KL Plaszow – pomiędzy historią a polityką pamięci
DOI:
https://doi.org/10.32030/KRZY.2020.11Słowa kluczowe:
II wojna swiatowa, obóz Plaszow, obozy koncentracyjne, obozy pracy przymusowej, Zagłada, Żydzi w Krakowie, upamiętnienie, historia powojenna, piśmiennictwo naukowe, prasaAbstrakt
Celem artykułu jest prześledzenie, w jaki sposób historia obozu Plaszow była prezentowana na łamach prasy konspiracyjnej, w opracowaniach naukowych, publikacjach popularnonaukowych oraz w powojennych artykułach krakowskiej prasy. Przedział czasowy artykułu obejmuje okres od 1943 do 2016 roku. Przez wiele lat w różnego rodzaju tekstach pojawiały się błędne informacje na temat dziejów ZAL/KL Plaszow. Podawano zróżnicowane dane dotyczące liczby zamordowanych, narodowości ofiar, funkcji obozu. Błędnie wskazywano jego umiejscowienie. Niektóre fałszywe przekazy tworzono jeszcze w czasie wojny na łamach prasy konspiracyjnej i powielano je w późniejszym okresie. Inne związane były bardzo silnie z nowymi tendencjami w piśmiennictwie historycznym, na które ogromny wpływ wywarła polityka historyczna okresu PRL-u. Zaprezentowanie narracji stworzonej wokół tego miejsca od końca wojny do czasów współczesnych daje odpowiedź na pytanie, jaka wiedza dysponowano na temat obozu. Może się także przyczynić się do wyjaśnienia pochodzenia pewnych błędnych przekonań. Omówienie dziejów ZAL/KL Plaszow w tym aspekcie pozwoli również lepiej zrozumieć powojenne dylematy związane z upamiętnieniem miejsca po dawnym obozie oraz genezę poszczególnych upamiętnień znajdujących się na jego obszarze.
Bibliografia
Agatstein-Dormontowa Dora: Żydzi w Krakowie w czasie okupacji niemieckiej. „Rocznik Krakowski” 1949–1957, t. 31, s. 183–224
Apteka pod Orłem – historia i pamięć. Kraków 2013
Atwuszewska-Ettrich Angelina: Płaszów – Stammlager. In: Der Ort des Terrors. Geschichte der nationalsozialistischen Konzentrationslager. Bd. 8. Riga-Kaiserwald, Warschau, Vaivara, Kauen (Kaunas), Płaszów, Kulmhof/Chełmno, Bełżec, Sobibór, Treblinka. Hrsg. Angelika Königseder. München 2008, S. 235–287
Bannet Felicja: Ostatni pochód. W: W 3-cią rocznicę zagłady getta w Krakowie (13.III.1943–13.III.1946). Red. Michał Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf. Kraków 1946, s. 68–73
Bartoszewski Władysław: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1944. „Tygodnik Powszechny” 1963, nr 12, s. 3
Bednarek Monika, Gawron Edyta, Jeżowski Grzegorz, Zbroja Barbara, Zimmerer Katarzyna: Kraków – czas okupacji 1939–1945. Kraków 2012
Berendt Grzegorz: Wpływ liberalizacji politycznej roku 1956 na sytuację Żydów. W: Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010. Red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska. Lublin 2011, s. 359–384
Bieberstein Aleksander: Przyczynek do dziejów obozu w Krakowie-Płaszowie. „Przegląd Lekarski” 1977, t. 34, nr 1, s. 195–198
Bieberstein Aleksander: Zagłada Żydów w Krakowie. Kraków–Wrocław 1986
Bujas Stanisław: Działalność Rady Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa w latach 1961–1966. „Ochrona Zabytków” 1967, nr 78, s. 3–19
Chwalba Andrzej: Dzieje Krakowa. T. 5. Kraków w latach 1939–1945. Red. Janina Bieniarzówna, Janina, Jan M. Małecki. Kraków 2002
Crowe David: Oskar Schindler. The Untold Account of His Life. Wartime Activities, and the True Story Behind the List. Westview Press, 2004
