.
KolbKr: O. Kolberg, Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, seria VIII: Krakowskie, cz. IV, „Materyjały do Etnografii Słowiańskiej”, Kraków 1875.
KolbTR: O. Kolberg, Dzieła wszystkie, t. 48. Tarnowskie – Rzeszowskie, z rękopisów opracowali J. Burszta i B. Linette, red. J. Burszta, Wrocław–Poznań 1967.
KosCz: W. Kosiński, Słownik okolic Czchowa, „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności”, t. VII, cz. 1, Kraków 1914, s. 27–74.
KSGP: Kartoteka Słownika gwar polskich PAN, [on-line:] https://rcin.org.pl//dlibra.
KuchRzG: R. Kucharzyk, Rzepiyńsko godka, Rzepiennik Suchy 2020, [słownik: s. 61–116].
Łom-Dul: W. Łomnicka-Dulak, Nadpopradzka dawność. Gwara i kultura górali z okolic Piwnicznej, Piwniczna Zdrój–Nowy Sącz 2018.
ŁopPSJP: H. Łopaciński [ps. Rafał Lubicz], Przyczynki do nowego słownika języka polskiego (słownik wyrazów ludowych z Lubelskiego i innych okolic Królestwa Polskiego), cz. I: „Prace Filologiczne” 1893, t. IV, zesz. 1, s. 173–279; cz. II: „Prace Filologiczne” 1899, t. V, s. 681–976.
MSGGŚ: B. Cząstka-Szymon, J. Ludwig, H. Synowiec, Mały słownik gwary Górnego Śląska, cz. 1, wyd. 2, Katowice 2000.
MSGP: J. Wronicz (red.), Mały słownik gwar polskich, Kraków 2009.
PracKr: W. Pracki, Przyczynek do słownictwa ludowego z okolic Krakowa, „Prace Filologiczne” 1899, t. V, s. 150–158.
SEBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. I: A–K, Warszawa 2000.
SEBr: A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, przedruk wyd. 1, Warszawa 1989.
SESł: F. Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, t. II: K–Kot, Kraków 1958–1965.
SGM: J. Wronicz (red.), Słownik gwar małopolskich, t. I–II, Kraków 2016–2017.
SGŚWyd: B. Wyderka (red.), Słownik gwar śląskich, t. XV (Klacza–Krawatka), Opole 2016.
SiarPiń: W. Siarkowski, Słowniczek gwary ludowej z okolic Pińczowa, „Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności” 1891, t. IV, s. 335–340.
SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I–VI, Kraków 1900–1911.
SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, wyd. 2 popr. i pomn., Lwów 1854–1860 (reprint – Warszawa 1994).
SzewLS: Z.P. Szewczyk, Słownik gwary Lachów Sądeckich (Podegrodzkich), Podegrodzie 2014.
WietG: A. Wietrzyk, Słownik gwary Pogórzan (z okolicy Gorlic), Gorlice–Kraków 2011.
ZiębaSzyn: P. Zięba, S. Podraza, A. Mądel, M. Duda, Słownik gwary Szynwałdu, Szynwałd 2020.
LITERATURA
Dejna K., 1977, Słownictwo ludowe z terenów byłych województw kieleckiego i łódzkiego (K), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” XXIII, s. 147–290.
Drozd T., 2016, Rogowskie pogaduchy, czyli słownik rogowsko-polski, Rogi.
Gajewski B., 1997, Domaradz. Wieś nad Stobnicą, Domaradz.
Grzelak W., 1965, Cyganeria z Udziałowej 1908–1913, Warszawa.
Karaś H., 2020, Gwara Bugaja na Pogórzu (gm. Biecz, pow. Gorlice), „Z Prac Towarzystwa Kultury Języka”, Warszawa.
Karaś H., 2011, Polska leksykografia gwarowa, Warszawa.
Karaś H., 2024, O przydatności danych gwarowych w badaniach historycznojęzykowych z zakresu leksyki (na przykładzie gwar Pogórza), „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza” 31 (51), nr 2, s. 99–117, https://doi.org/10.14746/pspsj.2024.31.2.6.
Klich E., 1919, Narzecze wsi Borki Nizińskie, „Prace Komisji Językowej Akademji Umiejętności w Krakowie”, nr 2, Kraków.
Nitsch K., 1907, Dwie gwary małopolskie (Krzyszkowice, pow. myślenicki, Świdówka, pow. bocheński), „Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności” 2, s. 374–378.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Halina Karaś
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
