Archeologia nadmiaru
Podsumowanie wyników badań archeologicznych KL Plaszow z lat 2016–2019
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2020.02Słowa kluczowe:
archeologia współczesnej przeszłości, archeologia współczesności, trudne dziedzictwo, miejsce pamięci, KL PlaszowAbstrakt
W trakcie prac nad opracowaniem scenariusza upamiętnienia KL Plaszow w latach 2016–2019 zrealizowano projekt rozpoznania archeologicznego terenu poobozowego. Celem artykułu jest przedstawienie podsumowania ich wyników oraz nakreślenie szerszej refleksji dotyczącej badań w XX wieku. Autor charakteryzuje prace zrealizowane na terenie byłego KL Plaszow jako swoiste studium archeologii nadmiaru, które wiąże się z koniecznością dookreślenia pola badawczego w sposób precyzyjny oraz osądzenia go w szerszym kontekście naukowym i społecznym. Zaczyn rozważań stanowi film Andrzeja Brzozowskiego Archeologia, zrealizowany w 1967 roku podczas pionierskich badań archeologicznych na terenie KL Auschwitz. Omówione zostały problemy zbudowania spójnej definicji archeologii poświęconej badaniom pozostałości XX wieku, a także jej związki z tzw. trudnym dziedzictwem i jego społecznym rozumieniem. W dalszej części pracy przedstawiono główne założenia realizowanego projektu i bazę źródeł historycznych dotyczących KL Plaszow. Następnie scharakteryzowano kolejno etapy badań, obejmujące prace dokumentacyjne i inwentaryzacyjne, prospekcję terenową z użyciem metod geofizycznych, badania powierzchniowe oraz wykopaliska archeologiczne. W ostatniej części pracy przygotowano szkic dotyczący analizy zabytków ruchomych pozyskanych podczas badań. Poczynione uwagi – oprócz klasycznych odniesień z warsztatu prac archeologa – wzbogacono o uwagi poczynione z perspektywy muzealnika. Kontynuacje tych rozważań przeprowadzono również w końcowej części pracy, gdzie skupiono się na problemie materialności źródeł archeologicznych i ich znaczeniu.
Bibliografia
Bau Józef: Czas zbeszczeszczenia. Wspomnienia z czasów drugiej wojny światowej. Kraków 2006
Bem Marek, Mazurek Wojciech: Sobibór. Badania archeologiczne prowadzone na terenie po byłym niemieckim ośrodku zagłady w Sobiborze w latach 2000–2011. Warszawa–Włodawa 2012
Bernbeck Reinhard: An Emerging Archaeology of the Nazi Era. „Annual Review of Anthropology” 2018, Vol. 47, pp. 361–367, https://doi.org/10.1146/annurev-anthro-102317-045743
Bieberstein Aleksander: Zagłada Żydów w Krakowie. Kraków 1985
Cajzer Elżbieta: Archeologia zbrodni. „Zagłada Żydów. Studia i Materiały” 2016, t. 12, s. 720–727, https://doi.org/10.32927/ZZSiM.456
Cajzer Elżbieta: Archeologia miejsc pamięci. W: Archeologia w miejscach pamięci. Prace archeologiczne a nielegalne poszukiwania. Przestępczość wobec dziedzictwa archeologicznego oraz martyrologicznego. Red. Katarzyna Krawczyk. Sztutowo 2019, s. 187–194
Carr Gilly: the small things of life and death: An exploration of value and meaning in the material culture of Nazi camps. „International Journal of Historical Archaeology” 2018, Vol. 22, Issue 3, pp. 531–552, https://doi.org/10.1007/s10761-017-0435-0
Gilead Isaac, Gilead Haimi, Mazurek Wojciech: Excavating Nazi Extermination Centers. „Present Past” 2009, Vol. 1, pp. 10–39, https://doi.org/10.5334/pp.12
González-Ruibal Alfredo: Making Things Public: Archaeologies of the Spanish Civil War. „Public Archaeology”2007, Vol. 4, pp. 203–226, https://doi.org/10.1179/175355307x264165
