Zapomniana enklawa domów w ogrodach na Krowodrzy ‒ koncepcja bez kontynuacji
DOI:
https://doi.org/10.36123/RK.2023.89.08Słowa kluczowe:
Kraków, Krowodrza, architektura, urbanistyka, willa, urzędnicy pocztowiAbstrakt
Domy przy ul. Cieszyńskiej 8 i 10 oraz Wrocławskiej 20 i 22 to mało znane zabytki Krakowa. Tworzą pełną uroku enklawę – romantyczny zaułek w silnie zurbanizowanej i ostatnio intensywnie zabudowywanej przestrzeni miejskiej. Historycznie obszar ten należał do dawnej wsi Krowodrza, włączonej do Krakowa w 1910 roku. Szczególnie cenne są domy przy ul. Cieszyńskiej, zbudowane ok. 1908 roku i zachowane w niemal pierwotnej postaci. Są rzadkimi w Krakowie przykładami tzw. stylu szwajcarskiego, popularnego w Europie od połowy XIX do początku XX wieku. Obiekty te, dotąd niemal niezauważone przez większość badaczy, są istotne w kontekście architektonicznego, a także urbanistycznego kształtowania tej części miasta. Obie wille są elementem spuścizny przeszłości, świadectwem krótkotrwałego, ale wartościowego etapu dziejów Krakowa. Są bowiem interesującym, a niezauważonym dotąd reliktem pierwotnej (?) koncepcji kształtowania nowej zabudowy terenów Krowodrzy po jej przyłączeniu do Krakowa, gdy próbowano zrealizować tu ideę dzielnicy willowej – miasta-ogrodu. W artykule opisano historię budynków i ich pierwszych właścicieli.
Bibliografia
Atlas Historyczny Miast Polskich, red. Roman Czaja, t. 5: Małopolska, z. 1 Kraków, red. Zdzisław Noga, opr. kartogr. Tomasz Szpytma, konsultacja kartogr. Jerzy Ostrowski, Kraków 2007.
Beiersdorf Zbigniew, Krakowskie wille i rezydencje podmiejskie XIX i XX wieku, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa, Kraków w Dziejach Narodu, nr 24, Kraków 2007.
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M., Dzieje Krakowa, t. 3, Kraków w latach 1796−1918, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979. Brückman de Renstrom Katarzyna, Salwator, Kraków, Europa: historia i architektura osiedla (1903−2003) na tle przemian architektury krakowskiej i europejskiej początku XX wieku, Kraków 2003. „Kalendarz Krakowski Józefa Czecha”, 1914.
Katalog dawnych map wielkoskalowych Krakowa XVI−XIX wieku, red. Michał Odlanicki-Poczobutt, Warszawa−Kraków 1981.
Kraków. Rozszerzenie granic 1909‒1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Krasnowolski Bogusław, Realizacja międzywojennego planu wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011, s. 45‒129.
Krasnowolski Bogusław, Wielki Kraków Juliusza Lea: między marzeniem o mieście idealnym a rzeczywistością, w: Prezydent Juliusz Leo i Kraków jego czasów, red. Zdzisław Noga, Kraków 2018.
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego, Kraków 1932.
Łakomy Katarzyna, Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2011, nr 56, z. 1.
Małecki Jan M., W dobie autonomii galicyjskiej (1866‒1918), w: Kraków w latach 1796‒1918, Dzieje Krakowa, t. 3, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979.
Miłobędzki Adam, Zarys dziejów architektury w Polsce, wyd. IV, Warszawa 1988.
Myczkowski Zbigniew, Regionalizm architektoniczno-krajobrazowy Doliny Prądnika, „Prądnik”, t. 10, 1995.
Pevsner Nikolaus, Fleming John, Honour Hugh, Encyklopedia architektury, tłum. A. Dulewicz, Warszawa 1992.
Plener Jerzy, Konkurs na plan regulacji wielkiego Krakowa z 1910 roku i jego znaczenie dla rozwoju polskiej urbanistyki, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 14: 1990.
Purchla Jacek, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992.
Purchla Jacek, Rozwój przestrzenny, urbanistyczny i architektoniczny Krakowa doby autonomii galicyjskiej i Drugiej Rzeczypospolitej, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski, Biblioteka Krakowska, nr 150, Kraków 2007.
Rączka Jan W., Rozplanowanie wsi przyległych do dawnego miasta Krakowa (ok. 1910), „Krzysztofory”, T. 8: 1981.
Ross Juliusz, Architektura drewniana polskich uzdrowisk karpackich, w: Sztuka 2 połowy XIX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, Warszawa 1973.
Sikorski Rudolf, Rozszerzenie granic stoł. król. miasta Krakowa w latach 1900−1914, w: Kraków. Rozszerzenie granic 1909−1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd. nowe, Warszawa 1996.
Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa i Król. Wolnego Miasta Podgórza, Kraków 1908.
Supranowicz Elżbieta, Nazwy ulic Krakowa, Kraków 1995.
Świątek Henryk, Architektura i budownictwa peryferii Krakowa na przełomie wieków XIX i XX, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 15: 1981.
Tondos Barbara, Willa śródmiejska czyli o tzw. willowej zabudowie miast galicyjskich, w: Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Zbigniew Beiersdorf, Andrzej Laskowski, Jasło 2001.
Wielki Kraków. Rozszerzenie granic miasta w latach 1910–1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, oprac. Bożena Lesiak-Przybył, Małgorzata Klimas, Anna Sokół, Kraków 2010.
Więckowska Jolanta, Topograficzny zapis związku Krowodrzy z Krakowem – układ wsi i granice, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Wiśniewski M., ,Między nowoczesnością i swojskością – konkurs na plan Wielkiego Krakowa oraz Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym a poszukiwania nowej wizji miasta, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011.
Worytkiewicz P., Krowoderskie krzyże i kapliczki, wyraz religijności mieszkańców, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Zabytki architektury i budownictwa. Kraków, wyd. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007.
Z dziejów Krowodrzy, red. M. Niechaj, Kraków 2015.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
