Błonia krakowskie
Pastwisko miejskie, Krakowskie Pole Marsowe, Miejski Park Łąkowy, Łąka Niepodległości
DOI:
https://doi.org/10.12797/RK.2024.90.07Słowa kluczowe:
Błonia krakowskie, pastwisko miejskie, krakowskie pole marsowe, miejski park łąkowy, Łąka NiepodległościAbstrakt
Błonia Krakowskie – wielka łąka miejska o średniowiecznej proweniencji (pierwotnie pastwisko), dziś zielony fenomen w skali europejskiej, zachowany blisko historycznego centrum; pełni funkcję rekreacyjną i koncentracji usług sportowych, a także miejsca ważnych wydarzeń narodowych, religijnych i wojskowych. W otoczeniu Błoń znajduje się architektura współczesna przeważnie wysokiej klasy. Artykuł przybliża dzieje tego miejsca oraz opowiada o tym, jak stały się one symboliczną Łąką Niepodległości.
Bibliografia
A.B. (Aneta Borowik), Dom Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego im. Marszałka Józefa Piłsudzkiego, w: Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, Katalog wystawy, Kraków 2013.
A.B. (Aneta Borowik), Biblioteka Jagiellońska, w: Michał Wiśniewski, Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Dorota Jędruch, Modernizm, socmodernizm, socrealizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku, Kraków 2023.
Bąk-Koczarska Celina, Juliusz Leo twórca Wielkiego Krakowa, Kraków–Wrocław 1986.
Bąkowski Klemens, Dzieje Krakowa, Kraków 1911.
Bąkowski Klemens, Przechadzka historyczna po Błoniach, w: Przewodnik po okolicach Krakowa, Kraków 1909.
Beiersdorf Zbigniew, Błonia – historia układu przestrzennego i wartości kulturowe, w: VIII Międzynarodowe Biennale Architektury Kraków 2000, Przestrzenie otwarte w Mieście XXI wieku, Piękno–Etyka–Ekologia, Materiały Informacyjne, SARP, Kraków 2000.
Beiersdorf Zbigniew, Gmach Kliniki Ginekologiczno-Położniczej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, dokumentacja naukowo-historyczna, wydruk komputerowy, Kraków 2004.
Beiersdorf Zbigniew, Miejski Park Sportowy w Krakowie. In Memoriam, (w druku).
Bęczkowska Urszula, Architektura krakowskich klinik uniwersyteckich i zakładów teoretycznych Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego w dzielnicy Wesoła, w: Kliniki i zakłady teoretyczne Collegium Medicum UJ w krakowskiej dzielnicy Wesoła. Gmachy i ludzie, red. Piotr Franaszek, Kraków 2016.
Biernat Marcin, Zbiegień Jerzy, „Cracovia” od hotelu do zabytku, w: Modernistyczna architektura Krakowa, Problemy konserwatorskie, „Krakowska Teka Konserwatorska”, T. 9: 2017, Kraków.
Birkenmajer Aleksander, Nowe budowle biblioteczne, „Architekt”, 1929, z. 2–3.
Błońska Diana, Muzeum Narodowe w Krakowie w okresie odzyskania niepodległości, „Rocznik Historii Sztuki”, T. 43: 2018.
Bogdanowski Janusz, Warownie i zieleń Twierdzy Kraków, Kraków 1979.
Bogunia-Paczyński Andrzej, Pierwsze wzloty, „Kraków”, 1987, nr 13.
Broński Krzysztof, Ruch budowlany w Krakowie pod okupacją hitlerowską, „Rocznik Krakowski”, T. 53: 1987.
Brzoza Czesław, Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kraków 1998.
Cęckiewicz Witold, Hotel „Cracovia” w Krakowie, „Architektura”, 1968, nr 9 (250).
Chomicki Piotr, Śledziona Leszek, współpr. aut. Dobosz Piotr, Kowszewicz Edwin, Rozgrywki piłkarskie w Galicji do roku 1914, „Historia Sportu”, nr 3, Mielec 2015.
Ciechanowski Stanisław, Parcela Senacka w Krakowie, „Architektura”, 1964, nr 10 (203).
Demel Juliusz, Kraków na przełomie XIX i XX wieku na tle rozrostu i wcielenia przedmieść i gmin podmiejskich (1867–1945), w: Kraków. Studia nad rozwojem miasta, red. Jan Dąbrowski, Biblioteka Krakowska, nr 111, Kraków 1957.
Drexler Ignacy, Konkursowy plan regulacyjny Wielkiego Krakowa, Lwów 1911.
