Zespół średniowiecznych płytek posadzkowych z kościoła i klasztoru Dominikanów w Krakowie
Próba charakterystyki
DOI:
https://doi.org/10.36123/RK.2022.88.10Słowa kluczowe:
ceramiczne płytki posadzkowe, klasztor Dominikanów w Krakowie, architektura mendykancka, dekoracja architektoniczna, XIII wiekAbstrakt
Tekst stanowi omówienie zespołu trzynastowiecznych ceramicznych płytek posadzkowych pochodzących z kościoła i klasztoru Dominikanów w Krakowie. Scharakteryzowano w nim stan zachowania ok. 400 składających się na zespół elementów, technologię ich produkcji oraz rodzaje zdobiących je dekoracji. Podjęto próbę określenia genezy technik reliefu i inkrustacji wykorzystywanych przez twórców płytek (wskazując na tradycję lokalną), jak również możliwych źródeł motywów dekoracyjnych (zwracając uwagę zwłaszcza na sztukę cysterską oraz bestia-riusze). Artykuł kończy krótka interpretacja występujących na płytkach motywów roślinnych i figuralnych, które autorka łączy m.in. z działalnością kaznodziejską zakonu.
Bibliografia
Auch Michał, Produkcja średniowiecznej ceramiki szkliwionej w osadzie garncarskiej w Przemyślu na Zasaniu, „Archeologia Polski”, T. 52: 2007, z. 1–2.
Auch Michał, Wczesnośredniowieczna ceramika szkliwiona z Chełma, woj. Lubelskie, „Archeologia Polski”, T. 49: 2004, z. 1–2.
Auch Michał, Wczesnośredniowieczne naczynia szkliwione z terenu zachodniej Małopolski, „Archeologia Polski”, T. 57: 2012, z. 1–2.
Bajc Gudrun, „Die mittelalterlichen Bodenfliesen von der Gozzoburg in Krems, NÖ”, Wien 2013, mps pracy magisterskiej.
Bégule Lucien, L’abbaye de Fontenay et l’architecture cistercienne, Lyon 1912.
Beltramo Silvia, L’abbazia cistercense di Santa Maria di Staffarda, Savigliano 2018.
Białoskórska Krystyna, L’abbaye cistercienne de Wąchock, „Cahiers de civilisation médiévale”, T. 5: 1962, https://doi.org/10.3406/ccmed.1962.1238.
Bochnak Adam, Pagaczewski Julian, Polskie rzemiosło artystyczne wieków średnich, Kraków 1959.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie w świetle badań archeologiczno–architektonicznych w latach 2010–2012, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Medieval Ceramics Techniques in Architecture of Cracow’s Dominicans, Forum Urbis Medii Aevi, Brno 2015, t. 13.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Opactwa w Lubiążu, Trzebnicy i Mogile a początki cysterskiej architektury ceglanej na Śląsku i w Małopolsce w kontekście filiacyjnych zależności warsztatowych, w: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. Tomasz Janiak i Dariusz Stryniak, Gniezno 2016.
Břicháček Pavel, Nebe a peklo na zemi. Románské a raně gotické dlaždice z milevského premonstrátského klàštera, Milevsko 2007.
Buczkowski Kazimierz, Płytki posadzki z XIII w. w kościele oo. Dominikanów w Krakowie, „Biuletyn HistoriiSztuki i Kultury”, 1939, t. 7, nr 2.
Bukowska Aneta, Ceramiczne płytki posadzkowe z opactwa oo. Benedyktynów w Tyńcu, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Dekański Dariusz Aleksander, Początki zakonu dominikanów prowincji polsko-czeskiej. Pokolenie św. Jacka w zakonie, Gdańsk 1999.
Dębowski Teofil, „Kraków – klasztor dominikanów. Wyniki nadzoru archeologicznego prac ziemnych”, t. 1: „Opis i dokumentacja rysunkowa wykopów”, mps w archiwum WUOZ w Krakowie, Kraków 1997.
Dobrowolski Tadeusz, Sztuka Krakowa, Kraków 1964.
Fleková Klára, Zum Stand der Kenntnisse mittelalterlicher keramischer Fliesen in den böhmischen Ländern, „Praehistorica”, T. 31–32: 2014.
Fox-Friedman Jeanne, Messianic Visions: Modena Cathedral and the Crusades, “Anthropology and Aesthetics”, T. 25: 1994, https://doi.org/10.1086/RESv25n1ms20166892.
Friedman John B., Peacocks and Preachers: Analytic Technique in Marcus of Orvieto’s Liber de Moralitatibus, Vatican lat. MS 5935, w: Beasts and Birds of the Middle Ages, The Bestiary and Its Legacy, red. Willene Clark, Meradith McMunn, Philadelphia 1989, https://doi.org/10.9783/9781512805512-013.
