Znaczenie przymiotnika żałosny w świetle kognitywnej semantyki uczuć
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.40.08Keywords:
żal, prototype, interpretive frame, script, cognitive semanticsAbstract
THE MEANING OF THE ADJECTIVE ŻAŁOSNY IN THE LIGHT OF COGNITIVE SEMANTICS OF FEELINGS
The aim of the article is to analyse the meanings of the adjective żałosny from both a diachronic and synchronic perspective, in the context of the semantics of the emotion of żal (‘pity’). The goal is to show how the concept of żal is evoked in both historical and contemporary meanings of this adjective. The methodological foundation of the analysis is based on concepts from cognitive and cultural linguistics, frequently used in research on linguistic expressions of emotions: Eleanor Rosch’s prototype theory (1978), Charles Fillmore’s frame semantics (1985), and Anna Wierzbicka’s (1999) suggestion for describing emotion scenarios. The material basis consists of historical and contemporary dictionaries of the Polish language as well as corpus data. The results of the analysis indicate a transformation in the meanings of the adjective żałosny, linked to a shift in evaluative connotation, which can be explained by changes in the prototypical emotion scenarios (and their profiled elements) evoked in the respective meanings of the adjective under study.
Downloads
References
Apresjan J., 1994, Naiwny obraz świata a leksykografia, tłum. J. Berej, A. Pajdzińska, „Etnolingwistyka” 6, s. 5–12.
Besemeres M., 2007, Between Żal and Emotional Blackmail: Ways of Being in Polish and English, [w:] M. Besemeres, A. Wierzbicka (red.), Translating Lives. Living with Two Languages and Cultures, St Lucia–Brisbane, s. 128–138.
Bułat Silva Z., Popowicz J., 2023, Polish Żal ‘Sorrow’ through the Lens of Cognitive Semantics, „Language Mind Culture and Society” (LaMiCuS) 7, s. 86‒113, https://doi.org/10.32058/LAMICUS-2023-004. DOI: https://doi.org/10.32058/LAMICUS-2023-004
Dobrowolska-Pigoń M., 2023, W poszukiwaniu konceptualizacji żalu: kolokacje rzeczownika żal z czasownikami, [w:] A. Burzyńska-Kamieniecka (red.), Język a Kultura, t. 30:
Słowo i pamięć. Tom poświęcony pamięci profesor Agnieszki Libury, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, no 4256, Wrocław, s. 73‒83, https://doi.org/10.19195/1232-9657.30.7. DOI: https://doi.org/10.19195/1232-9657.30.7
Ekman P., 1999, Basic Emotions, [w:] T. Dalgleish, M.J. Power (red.), Handbook of Cognition and Emotion, New York, s. 45‒60, https://doi.org/10.1002/0470013494.ch3. DOI: https://doi.org/10.1002/0470013494.ch3
Falkowska M., 2022, Konstruowanie relacji międzyosobowych w znaczeniach wybranych nazw allocentrycznych stanów emocjonalnych i postaw. Perspektywa językoznawcza, [w:] S. Zieliński, J. Kapłańska, M. Biolik-Moroń (red.), Człowiek – istota relacyjna. Spojrzenie interdyscyplinarne, „Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 95, Katowice, s. 43‒54.
Fillmore Ch.J., 1985, Frames and the Semantics of Understanding, „Quaderni di Semantica” 6, nr 2, s. 222‒254.
Grzegorczykowa R., 2009, Punkty dyskusyjne w rozumieniu pojęcia językowego obrazu świata – widziane z perspektywy badań porównawczych, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury” 21, s. 15‒29.
Janus D., Przepiórkowski A., 2006, Poliqarp 1.0. Some Technical Aspects of a Linguistic Search Engine for Large Corpora, [w:] J. Waliński, K. Kredens, S. Goźdź-Roszkowski (red.), The Proceedings of Practical Applications in Language and Computers PALC 2005, Frankfurt am Main.
Kleiber G., 2003, Semantyka prototypu. Kategorie i znaczenie leksykalne, tłum. B. Ligara, „Językoznawstwo Kognitywne”, 5, Kraków.
Kövecses Z., 2000, Metaphor and Emotion: Language, Culture, and Body in Human Feeling, „Studies in Emotion and Social Interaction. Second Series”, Cambridge, UK–New York–Paris.
Kövecses Z., 2011, Język, umysł, kultura. Praktyczne wprowadzenie, tłum. A. Kowalcze-Pawlik, M. Buchta, Kraków.
Krzyżanowska A., 2008, Pole semantyczne pojęcia ‘smutku’ w języku polskim i francuskim, [w:] R. Grzegorczykowa, K. Waszakowa (red.), Pojęcie, słowo, tekst, Warszawa, s. 61‒78.
Lakoff G., 1987, Women, Fire, and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chicago–London. DOI: https://doi.org/10.7208/chicago/9780226471013.001.0001
Langacker R., 2009, Gramatyka kognitywna. Wprowadzenie, tłum. E. Tabakowska i in., Kraków.
Mikołajczuk A., 2000, Problem ocen w analizie wybranych polskich nazw uczuć z klasy semantycznej gniewu, [w:] I. Nowakowska-Kempna, A. Dąbrowska, J. Anusiewicz (red.), Język a Kultura, t. 14: Uczucia w języku i tekście, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, nr 2229, Wrocław, s. 117–134.
Mikołajczuk A., 2009, Obraz radości we współczesnej polszczyźnie, Warszawa.
Mikołajczuk A., 2012, Konceptualizacja wstydu w polszczyźnie (na tle porównawczym), [w:] A. Mikołajczuk, K. Waszakowa (red.), Odkrywanie znaczeń w języku, Warszawa, s. 124–145.
Narodowy Korpus Języka Polskiego, praca zbiorowa, red. A. Przepiórkowski, M. Bańko, R.L. Górski, B. Lewandowska-Tomaszczyk, Warszawa 2012.
Nowakowska-Kempna I., 1986, Konstrukcje zdaniowe z leksykalnymi wykładnikami predykatów uczuć, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 870, Katowice.
Rosch E., 1978, Principles of Categorization, [w:] E. Rosch, B.B. Lloyd (red.), Cognition and Categorization, „Psychology Revivals”, London–New York, s. 27‒48. DOI: https://doi.org/10.4324/9781032633275-4
Taylor J.R., 2001, Kategoryzacja w języku. Prototypy w teorii językoznawczej, tłum. A. Skucińska, Kraków.
Wielki słownik języka polskiego PAN. Geneza, koncepcja, zasady opracowania, praca zbiorowa, red. P. Żmigrodzki, M. Bańko, B. Batko-Tokarz, J. Bobrowski, A. Czelakowska, M. Grochowski, R. Przybylska, J. Waniakowa, K. Węgrzynek, Kraków 2018.
Wierzbicka A., 1999, Emotions across Languages and Cultures: Diversity and Universals, „Studies in Emotion and Social Interaction. Second Series”, Cambridge. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511521256
Downloads
Published
Issue
Section
License
Copyright (c) 2025 Marta Dobrowolska-Pigoń
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