Drożdż Mateusz, Pierwszy wzlot nad Krakowem i krakowskie lotnicze marzenia roku 1910, „Rocznik Krakowski”, T. 78: 2012.
Dudek Dobiesław, Dzieje stadionu sportowego TS Wisła w Krakowie (1914‒1924), Kraków 2011.
Działalność Zarządu Miasta w 1907 r., w: „Kalendarz Krakowski Józefa Czecha”, 1908.
Dziewoński Kazimierz, Kraków jutra, „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”, 1938, R. 29, nr 4.
Eljasz-Radzikowski Walery, Kraków, Warszawa i in., brw. (1900).
Fischer Iwona, O torze wyścigowym i międzynarodowych wyścigach krakowskich, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, T. 9: 2003.
Gałęzowski Józef, Wylot ulicy Wolskiej, Plan w skali 1:1000, Muzeum Narodowe w Krakowie, sygn. III-PL.5493 (ze zbioru J.J. Sykuterów).
Goliński Stanisław, Błonia i konkurs na wylot ul. Wolskiej w Krakowie, „Krakowski Miesięcznik Artystyczny”, 1914, R. 4, nr 5.
Goliński Stanisław, Na straży Błoń krakowskich, „Krakowski Miesięcznik Artystyczny”, 1911, R. 1, nr 3.
Gordziałkowski Jan, Dzieje Komitetu Kopca Kościuszki (1820–1994), w: Kościuszce w hołdzie, red. Mieczysław Rokosz, Kraków 1994.
Jabłońska Agata, Cichy Kącik, w: Modernizmy. Architektura nowoczesna w II Rzeczypospolitej, t. 1: Kraków i województwo krakowskie, red. Andrzej Szczerski, Kraków 2013.
Jacko Małgorzata, Powstanie i działalność Parku „Juvenia” w latach 1911–1939, w: Polska kultura fizyczna i turystyka w latach zaborów i II Rzeczypospolitej, red. Dobiesław Dudek, Kraków 2009.
Janowski A., Wystawa architektury i wnętrz w Krakowie, „Ziemia. Tygodnik Krajoznawczy Ilustrowany”, 1912, R. 3, nr 28.
Jasieński Henryk, Miejski Dom Wycieczkowy, „Architekt”, 1932, R. 25, z. 1–2.
Jasieński Henryk, Dom im. Józefa Piłsudskiego na Oleandrach, „Architekt”, 1932, R. 25, z. 1–2.
Jastrzębowska Maria, „Szklany dom” – architektura i znaczenie ideowe II Domu Akademickiego im. Prezydenta Mościckiego w Krakowie, „Miejsce. Studia nad sztuką i architekturą XX i XXI w.”, T. 3: 2017.
Kadrowiacy o sobie (wspomnienia żołnierzy I Kompanii Kadrowej), „Sowiniec. Materiały historyczne”, 2004, nr 24.
Kalisz Piotr Andrzej, Oleandry. Kolebka niepodległości, Kraków 2015.
Karpińska Marta, Wacław Nowakowski, Kraków 2015.
Katalog rysunków architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie. Cracoviana, cz. 2, opr. Wanda Mossakowska, Warszawa 1986.
Katalog wystawy architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem pod parkiem dra Jordana w Krakowie: czerwiec–październik 1912 r., 1912.
Klimas Małgorzata, Lesiak-Przybył Bożena, Sokół Anna, Wielki Kraków. Rozszerzenie granic Miasta w latach 1910–1915. Wybrane materiały ze zbiorów Archiwum Państwowego w Krakowie, Kraków 2010.
Klimaszewski Mieczysław, Rozbudowa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Założenia, „Architektura”, 1964, nr 10 (203).
Kłeczek Andrzej, O konkursie na wylot ul. Wolskiej, „Czasopismo Krakowskiego Towarzystwa Technicznego”, R. 1, nr 4, grudzień 1917.
Kłeczek Andrzej, O konkursie na wylot ul. Wolskiej c.d., „Czasopismo Krakowskiego Towarzystwa Technicznego”, R. 2, nr 1, styczeń 1918.
Konkurs na architektoniczne opracowanie gmachu Muzeum Narodowego i urbanistyczne rozwiązanie otoczenia budynku, „Architektura i Budownictwo”, 1934, nr 10 (1).
Konkurs na nowy gmach Biblioteki Jagiellońskiej w Krakowie, „Architekt”, 1929, z. 2–3.