González-Ruibal Alfredo: Archaeology of the Contemporary Past. In: Encyclopedia of Global Archaeology. Ed. Claire Smith. New York 2014, pp. 1683–1694, https://doi.org/10.1007/978-1-4419-0465-2_1320
González-Ruibal Alfredo, González Pablo Alonso, Criado-Boado Felipe: Against reactionary populism: towards a new public archaeology. „Antiquity” 2018, Vol. 92, pp. 507–515, https://doi.org/10.15184/aqy.2017.227
Grzegorczyk Andrzej, Kozicki Wawrzyniec: Spichlerz. Przestrzeń tragedii. Katalog wystawy (= The Ganary. The Place of Tragedy. Exhibition Catalogue). Chełmno nad Nerem 2017
Jasinski Marek: Predicting the Past – Materiality of Nazi and Post-Nazi Camps: A Norwegian Perspective. „Journal of Historical Archaeology” 2018, Vol. 22, pp. 639–661, https://doi.org/10.1007/s10761-017-0438-x
Kajda Kornelia: Mam już dość prostej martyrologii. W stronę humanistyki afirmatywnej. „Biografia Archeologii” 2016, nr 2, s. 4–11
Karski Kamil: KL Plaszow. Archeologia miejsca pamięci (= KL Plaszow. The archaeology of memorial site). Kraków 2019
Karski Kamil, Różycki Sebastian, Schwarz Aleksander: Memories of Recent Past. Objectives and Results of Non-invasive Archeological Research Project at KL Plaszow Memorial Site. „Analecta Archaeologica Ressoviensia” 2017, Vol. 12, s. 221–246, https://doi.org/10.15584/anarres.2017.12.13
Karski Kamil, Śmietana Marta: Badania archeologiczne jako sposób odkrywania autentyzmu Miejsca Pamięci KL Plaszow. W: Materialne pozostałości konfliktów i zbrodni XX wieku w świetle najnowszych badań archeologicznych. Red. Hanna Mik, Wirginia Weglińska. Gdańsk 2019, s. 103–121
Karski Kamil, Śmietana Marta: Uwagi i refleksje na marginesie badań archeologicznych na terenie obozu pracy przymusowej i koncentracyjnego Plaszow w Krakowie. W: Archeologia w miejscach pamięci. Prace archeologiczne a nielegalne poszukiwania. Przestępczość wobec dziedzictwa archeologicznego oraz martyrologicznego. Red. Katarzyna Krawczyk. Sztutowo 2019, s. 55–69
Karski Kamil, Śmietana Marta: Krajobraz miejsca pamięci. Terapeutyczna rola badan archeologicznych w procesie kształtowania praktyk pamięci na terenie KL Plaszow. W: Kultury i krajobrazy pamięci. Red. Marek Dziewierski, Bożena Pactwa. Katowice 2020, s. 159–173
Katyń, Miednoje, Charków – ziemia oskarża. Z prac badawczych i ekshumacyjnych prowadzonych w 1994 roku na cmentarzach oficerów polskich zamordowanych na Wschodzie. Red. nauk. Andrzej Kola, Andrzej Przewoźnik. Warszawa 1996
Kola Andrzej: Bełzec. The Nazi Camp for Jews in the Light of Archaeological Sources. Excavations 1997–1999. Warsaw–Washington 2000
Kola Andrzej: Archeologia zbrodni. Oficerowie polscy na cmentarzu ofiar NKWD w Charkowie. Toruń 2005
Kola Andrzej: Archeologia cmentarzysk katyńskich w Charkowie (Piatiachki) i Kijowie (Bykownia). W: Archeologia współczesności. Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, t. 1. Red. Anna Izabela Zalewska. Warszawa 2016, s. 65–90
Kotarba Ryszard: Niemiecki obóz w Płaszowie (1942–1945). Warszawa–Kraków 2009
Kuryłowicz Anna, Koziak Marzena, Kozioł Krystian: Interaktywna mapa obozu koncentracyjnego KL Płaszów w aplikacji ArcGIS Story Map. „Rocznik Geomatyki” 2017, t. 15, z. 3, s. 313–333
Ławrynowicz Olgierd, Żelazko Joanna: Badania śladów represji totalitarnych. W: Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Red. Olgierd Ławrynowicz, Joanna Żelazko. Łódź 2015, s. 9–19