Czerkawski Andrzej, Dunin-Wąsowicz Marek: Płaszów. Warszawa 1967
Czerpak Stanisław, Wroński Tadeusz: Upamiętnione miejsca walk i męczeństwa w Krakowie i województwie krakowskim 1939–1945. Kraków 1972
Czyńska Zofia, Kupść Bolesław: Obozy zagłady, obozy koncentracyjne i obozy pracy na ziemiach polskich w latach 1939–1945. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1946, t. 1, s. 13–62
Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski. Red. Barbara Engelking, Jan Grabowski. T. 1–2. Warszawa 2018
Dimitrów Edmund: Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 1945–1948. Warszawa 1987
Dobrowolski Stanisław W.: Krakowska „Żegota”. W: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945. Oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna. Kraków 1969, s. 198–199
Dokumenty i materiały. T. 1. Obozy. Oprac. Nachum Blumental. Łódź 1946
Dokumenty zbrodni i męczeństwa. Red. Michał Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf. Kraków 1945
Dunin-Wąsowicz Krzysztof: Artykuły recenzyjne i recenzje. „Dzieje Najnowsze” 1984, nr 1, s. 236–237
Dzieci oskarżają. Oprac. Maria Hochberg-Mariańska, Noe Grüss. Kraków–Łódź–Warszawa 1947
Eisenbach Artur: Hitlerowska polityka zagłady Żydów. Warszawa 1961
Eisler Jerzy: Marzec 1968. Geneza, przebieg, konsekwencje. Warszawa 1991
Eisler Jerzy: Polski rok 1968. Warszawa 2006
Friedman Filip: Zagłada Żydów polskich w latach 1939–1945. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce” 1946, t. 1, s. 165–208
Friszke Andrzej: Publicystyka Polski podziemnej wobec Zagłady Żydów (1939–1944). „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 2000, nr 196, s. 496–503
Gawron Edyta: Obóz Płaszów – część nazistowskiego planu eksploatacji gospodarczej i ludobójstwa. W: Bednarek Monika, Gawron Edyta, Jeżowski Grzegorz, Zbroja Barbara, Zimmerer Katarzyna: Kraków – czas okupacji 1939–1945. Kraków 2012, s. 396–423
Gawron Edyta: Proces Amona Goetha i pierwszy wyrok w sprawie ludobójstwa. W: Auschwitz a zbrodnie ludobójstwa XX wieku. Red. Alicja Bartuś, Piotr Trojański. Oświęcim 2012, s. 133–142
Grabowski Jan: Na posterunku. Udział policji granatowej i kryminalnej w Zagładzie Żydów. Warszawa 2020
Grądzka Martyna: „Do winy się nie poczuwam”. Proces załogi KL Płaszów (1948). „Zeszyty Historyczne WIN-u” 2012, nr 36, s. 87–103
Grądzka Martyna: Przerwane dzieciństwo. Losy dzieci żydowskiego Domu Sierot przy ul. Dietla 64 w Krakowie podczas okupacji niemieckiej. Kraków 2012
Grądzka-Rejak Martyna: Oblicza zbrodni. Sylwetki członków załogi obozu Płaszów w świetle dokumentacji procesowej. W: Jak rodzi się zło. Sprawcy, wykonawcy, pomocnicy. Red. Alicja Bartuś. Oświęcim 2018, s. 245–264
Gross Jan Tomasz: Upiorna dekada. Trzy eseje o stereotypach na temat Żydów, Polaków, Niemców i komunistów (1939–1948). Kraków 1998
Gross Jan Tomasz: Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka. Warszawa 2000, https://doi.org/10.3828/liverpool/9781874774730.003.0040
Grudzińska Marta: Więźniowie z Majdanka deportowani do KL Płaszów w kwietniu 1944 roku. W: Płaszów – odkrywanie. Kraków 2016, s. 73–95
Gryta Jan: Polityka pamięci w Krakowie. Pomniki, tablice, obeliski sprzed roku 1989 poświęcone zagładzie Żydów. W: Apteka pod Orłem – historia i pamięć. Kraków 2013, s. 157–186