Konkurs na regulacyę wylotu ul. Wolskiej i okolicznych gruntów w Krakowie, „Architekt”, 1914, R. 15, z. 6–7.
Kozioł Andrzej, Wielka Łąka, Kraków 2005.
Kraków. Rozszerzenie granic 1909–1915, wyd. Karol Rolle, Kraków 1931.
Krasnowolski Bogusław, Atlas historyczny miast polskich, t. 5: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Zdzisław Noga, Kraków 2007.
Krasnowolski Bogusław, Realizacja międzywojennego planu Wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w Dziejach Narodu, nr 30, Kraków 2011.
Kronika. Budowa domu im. Marszałka Piłsudskiego w Krakowie, „Legion”, 1930, nr 2.
Kurowski Paweł, Błonia krakowskie, centrum rekreacji i sportu do 1914 roku, Warszawa 2023.
Lempart Maria, Wielka i mała historia Wielkiej Łąki, Kraków 2015.
Lustgarten Józef, Narodziny krakowskiego sportu, w: Kopiec wspomnień, Kraków 1964.
Majchrowski Jacek, Kompania Kadrowa. Portret oddziału, Kraków 2004.
„Mappa Pomnika Kościuszki na Górze S-tey Bronisławy […] z należącemi do tegoż Gróntami”, 1832, oprac. Karol Bełcikowski, Archiwum Narodowe w Krakowie, WMK-Okr. 22 (Kopiec Kościuszki), za: Bogusław Krasnowolski, Władze i społeczeństwo Wolnego Miasta Krakowa wobec „sprawy narodowej” i „opiekuńczych” dworów, „Rocznik Krakowski”, T. 85: 2019.
Marcinek Roman, Myczkowski Zbigniew, Błonia Krakowskie, Parki Krakowa, z. 12, Kraków 2013.
Miejski Park Sportowy, Dokumentacja konserwatorska (wydruk komputerowy) oprac. Stanisław Stawiński, Joanna Hiżycka, Kraków 1995.
Mutscher Grau, Die Bürgerwiese zu Dresden, Drezno 1989.
MW (Michał Wiśniewski), Nowe skrzydło Biblioteki Jagiellońskiej, w: Michał Wiśniewski, Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Dorota Jędruch, Modernizm, socmodernizm, socrealizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku, Kraków 2023.
Nie będzie hotelu na Krakowskich Błoniach, „Dziennik Polski”, 1989, nr 246.
„Najnowszy Plan stoł. król. miasta Krakowa wykonany przez Bud.(ownictwo) Miejs.(kie), Oddz. B w Krakowie w roku 1916”, w: Atlas historyczny miast polskich, t. 5: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Zdzisław Noga, Kraków 2007, arkusz I. 30.
Nizio Adam, Baranowska Katarzyna, Rozbudowa nowego gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie, Poznań 2005.
Nowak Janusz, Święto zjednoczenia armii w Krakowie w roku 1919, „Rocznik Krakowski”, T. 55: 1989.
Pamiętnik V. Zlotu Sokolstwa Polskiego w Krakowie w dniach 14–16 lipca 1910, Lwów 1911.
Pieradzka Krystyna, Garbary, przedmieście Krakowa (1363–1587), Biblioteka Krakowska, nr 71, Kraków 1951.
Pierwszy Zjazd Legjonistów. Pamiętnik Zjazdu w Krakowie w dniach 5, 6 i 7 sierpnia 1922: w ósmą rocznicę wymarszu Strzelców na bój o Niepodległość Ojczyzny, Kraków 1922.
Plan regulacji gruntów pofortecznych przed parkiem dra Jordana 1:1000 opracowany przez Andrzeja Kłeczka i Kazimierza Teleśnickiego w Oddziale B Budownictwa Miejskiego, zatwierdzony przez Radę Miejską 5 października 1923, ANK sygn. III-107- Regulacje publ., w: Bogusław Krasnowolski, Realizacja międzywojennego planu Wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w Dziejach Narodu, nr 30, Kraków 2011.
Plesner Jerzy, Muzeum Narodowe w Krakowie. Szczegółowy plan zagospodarowania przestrzennego, skala 1:1000, Archiwum MNK, sygn. 12/716.
Ptaszycka Anna, Oblicze urbanistyczne współczesnego Krakowa (rozwój miasta w latach 1945–1955, perspektywy rozwojowe), w: Kraków. Studia nad rozwojem miasta, Biblioteka Krakowska, nr 111, red. Jan Dąbrowski, Kraków 1957.