Macdonald Sharon: Unsettling memories: Intervention and controversy over difficult public heritage. In: Heritage and Identity: Engagement and demission in the contemporary world. Ed. Marta Anico, Elsa Peralta. London–New York 2009, pp. 96–104
Marciniak Arkadiusz: Archeologia współczesności jako formuła archeologii we współczesności. W: Materialne pozostałości konfliktów i zbrodni XX wieku w świetle najnowszych badań archeologicznych. Red. Hanna Mik, Wirginia Weglinska. Gdansk 2019, s. 17–31
Morsch Günter: Die Bedeutung der Archäologie für die histrische Forsuchung, für Ausstellungen, Pädagogische Vermittlung und Neugestaltung in der NS-Gedenkstäten. In: NS-Lagerstandorte. Erforschen – Bewahren – Vermitteln. Archäologie und Gedächtins. Hrsg. Thomas Kersting et al. Petersberg 2016, S. 17–29
Moshenska Gabriel: The Archaeology of the Second World War. Uncovering Britain’s Wartime Heritage. Barnsley 2013
Moshenska Gabriel, Myers Adrian: An Introduction to Archaeology of Interment. In: The Archaeology of Interment. Ed. Gabriel Moshenska, Adrian Myers. New York–Dordrecht–Heidelberg–London 2011, pp. 1–19
Müller Anne-Kathrin: A tough choice? Suggestions for dealing with finds from the contemporary past. „Historische Archäologie” 2017, Bd. 1, S. 1–14
Müller-Madej Stella: Oczami dziecka. Wspomnienia z dzieciństwa w getcie i obozach koncentracyjnych. Kraków 1991
Nelken Halina: Pamiętnik z getta w Krakowie. Toronto 1987
Owsianowska Sabina, Banaszkiewicz Magdalena: Trudne dziedzictwo a turystyka. O dysonansie dziedzictwa kulturowego. „Turystyka Kulturowa” 2015, nr 11, s. 6–24
Offen Bernard: My Hometown Concentration Camp.A Survivor’s Account of Life in the Kraków Ghetto and Plaszow Concentration Camp. Portland 2008 Pawlicka-Nowak Łucja: Badania archeologiczne na terenie dawnego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. W: Mówią świadkowie Chełmna. Red. Łucja Pawlicka-Nowak. Konin–Łódź 2004, s. 42–67
Pawlicka-Nowak Łucja: Badania archeologiczne na terenie byłego niemieckiego ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem. W: Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Red. Olgierd Ławrynowicz, Joanna Zelazko. Łódź 2015, s. 135–168
Pijanowski Lech: Garść polskiej ziemi. „Kino” 1968, nr 6, s. 22–24
Pollock Susan: The subject of suffering. „American Anthropologist” 2016, Vol. 118, Issue 4, pp. 726–741, https://doi.org/10.1111/aman.12686
Pollock Susan, Bernbeck Reinhard: The Limits of Experience: Suffering, Nazi Forced Labor Camps, and Archaeology. „Archeological Papers of the American Anthropological Association” 2016, Vol. 27, Issue 1, pp. 22–39, https://doi.org/10.1111/apaa.12072
Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Oprac. Stanisław Kosiński, Tadeusz Cyprian, Mieczysław Siewierski. Warszawa–Łódź–Kraków 1947
Różycki Sebastian, Kopówka Edward, Zalewska Natalia: Obóz Zagłady Treblinka II. Warszawa–Treblinka 2019
Sabaciński Marcin: Zasady prowadzenia badan archeologicznych określone w przepisach ochrony zabytków. W: Prawo ochrony zabytków. Red. Kamil Zeidler. Warszawa 2014, s. 334–342
Saunders Nicolas J.: Introduction. Engaging the materialities of 20th and 21st century conflict. In: Beyond the dead horizon: Studies in modern conflict archaeology. Ed. Nicolas J. Saunders. Oxford 2012, pp. X–XIV
Schofield John: Combat Archaeology. Material Culture and Modern Conflict. Duckworth–London 2005