Frodl-Kraft Eva, Das „Flechtwerk“ der frühen Zisterzienserfenster – Versuch einer Ableitung, „Wiener Jahrbuch für Kunstgeschichte”, T. 20 (24): 1965, https://doi.org/10.7788/wjk-1965-jg02.
Gadomski Jerzy, Późnoromańska dekoracja malarska w refektarzu klasztoru cystersów w Wąchocku, „Folia Historiae Artium”, T. 8: 1972.
Gabryś Dorota, Zespół płytek posadzkowych z kościoła Cystersów p.w. Najśw. Marii Panny i św. Wacława w Mogile, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Gabryś Dorota, Zespół płytek posadzkowych z niezachowanego kościoła p.w. św. Marii Magdaleny w Krakowie, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Garbaczewski Witold, Ikonografia monet piastowskich 1173–ok. 1280, Warszawa–Lublin 2007.
Garric Jean-Michel, Pradalier Henri, Une découverte récente: les pavements gothiques du palais de la Berbie à Albi, „Mémoires de la Société Archéologique du Midi de la France”, T. 63: 2002.
Gliński Michał, Romańskie ceramiczne płytki posadzkowe z cysterskiego założenia klasztornego w Wąchocku, w: Sztuka w Świętokrzyskiem. Średniowiecze i czasy nowożytne, Kielce 2017.
Gliński Waldemar, Gliński Michał, Kolegiata pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach w perspektywie archeologa, w: 850 lat katedry pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Kielcach, red. Beata Wojciechowska, Tomasz Gocel, Sylwia Konarska-Zimnicka, Kielce 2021.
Głowa Wojciech, Średniowieczne „kachle” krakowskie. Wybrane zagadnienia technologiczne, w: Rzeczy i ludzie. Kultura materialna w późnym średniowieczu i w okresie nowożytnym. Studia dedykowane Marii Dąbrowskiej, red. Magdalena Bis, Wojciech Bis, Warszawa 2014.
Gołubiew Zofia, Kościół dominikański pw. św. Jakuba w Sandomierzu w XIII stuleciu i jego dekoracja architektoniczna, w: Studia nad historią dominikanów w Polsce, 1222–1972, t. 2, red. Jerzy Kłoczowski, Warszawa 1975.
Grzybkowski Andrzej, Kościół św. Idziego w Inowłodzu, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki. Teoria i Historia”, 1981, t. 26, z. 3–4.
Grzybkowski Andrzej, Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu, Warszawa 1979.
Houwen Luuk, Animal Parallelism in Medieval Literature and the Bestiaries: A Preliminary Investigation, „Neophilologus”, T. 78: 1994, nr 3, https://doi.org/10.1007/BF01000364.
Jamka Rudolf, Leńczyk Gabriel, Dobrowolski Kazimierz, Badania wykopaliskowe w Piekarach w powiecie krakowskim, Prace Prehistoryczne, nr 2, Kraków 1939.
Jamroz Józef S., Średniowieczna architektura dominikańska w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 46: 1970.
Jurkowlaniec Tadeusz, Nagrobki przedromańskie i romańskie w Polsce, „Rocznik Historii Sztuki”, T. 13: 1981.
Kaczmarek Jarmila, Początki architektury sakralnej w Kruszwicy, w: Początki architektury monumentalnej w Polsce, red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, Gniezno 2004.
Kamińska Justyna, Kto fundował XIII–wieczny zespół klasztorny dominikanów w Sandomierzu?, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2020, t. 82, nr 2, https://doi.org/10.36744/bhs.640.
Kamińska Justyna, XIII-wieczne ceramiczne płytki posadzkowe, w: Katalog Muzeum Dominikanów w Krakowie, Kraków 2022 (w druku).
Karłowska-Kamzowa Alicja, Malarstwo śląskie 1250–1450, Wrocław 1979.
Kobielus Stanisław, Bestiarium chrześcijańskie. Zwierzęta w symbolice i interpretacji. Starożytność i średniowiecze, Warszawa 2002.
Kostuch Bożena, Para płytek z kościoła Dominikanów w Krakowie, w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Kuczyński Janusz, Sprawozdanie z archeologicznychprac badawczych przy katedrze kieleckiej przeprowadzonych w 1962 r., „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, T. 2: 1964.
Kuczyński Janusz, Sprawozdanie z badań katedry kieleckiej za rok 1961, „Rocznik Muzeum Świętokrzyskiego”, T. 1: 1963.