Pufendorf Samuel, De rebus a Carolo Gustavo Sveciae rege gestis, Libri VII, Norymberga 1696, publ. Atlas historyczny miast polskich, t. 5: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Zdzisław Noga, Kraków 2007, arkusz 1. 3.
Purchla Jacek, Architektura III Rzeszy w Krakowie – Dziedzictwo kłopotliwe?, „Rocznik Biblioteki Kraków”, T. 3: 2019.
Purchla Jacek, Architektura, urbanistyka i budownictwo, w: Dzieje Krakowa, t. 4: Kraków w latach 1918–1939, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Kraków 1997.
Purchla Jacek, Hubert Ritter i hitlerowskie wizje Krakowa, „Rocznik Krakowski”, T. 71: 2005.
Purchla Jacek, Narodziny Wielkiego Krakowa, w: Wielki Kraków. Materiały z sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w Dziejach Narodu, nr 30, Kraków 2011.
Purchla Jacek, Niechciana stołeczność. Architektura i urbanistyka Krakowa w czasie okupacji niemieckiej 1939–1945, Kraków 2022.
Purchla Jacek, Fabiański Marcin, Historia architektury Krakowa w zarysie, Kraków 2001.
R.P., Wystawa architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem w r. 1912, „Architekt”, 1912, R. 12, z. 6–7.
Rakowicz Jan, Z powodu konkursu na regulację wylotu ul. Wolskiej, „Architekt”, R. 15, 1914.
Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, Katalog wystawy, Kraków 2013.
Resztka fortów na Małych Błoniach przestaje istnieć, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, R. 25, nr (302) z 31 października 1934.
Rożek Michał, Kopiec Kościuszki w Krakowie, Cracoviana, seria I: Zabytki, Kraków 1981.
Rybicki Andrzej, Józef Piłsudski na fotografiach ze zbiorów Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, Kraków 2005.
Schmidt Bolesław, Juraszyński Janusz, Dumnicki Juliusz, Projekt konkursowy gmachu Muzeum Narodowego w Krakowie, „Architektura i Budownictwo”, 1936, nr 11.
Skizze der Übungsplätze und Übungsrayone für Garnisons Krakau, skala 1:50 000, przed 1914 rokiem.
Skorupska-Szarlej Janina, Jubileusz Gmachu Głównego, w: Siedemdziesiąt lat Gmachu Głównego Muzeum Narodowego w Krakowie, Kraków 2004.
Solewski Rafał, Franciszek Mączyński (1874–1947), krakowski architekt, Kraków 2005.
Stępniewska Barbara, Ogrody Krakowa, Cracoviana, seria I: Zabytki, Kraków 1977.
Sudacka Aldona, Jan Rzymkowski (1873–1937), zapomniany krakowski architekt, „Rocznik Krakowski”, T. 64: 1998.
Suwaj Tadeusz, por. ANK, sygn. 29 (zespół 789-Miastoprojekt), nr 3001–3003.
Torowska Joanna, Park im. dra Henryka Jordana w Krakowie, Parki Krakowa, nr 2, Kraków 2006.
W(archałowski) J(erzy), Wystawa architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowem w r. 1912, „Architekt”, 1911, R. 12, z. 8.
Wessely Franciszek, Kraków a nowoczesne potrzeby wychowania fizycznego i sportu, „Dziennik Rozporządzeń dla Stoł. Król. Miasta Krakowa”, R. XLII, Kraków 1921.
Wiśniewski Michał, Adolf Szyszko-Bohusz, Kraków 2013.
Wiśniewski Michał, Między nowoczesnością a swojskością – konkurs na plan Wielkiego Krakowa oraz Wystawa architektury i wnętrz w otoczeniu ogrodowym a poszukiwanie nowej wizji miasta, w: Wielki Kraków. Materiały z sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2010 roku, Kraków w Dziejach Narodu, nr 30, Kraków 2011.
Wiśniewski Michał, Szkoła krakowska i styl narodowy w polskiej architekturze międzywojennej, w: Florencja i Kraków wobec dziedzictwa, red. nauk. Jacek Purchla, Kraków 2008.
Wiśniewski Michał, Karpińska Marta, Leśniak-Rychlak Dorota, Jędruch Dorota, Modernizm, socmodernizm, socrealizm, postmodernizm. Przewodnik po architekturze Krakowa XX wieku, Kraków 2023.
Witold Cęckiewicz. Monografia, t. 1: Rozmowy o architekturze. Projekty, red. Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, Kraków 2015.