Schute Ivar: Collecting Artifacts on Holocaust Sites: A Critical review of Archaeological Research in Ybenheer, Westerbork, and Sobibor. „International Journal of Historical Archaeology” 2018, Vol. 22, pp. 593–613, https://doi.org/10.1007/s10761-017-0437-y
Sturdy Colls Caroline: Holocaust archaeology: Archaeological approaches to landscapes of Nazi genocide and persecution. „Journal of Conflict Archaeology” 2012, Vol. 7, Issue 2, pp. 71–105, https://doi.org/10.1179/1574077312z.0000000005
Sturdy Colls Caroline: Holocaust Archaeologies. Approaches and Future Directions. New York 2015, https://doi.org/10.1007/978-3-319-10641-0
Symonds James: Difficult Pasts and Haunted Presents: Contemporary Archaeology and Conflict in an Age of Global Uncertainty. „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica” 2019, Vol. 34, s. 5–21, https://doi.org/10.18778/0208-6034.34.01
Szczepańska Ania: Archeologia d’Andrzej Brzozowski.„Les cahiers Irice” 2011, Vol. 7, pp. 35–46, https://doi.org/10.3917/lci.007.0035
Szwagrzyk Krzysztof: Poszukiwanie nieznanych miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego 1944–1956. Projekt badawczy IPN. W: Archeologia totalitaryzmu. Ślady represji 1939–1956. Red. Olgierd Ławrynowicz, Joanna Żelazko. Łódź 2015, s. 329–348
Śmietana Marta, Karski Kamil: Muzeum-archiwum pamięci. Uwagi na temat roli materiałów archeologicznych w muzeach-miejscach pamięci na przykładzie KL Plaszow. „Folia Praehistorica Posnaniensis” 2020, t. 24, s. 287–306, https://doi.org/10.14746/fpp.2019.24.17
Theune Claudia Archäologische Fundmassen und Massenfunde aus ehemaligen Konzentrationslagern. „Fundberichte aus Österreich” 2015, Tagungsband 2, S. 37–42
Theune Claudia: Archäologie an Tatorten des 20. Jahrhunderts. Darmstadt 2016
Theune Claudia: A Shadow of War. Archaeological approaches to uncovering the darker sides of conflict from the 20th century. Leiden 2018
Wilner Jakub: Moja droga do Mauthausen. Lublin 1965
Wiśniewski Mariusz: Selekcja zabytków „masowych” w badaniach archeologicznych – założenia i uwagi konserwatorskie do zagadnienia (= Selection of mass finds in archaeological research – assumptions and heritage inspector’s comments on the topic). „Ochrona Zabytków” 2017, nr 2, s. 155–174
Wroniecki Piotr: Badania geofizyczne na wybranych stanowiskach w rejonie Rawki i Bzury. W: Archeologiczne przywracanie pamięci o Wielkiej Wojnie w rejonie Rawki i Bzury (1914–1915). Red. Anna Izabela Zalewska. Warszawa 2019, s. 197–212
Wydobyte z popiołów (= Recovered from the Ashes). Red. Tomasz Kranz. Lublin 2018
Zalewska Anna Izabela: Prospołeczna, partycypacyjna i „wspólnotowa” archeologia bliskiej przeszłości. „Studia Humanistyczne AGH” 2014, nr 2, s. 19–38
Zalewska Anna Izabela: Archeologia czasów współczesnych w Polsce. Tu i teraz. W: Archeologia współczesności. Pierwszy Kongres Archeologii Polskiej, t. 1. Red. Anna Izabela Zalewska. Warszawa 2016, s. 21–39, https://doi.org/10.7494/human.2014.13.2.19
Zeidler Kamil, Trzciński Maciej: Wykład prawa dla archeologów. Warszawa 2009
Ziółkowska Anna: Zabikowo. Archeologia miejsca pamięci. Zabikowo 2008
Zlot Wiesława: Muzealia pozyskane z terenu byłego obozu zagłady w Sobiborze – ochrona zabytków archeologicznych. W: Archeologia w miejscach pamięci. Prace archeologiczne a nielegalne poszukiwania. Przestępczość wobec dziedzictwa archeologicznego oraz martyrologicznego. Red. Katarzyna Krawczyk. Sztutowo 2019, s. 73–83
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