Haska Agnieszka: „Zbadać i wyświetlić”. Centralna Żydowska Komisja Historyczna (1944–1947). „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2017, nr 13, s. 110–137, https://doi.org/10.32927/zzsim.352
Haska Agnieszka: Dowody i zeznania. Świadectwa o Zagładzie w pierwszych latach powojennych. W: Świadek: jak się staje, czym jest. Red. Agnieszka Dauksza, Karolina Koprowska. Warszawa 2019, s. 198–211
Heiduck Christina: Das Lager Płaszów in Krakau und seine dislozierte Erinnerung. In: Ort der Shoah in Polen: Gedenkstätten zwischen Mahnmal und Museum. Hrsg. Manuel Leppert. Köln–Weimar–Wien 2016, S. 199–218
Hein Władysław, Jakubiec Czesława: Montelupich. Kraków 1985
Heksel Bartosz: Krakowscy Żydzi – więźniowie KL Mauthausen. Transport z KL Plaszow z 7 sierpnia 1944 roku. Próba rekonstrukcji losów więźniów. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 2016, z. 34, s. 217–235
Heksel Bartosz: Apteka Tadeusza Pankiewicza w getcie krakowskim – 35 lat działalności muzeum. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 2018, z. 36, s. 351–365
Heksel Bartosz, Kocik Katarzyna: Żegota – ukryta pomoc. Kraków 2017
Jarkowska-Natkaniec Alicja: Wymuszona współpraca czy zdrada? Wokół przypadków kolaboracji Żydów w okupowanym Krakowie. Kraków 2018
Jarowiecki Jerzy: Prasa konspiracyjna w Krakowie w latach 1939–1945. Wrocław 1977
Jarowiecki Jerzy: Katalog polskiej prasy konspiracyjnej 1939–1945. Kraków 1978
Jarowiecki Jerzy: Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939–1945. Kraków 1980
Jasiński Łukasz: Sprawiedliwość i polityka. Działalność Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich / Hitlerowskich w Polsce 1945–1989. Gdańsk–Warszawa 2018
Karski Kamil: KL Plaszow. Archeologia miejsca pamięci. Kraków 2019
Kassow Samuel D.: Kto napisze naszą historię? Ukryte Archiwum Emanuela Ringelbluma. Przeł. Grażyna Waluga, Olga Zienkiewicz. Warszawa 2017
Kiełkowski Roman: Obóz pracy przymusowej i koncentracyjny w Płaszowie. „Przegląd Lekarski” 1971, t. 27, nr 1, s. 23–36
Kiełkowski Roman: Zlikwidować na miejscu! Z dziejów okupacji hitlerowskiej w Krakowie. Kraków 1981
Kraków – czas okupacji. Kraków 2012
Kobylarz Renata: Walka o pamięć. Polityczne aspekty obchodów rocznicy powstania w getcie warszawskim 1944–1989. Warszawa 2009
Kocik Katarzyna: Płaszów – próby upamiętnienia (1945–2007). W: Płaszów – odkrywanie. Kraków 2016, s. 97–141
Kotarba Ryszard: Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945. Warszawa–Kraków 2009
Kotarba Ryszard: Niemiecki obóz w Płaszowie 1942–1945. Przewodnik historyczny. Kraków 2014
Kotarba Ryszard: Obóz Płaszów – historia, świadkowie, teraźniejszość. W: Płaszów – odkrywanie. Kraków 2016, s. 29–45
Krawczyk Marian: 6 sierpnia 1944: garść wspomnień z obozu koncentracyjnego w Płaszowie. Kraków 1945
Kucia Marek: Auschwitz jako fakt społeczny. Kraków 2005
Kunicka-Wyrzykowska Magdalena: Kalendarium obozu płaszowskiego 1942–1945. „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce” 1982, t. 31, s. 52–72
Kuwałek Robert: Deportacje Żydów krakowskich do obozu zagłady w Bełżcu – 1942 rok. W: Apteka pod Orłem – historia i pamięć. Kraków 2013, s. 13–51
Libionka Dariusz: Antysemityzm i Zagłada na łamach prasy w Polsce w latach 1945–1946. „Polska 1944/45–1989. Studia i materiały” 1997, t. 2, s. 151–190