Witold Cęckiewicz. Monografia, t. 2: Socrealizm, socmodernizm, postmodernizm. Eseje, red. Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, Kraków 2015.
Włodarczyk Małgorzata, Nowy Gmach Muzeum Narodowego w Krakowie, dotychczasowe dzieje, zwroty w historii, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2010, t. 55, z. 3.
Wowczak Jerzy, Area in Front of the National Muzeum in Kraków as a Result of a Competition Held in 20-th Century / Przestrzeń przed Muzeum Narodowym w Krakowie jako wynik konkursu z połowy XX w., „Teka Komisji Architektury i Urbanistyki PAN o/Kraków”, T. 51: 2023.
Wowczak Jerzy, Funkcja i treść, dychotomia polskiej architektury XX wieku w twórczości Jana Kruga, Kraków 2021.
Zbroja Barbara, Architektura międzywojennego Krakowa 1918–1939. Budynki, Ludzie, Historie, Kraków 2013.
Wowczak Jerzy, Edward Kreisler – zapomniany krakowski architekt, „Rocznik Krakowski”, T. 72: 2006.
Wowczak Jerzy, Osiedle Komunalnej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego, w: Architektura międzywojennego Krakowa 1918–1939, Kraków 2014.
Ziobrowski Zygmunt, Plany rozwoju Krakowa, ich uwarunkowania i efekty przestrzenno-funkcjonalne, „Folia Geographica”, Geographica-Oeconomica, T. 27–28: 1994–1995.
Ziobrowski Zygmunt, Jaśkiewicz Magdalena, Kuzianik Robert, Blaski i cienie planowania rozwoju przestrzennego Krakowa. Fakty i wspomnienia, Warszawa–Kraków 2023.
Żukow-Karczewski Marek, Krakowskie Błonia. Piękno utracone, „Aura”, 1989, nr 2.
Żychowska Maria Jolanta, Między tradycją a awangardą. Problemy stylu w architekturze Krakowa lat międzywojennych, Kraków 1991.
Strony internetowe
Bik Katarzyna, Pomnik Wyspiańskiego zmienił miejsce, https://https://mnk.pl/aktualnosci/pomnik-wyspianskiego-zmienil-miejsce, dostęp: 15.12.2023.
htps://www.wikipasy.pl/Historia_stadionu_Cracovii, dostęp: 15.12.2023.
http://historiawisły.pl/wiki/index.php?title=Dzieje-stadionu, dostęp: 15.12.2023.
https://www.wikipasy.pl/Historia_stadionu_Cracovii, dostęp: 15.12.2023.
https://architektura.muratorplus.pl/konkursy/muzeum-architektury-i-designu-w-krakowie-zaprojektuje-biuro-lewicki-latak-aa-K4td-GRvD-C1ck.html, dostęp: 15.12.2023.
https://historiawisly.pl/wiki/index.php?/title=dzieje_stadionu, dostęp: 15.12.2023.
https://lovekrakow.pl/aktualności/Cracovia-odnowi-nieużytki-przy-al-3maja-powstanie-tam-ośrodek-sportowy 5783, dostęp: 15.05.2024.
https://pl.wikiped.org/wiki/Iuvenia_Krakow, dostęp: 17. 03.2019.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion_Cracovia, dostęp: 17.03.2019.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stadion_Miejski_w_Krakowie, dostęp: 15.12.2013.
https://sztuka-architektury.pl/article/11514/hala-ks-cracovia-1906-biura-projektow-lewicki-latak, dostęp: 15. 12.2023.
https://wikipedia.org/wiki/Zwierzyniecki_Krakow, dostęp: 15.12.2023.
https://www.architekturaibiznes.pl/krakowskie-centrum-muzyki-be-djm.6640.6640.html, dostęp: 15.12.2023.
https://www.lamela.com/projects/krakow-stadium/, dostęp: 24.08.2024.
https://www.piaparthotels.pl>ac_hotel_by_marriot_krakow, dostęp: 10.05.2024.
Powstanie ogródków działkowych przy Cichym Kąciku, w: Niemiecki Kraków 1939–1945 widziany oczyma kolonizatorów, https://niemieckikrakowblog.wordpress.com/2017/06/12/powstanie-ogrodkow-dzialkowych-przy-cichym-kaciku/, dostęp: 15.12.2023.
Twardowska Kamila, Wiśniewski Michał, Miejski Stadion sportowy, https://szlak modernizmu.pl/szlak/baza-obiektów/miejski_stadion-sportowy, dostęp: 10. 12.2023.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