Landgraf Eleonore, Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Süd- und Westdeutschland 1150–1550, t. 1, Textband, Stuttgart 1993.
Landgraf Eleonore, Ornamentierte Bodenfliesen des Mittelalters in Südund Westdeutschland 1150–1550, t. 2, Musterkatalog, Stuttgart 1993.
Lenkiewicz Teresa, Kościół Marii Magdaleny w Krakowie w świetle ostatnich odkryć archeologicznych, „Biuletyn Krakowski”. Prace Konserwatorskie i Archeologiczne, T. 1: 1959.
Łużyniecka Ewa, Cysterskie warsztaty budowlane związane z opactwem trzebnickim i ich transfery od trzeciej tercji XII do połowy XIII wieku, w: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. Tomasz Janiak i Dariusz Stryniak, Gniezno 2016.
Łużyniecka Ewa, Świechowski Zygmunt, Kunkel Robert, Architektura opactw cysterskich. Małopolskie filie Morimond, Wrocław 2008.
Małachowicz Maciej, Ceramika budowlana średniowiecznego Wrocławia, w: Wschodnia strefa Starego
Miasta we Wrocławiu w XII–XIV wieku. Badania na Placu Nowy Targ, red. Cezary Buśko, Wrocław 2005.
Matveev Vasily, Галицкие рельефные плитки: европейский контекст [Relief Tiles from Halich: European Context], w: Актуальные проблемы теории и истории искусства. Вып. 7. Под ред. С.В. Мальцевой, Е.Ю. Станюкович-Денисовой, А.В. Захаровой, СПб 2017 [Aktualʹnye problemy teorii i istorii iskusstva. Vyp. 7. Pod red. S.V. Malʹcevoj, E.Û. Stanûkovič-Denisovoj, A.V. Zaharovoj, SPb 2017].
Meyer Jean-Philippe, Deux sculpteurs du XIIe siècle en Alsace: les Maîtres d’Eschau et d’Andlau, „In Situ. Revue des patrimoines”, T. 17: 2011, https://doi.org/10.4000/insitu.7601.
Morson John, The English Cistercians and the Bestiary, „Bulletin of the John Rylands Library”, 1956, t. 39, nr 1, https://doi.org/10.7227/BJRL.39.1.8.
Mrozowski Przemysław, Lilie na kielichu lędzkim Kazimierza Wielkiego – motyw heraldyczny czy symbol władzy?, w: Claritas et consonantia: funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski, Toruń 2017.
Niemiec Dariusz, Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich, w: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X–XIII w.), red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, Gniezno 2016.
Niemiec Dariusz,, Piece do wypału ceramiki budowlanej i wapna w XIII–wiecznym klasztorze Dominikanów w Krakowie, „Archaeologia Historica Polona”, T. 25: 2017, https://doi.org/10.12775/AHP.2017.001.
Niemiec Dariusz,, Średniowieczna heraldyka polska w ceramice budowlanej z klasztorów dominikanów w Krakowie i Oświęcimiu, w: Dominikanie o Polsce i Polakach od XIII do XX wieku, red. Tomasz Gałuszka, Katarzyna Matyja, Poznań 2020.
Niemiec Dariusz,, Średniowieczne fundacje rodu Odrowążów w podkrakowskiej Mogile przed 1266 r., „Materiały Archeologiczne Nowej Huty”, T. 26: 2020.
Norton Christophe, Carreaux de Pavement du Moyen Age et de la Renaissance, Collections du musée Carnavalet, Paris 1992.
Panfil Tomasz, Lingua Symbolica. O pochodzeniu i znaczeniu najstarszych symboli heraldycznych w Polsce, Lublin 2002.
Piątkiewicz-Dereniowa Maria, Artystyczna ceramika europejska w zbiorach polskich, Warszawa 1991.
Panfil Tomasz, Płytki posadzkowe z opactwa benedyktynów w Tyńcu, „Folia Historiae Artium”, T. 6–7: 1971.
Pomniki dziejowe Polski, seria 2, t. 5: Najdawniejsze roczniki krakowskie i kalendarz, wyd. Zofia Kozłowska-Budkowa, Warszawa 1978.
Radwański Kazimierz, Konserwatorskie prace archeologiczne prowadzone w Krakowie w roku 1960, „Biuletyn Krakowski”, T. 3: 1961.
Radwański Kazimierz, Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny, Kraków 1975.
Radwański Kazimierz, Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, „Materiały Archeologiczne”, T. 9: 1968.
Remer Jerzy, Kronika konserwatorska, „Rocznik Krakowski”, T. 30: 1938.
Romano Serena, Due affreschi del Cappellone degli Spagnoli: Problemi iconologici, „Storia dell’Arte”, T. 28: 1976.
