Zapomniana enklawa domów w ogrodach na Krowodrzy ‒ koncepcja bez kontynuacji
DOI:
https://doi.org/10.36123/RK.2023.89.08Słowa kluczowe:
Kraków, Krowodrza, architektura, urbanistyka, willa, urzędnicy pocztowiAbstrakt
Domy przy ul. Cieszyńskiej 8 i 10 oraz Wrocławskiej 20 i 22 to mało znane zabytki Krakowa. Tworzą pełną uroku enklawę – romantyczny zaułek w silnie zurbanizowanej i ostatnio intensywnie zabudowywanej przestrzeni miejskiej. Historycznie obszar ten należał do dawnej wsi Krowodrza, włączonej do Krakowa w 1910 roku. Szczególnie cenne są domy przy ul. Cieszyńskiej, zbudowane ok. 1908 roku i zachowane w niemal pierwotnej postaci. Są rzadkimi w Krakowie przykładami tzw. stylu szwajcarskiego, popularnego w Europie od połowy XIX do początku XX wieku. Obiekty te, dotąd niemal niezauważone przez większość badaczy, są istotne w kontekście architektonicznego, a także urbanistycznego kształtowania tej części miasta. Obie wille są elementem spuścizny przeszłości, świadectwem krótkotrwałego, ale wartościowego etapu dziejów Krakowa. Są bowiem interesującym, a niezauważonym dotąd reliktem pierwotnej (?) koncepcji kształtowania nowej zabudowy terenów Krowodrzy po jej przyłączeniu do Krakowa, gdy próbowano zrealizować tu ideę dzielnicy willowej – miasta-ogrodu. W artykule opisano historię budynków i ich pierwszych właścicieli.
PlumX Metrics of this article
Bibliografia
Atlas Historyczny Miast Polskich, red. Roman Czaja, t. 5: Małopolska, z. 1 Kraków, red. Zdzisław Noga, opr. kartogr. Tomasz Szpytma, konsultacja kartogr. Jerzy Ostrowski, Kraków 2007.
Google Scholar
Beiersdorf Zbigniew, Krakowskie wille i rezydencje podmiejskie XIX i XX wieku, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa, Kraków w Dziejach Narodu, nr 24, Kraków 2007.
Google Scholar
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M., Dzieje Krakowa, t. 3, Kraków w latach 1796−1918, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979. Brückman de Renstrom Katarzyna, Salwator, Kraków, Europa: historia i architektura osiedla (1903−2003) na tle przemian architektury krakowskiej i europejskiej początku XX wieku, Kraków 2003. „Kalendarz Krakowski Józefa Czecha”, 1914.
Google Scholar
Katalog dawnych map wielkoskalowych Krakowa XVI−XIX wieku, red. Michał Odlanicki-Poczobutt, Warszawa−Kraków 1981.
Google Scholar
Kraków. Rozszerzenie granic 1909‒1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Google Scholar
Krasnowolski Bogusław, Realizacja międzywojennego planu wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011, s. 45‒129.
Google Scholar
Krasnowolski Bogusław, Wielki Kraków Juliusza Lea: między marzeniem o mieście idealnym a rzeczywistością, w: Prezydent Juliusz Leo i Kraków jego czasów, red. Zdzisław Noga, Kraków 2018.
Google Scholar
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego, Kraków 1932.
Google Scholar
Łakomy Katarzyna, Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2011, nr 56, z. 1.
Google Scholar
Małecki Jan M., W dobie autonomii galicyjskiej (1866‒1918), w: Kraków w latach 1796‒1918, Dzieje Krakowa, t. 3, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979.
Google Scholar
Miłobędzki Adam, Zarys dziejów architektury w Polsce, wyd. IV, Warszawa 1988.
Google Scholar
Myczkowski Zbigniew, Regionalizm architektoniczno-krajobrazowy Doliny Prądnika, „Prądnik”, t. 10, 1995.
Google Scholar
Pevsner Nikolaus, Fleming John, Honour Hugh, Encyklopedia architektury, tłum. A. Dulewicz, Warszawa 1992.
Google Scholar
Plener Jerzy, Konkurs na plan regulacji wielkiego Krakowa z 1910 roku i jego znaczenie dla rozwoju polskiej urbanistyki, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 14: 1990.
Google Scholar
Purchla Jacek, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992.
Google Scholar
Purchla Jacek, Rozwój przestrzenny, urbanistyczny i architektoniczny Krakowa doby autonomii galicyjskiej i Drugiej Rzeczypospolitej, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski, Biblioteka Krakowska, nr 150, Kraków 2007.
Google Scholar
Rączka Jan W., Rozplanowanie wsi przyległych do dawnego miasta Krakowa (ok. 1910), „Krzysztofory”, T. 8: 1981.
Google Scholar
Ross Juliusz, Architektura drewniana polskich uzdrowisk karpackich, w: Sztuka 2 połowy XIX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, Warszawa 1973.
Google Scholar
Sikorski Rudolf, Rozszerzenie granic stoł. król. miasta Krakowa w latach 1900−1914, w: Kraków. Rozszerzenie granic 1909−1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Google Scholar
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd. nowe, Warszawa 1996.
Google Scholar
Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa i Król. Wolnego Miasta Podgórza, Kraków 1908.
Google Scholar
Supranowicz Elżbieta, Nazwy ulic Krakowa, Kraków 1995.
Google Scholar
Świątek Henryk, Architektura i budownictwa peryferii Krakowa na przełomie wieków XIX i XX, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 15: 1981.
Google Scholar
Tondos Barbara, Willa śródmiejska czyli o tzw. willowej zabudowie miast galicyjskich, w: Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Zbigniew Beiersdorf, Andrzej Laskowski, Jasło 2001.
Google Scholar
Wielki Kraków. Rozszerzenie granic miasta w latach 1910–1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, oprac. Bożena Lesiak-Przybył, Małgorzata Klimas, Anna Sokół, Kraków 2010.
Google Scholar
Więckowska Jolanta, Topograficzny zapis związku Krowodrzy z Krakowem – układ wsi i granice, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Google Scholar
Wiśniewski M., ,Między nowoczesnością i swojskością – konkurs na plan Wielkiego Krakowa oraz Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym a poszukiwania nowej wizji miasta, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011.
Google Scholar
Worytkiewicz P., Krowoderskie krzyże i kapliczki, wyraz religijności mieszkańców, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Google Scholar
Zabytki architektury i budownictwa. Kraków, wyd. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007.
Google Scholar
Z dziejów Krowodrzy, red. M. Niechaj, Kraków 2015.
Google Scholar
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
