Zapomniana enklawa domów w ogrodach na Krowodrzy ‒ koncepcja bez kontynuacji
DOI:
https://doi.org/10.36123/RK.2023.89.08Keywords:
Kraków, Krowodrza, architektura, urbanistyka, willa, urzędnicy pocztowiAbstract
A FORGOTTEN ENCLAVE OF HOUSES IN KROWODRZA GARDENS – A DISCONTINUED IDEA
The houses at 8 and 10 Cieszyńska Street and 20 and 22 Wrocławska Street are little-known historical monuments of Kraków. They form a charming enclave – a romantic corner in a highly urbanised and now intensively built-up urban space. Historically, this area belonged to the former village of Krowodrza, incorporated into Kraków in 1910. Especially valuable are the houses on Cieszyńska Street, built around 1908 and mostly preserved in their original form. They are rare Kraków examples of the so called Swiss style, popular in Europe from the mid-19th to the early 20th century. These buildings, until now largely unnoticed by most researchers, are important in the context of both architectural and urban development of this part of the city. Both buildings share the same architectural shape, which can be described as a villa. In Galicia at the turn of the 20th century, this was the term used for houses in gardens, often in the suburbs. They are connected with the type of the so-called vernacular villa, which conceptually referred to the “Italian villa”, while in terms of form it was modelled on the so-called rural cottages and Alpine architecture fashionable in the 19th century, known in Poland as “spa” architecture. The houses are also interesting as a historical material testimony to the social changes of the time, namely to the increasing opportunities and activity of an important stratum of city dwellers – the intelligentsia. The architectural type can be interpreted here as a demonstration of the rank or social advancement of the owners. None of them originated from Krowodrza. They had all previously lived in Kraków. They had the same profession – they were post office employees (clerks). Both villas are part of the legacy of the past, a testimony to a short, but valuable stage in the history of Kraków. They are an interesting, but so far unnoticed relic of the original (?) concept of shaping new development in the area of Krowodrza after its incorporation to Kraków, when an attempt was made to implement here the idea of a villa district – a garden city. Unfortunately, the idea was not continued and was soon abandoned in favour of a “metropolitan” structure of blocks filled tightly with terraced housing.
References
Atlas Historyczny Miast Polskich, red. Roman Czaja, t. 5: Małopolska, z. 1 Kraków, red. Zdzisław Noga, opr. kartogr. Tomasz Szpytma, konsultacja kartogr. Jerzy Ostrowski, Kraków 2007.
Beiersdorf Zbigniew, Krakowskie wille i rezydencje podmiejskie XIX i XX wieku, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa, Kraków w Dziejach Narodu, nr 24, Kraków 2007.
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M., Dzieje Krakowa, t. 3, Kraków w latach 1796−1918, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979. Brückman de Renstrom Katarzyna, Salwator, Kraków, Europa: historia i architektura osiedla (1903−2003) na tle przemian architektury krakowskiej i europejskiej początku XX wieku, Kraków 2003. „Kalendarz Krakowski Józefa Czecha”, 1914.
Katalog dawnych map wielkoskalowych Krakowa XVI−XIX wieku, red. Michał Odlanicki-Poczobutt, Warszawa−Kraków 1981.
Kraków. Rozszerzenie granic 1909‒1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Krasnowolski Bogusław, Realizacja międzywojennego planu wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011, s. 45‒129.
Krasnowolski Bogusław, Wielki Kraków Juliusza Lea: między marzeniem o mieście idealnym a rzeczywistością, w: Prezydent Juliusz Leo i Kraków jego czasów, red. Zdzisław Noga, Kraków 2018.
Księga adresowa miasta Krakowa i województwa krakowskiego, Kraków 1932.
Łakomy Katarzyna, Przemiany budownictwa willowego na przestrzeni dziejów, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2011, nr 56, z. 1.
Małecki Jan M., W dobie autonomii galicyjskiej (1866‒1918), w: Kraków w latach 1796‒1918, Dzieje Krakowa, t. 3, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1979.
Miłobędzki Adam, Zarys dziejów architektury w Polsce, wyd. IV, Warszawa 1988.
Myczkowski Zbigniew, Regionalizm architektoniczno-krajobrazowy Doliny Prądnika, „Prądnik”, t. 10, 1995.
Pevsner Nikolaus, Fleming John, Honour Hugh, Encyklopedia architektury, tłum. A. Dulewicz, Warszawa 1992.
Plener Jerzy, Konkurs na plan regulacji wielkiego Krakowa z 1910 roku i jego znaczenie dla rozwoju polskiej urbanistyki, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 14: 1990.
Purchla Jacek, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992.
Purchla Jacek, Rozwój przestrzenny, urbanistyczny i architektoniczny Krakowa doby autonomii galicyjskiej i Drugiej Rzeczypospolitej, w: Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski, Biblioteka Krakowska, nr 150, Kraków 2007.
Rączka Jan W., Rozplanowanie wsi przyległych do dawnego miasta Krakowa (ok. 1910), „Krzysztofory”, T. 8: 1981.
Ross Juliusz, Architektura drewniana polskich uzdrowisk karpackich, w: Sztuka 2 połowy XIX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Łódź, listopad 1971, Warszawa 1973.
Sikorski Rudolf, Rozszerzenie granic stoł. król. miasta Krakowa w latach 1900−1914, w: Kraków. Rozszerzenie granic 1909−1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, wyd. nowe, Warszawa 1996.
Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa i Król. Wolnego Miasta Podgórza, Kraków 1908.
Supranowicz Elżbieta, Nazwy ulic Krakowa, Kraków 1995.
Świątek Henryk, Architektura i budownictwa peryferii Krakowa na przełomie wieków XIX i XX, „Teka Komisji Urbanistyki i Architektury”, T. 15: 1981.
Tondos Barbara, Willa śródmiejska czyli o tzw. willowej zabudowie miast galicyjskich, w: Rozwój przestrzenny miast galicyjskich położonych między Dunajcem a Sanem w okresie autonomii galicyjskiej, red. Zbigniew Beiersdorf, Andrzej Laskowski, Jasło 2001.
Wielki Kraków. Rozszerzenie granic miasta w latach 1910–1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, oprac. Bożena Lesiak-Przybył, Małgorzata Klimas, Anna Sokół, Kraków 2010.
Więckowska Jolanta, Topograficzny zapis związku Krowodrzy z Krakowem – układ wsi i granice, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Wiśniewski M., ,Między nowoczesnością i swojskością – konkurs na plan Wielkiego Krakowa oraz Wystawa Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym a poszukiwania nowej wizji miasta, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w dziejach narodu, nr 30, Kraków 2011.
Worytkiewicz P., Krowoderskie krzyże i kapliczki, wyraz religijności mieszkańców, w: Z dziejów Krowodrzy, Kraków 2015.
Zabytki architektury i budownictwa. Kraków, wyd. Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, Warszawa 2007.
Z dziejów Krowodrzy, red. M. Niechaj, Kraków 2015.
Downloads
Published
Issue
Section
License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.