Rouzeau Benoît, Bocquet-Liénard Anne, Moulis Cédric, Les carreaux de pavement découverts à l’abbaye de Morimond (Haute-Marne): étude typologique, technique et archéométrique, „Revue archéologique de l’Est”, T: 62: 2013, nr 185.
Rozpędowski Jerzy, Opactwo pań cysterek w Trzebnicy, w: Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. Jerzy Strzelczyk, Poznań 1987.
Simader Friedrich, Das so genannte Reiner Musterbuch. Notizen zum Forschungsstand, w: Zisterziensisches Schreiben im Mittelalter. Das Skriptorium der Reiner Mönche. Beiträge der internationalen Tagung im Zisterzienserstift Rein, Mai 2003, red. Anton Schwob, Karin Kranich-Hofbauer, Bern etc. 2005.
Sulkowska-Tuszyńska Krystyna, Klasztor Norbertanek w Strzelnie (XII–XVI wiek). Sacrum i profanum, Toruń 2006.
Szewczyk-Wojtasiewicz Magdalena, Ceramiczna płytka posadzkowa [ZKW PZS, nr inw. arch. 37a/62 i 37b/62], w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Szewczyk-Wojtasiewicz Magdalena, Ceramiczne płytki posadzkowe z katedry romańskiej na Wawelu, „Slavia Antiqua”, T. 40: 1999.
Szewczyk-Wojtasiewicz Magdalena, Posadzka ceramiczna z katedry krakowskiej (rekonstrukcja części), w: Kraków w chrześcijańskiej Europie X–XIII w. Katalog wystawy, red. Elżbieta Firlet, Emil Zaitz, Kraków 2006.
Szewczyk-Wojtasiewicz Magdalena, Późnoromańska posadzka ceramiczna w katedrze na Wawelu, „Acta Archaeologica Waweliana”, T. 3: 2006.
Szyma Marcin, Fryzy z motywem lilii w kościołach dominikańskich w Polsce, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, t. 72, nr 3.
Szyma Marcin, Kościół i klasztor dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku, Kraków 2004.
Świechowski Zygmunt, Architektura opactw cysterskich bezpośredniej obediencji morimondzkiej, w: Architektura opactw cysterskich. Małopolskie filie Morimond, Wrocław 2008.
Utzig Joanna, Geneza witrażownictwa cysterskiego. Czy teologia mogła stanowić inspirację estetyczną?, w: Claritas et consonantia: funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. Monika Jakubek-Raczkowska, Juliusz Raczkowski, Toruń 2017.
Utzig Joanna, Przeszklenia witrażowe w kościołach i klasztorach cysterskich do końca XIII wieku – znaczenie związków regionalnych w świetle organizacji zakonu, w: Narody – odkrycia – fantazje czyli średniowieczna kultura z innej strony. Materiały Seminariów Mediewistycznych im. Alicji Karłowskiej Kamzowej z lat 2013–2015, red. Jacek Kowalski, Witold Miedziak, Poznań 2018.
Utzig Joanna, Simplices fenestrae cistercienses. Geneza, treści ideowe i źródła estetyczne przeszkleń witrażowych w kościołach i klasztorach cystersów do połowy XIII wieku, Kraków 2022.
Wajda Sylwia, Średniowieczne ceramiczne płytki posadzkowe z Drohiczyna, Stołpia, Chełma i Przemyśla, „Archeologia Polski”, T. 54: 2009, z. 1.
Walicki Michał, Dekoracja architektury i jej wystrój artystyczny, w: Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, t. 1, red. Michał Walicki, Warszawa 1971.
Wałowy Alina, Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych, „Materiały Archeologiczne”, T. 19: 1979.
Zakin Helen J., French Cistercian Grisaille Glass, New York 1979.
Zbiór dyplomów opactwa cystersów w Mogile, wyd. Eugeniusz Janota, w: Monografia opactwa cystersów we wsi Mogile, cz. 2, Kraków 1867.
Żaki Andrzej, Wstępne badania archeologiczne na terenie Krakowa w latach 1950–1955 (seria I–II), „Sprawozdania Archeologiczne”, T. 3: 1957.
Żaki Andrzej, Sprawozdanie z badań archeologicznych nad przedlokacyjnym Krakowem za lata 1953–1955 (1950–1955), „Rocznik Krakowski”, T. 34: 1959.
Żaki Andrzej, Badania nad przedlokacyjnym Krakowem w 1962 roku (seria X), „Sprawozdania Archeologiczne”, T. 17: 1965.
Żaki Andrzej, Archeologia Małopolski wczesnośredniowiecznej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1974.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