Madajczyk Czesław: Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce. T. 2. Warszawa 1970
Mark Bernard: Powstanie w getcie warszawskim na tle ruchu oporu w Polsce – geneza i przebieg. Warszawa 1953
Mazur Zbigniew: Upamiętnienie w latach 1945–1948 ofiar niemieckiej okupacji. „Przegląd Zachodni” 2004, nr 4, s. 133–157
Miejsca upamiętnione w miejskim województwie krakowskim. Krakowski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa. Kraków 1981
Miejsce Pamięci KL Plaszow. Raport za okres 2016–2017. Oprac. Monika Bednarek, Kamil Karski, Marta Śmietana. Kraków [2017]
Miejsce Pamięci KL Plaszow. Raport za okres 2018–2019. Oprac. Marta Śmietana, Monika Bednarek, Kamil Karski. Kraków 2019
Neiman Susan: Learning from the Germans. Race and the Memory of Evil. Macmillan 2019
Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Warszawa 1979
Obóz zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków. Red. Dariusz Libionka. Lublin 2013
Osęka Piotr: Marzec ’68. Kraków 2008
Ostrowska Joanna: Przemilczane. Seksualna praca przymusowa w czasie II wojny światowej. Warszawa 2018
Pemper Mieczysław: Prawdziwa historia listy Schindlera. Oprac. Viktoria Hertling, Marie Elisabeth Müller. Przeł. Artur Kuć. Warszawa 2006
Person Katarzyna, Żbikowski Andrzej: Akcja „Reinhardt” w badaniach Żydowskiego Instytutu Historycznego. W: Akcja „Reinhardt”. Historia i upamiętnienie. Red. Stephan Lehnstaedt, Robert Traba. Warszawa 2019, s. 203–219
Pióro Anna: Apteka pod Orłem – pamięć odzyskana. Dzieje apteki jako przykład manipulacji pamięcią zbiorową. W: Ateka pod Orłem – historia i pamięć. Kraków 2013, s. 187–231
Podhorizer-Sandel Erna: O zagładzie Żydów w dystrykcie krakowskim. „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1959, nr 30, s. 87–109
Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką. Studia i materiały. Red. Andrzej Żbikowski. Warszawa 2006
Policja granatowa w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1939–1945. Oprac. Tomasz Domański, Edyta Macher-Ociesa. Kielce–Warszawa 2019
Polski słownik biograficzny: Stefan Rzeźnik. Hasło oprac. Stanisław Piwowarski. T. 34, z. 2. Red. Emanuel Rostworowski, Henryk Markiewicz. Wrocław 1992, s. 189–191
Proces ludobójcy Amona Leopolda Goetha przed Najwyższym Trybunałem Narodowym. Oprac. Stanisław Kosiński, Tadeusz Cyprian, Mieczysław Siewierski. Kraków–Łódź–Warszawa 1947
Prospekt wydawnictw Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej w Polsce. Warszawa–Łódź–Kraków 1947
Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939–1945. Warszawa 1964
Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939–1945. Warszawa 1988
Rojek Wojciech: Hitlerowskie obozy i więzienia krakowskiego dystryktu Generalnego Gubernatorstwa w świetle polskiej historiografii. „Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa” 1990, z. 17, s. 58–65
Sachslehner Johannes: Kat z Listy Schindlera. Zbrodnie Amona Leopolda Götha. Przeł. Dariusz Salamon. Kraków 2010
Seweryn Tadeusz: Wielostronna pomoc Żydom w czasie okupacji hitlerowskiej. „Przegląd Lekarski” 1967, t. 23, nr 1, s. 162–183
Stauber Roni: Filip Friedman i początki badań nad Zagładą. „Zagłada Żydów. Studia i materiały” 2015, nr 11, s. 235–251, https://doi.org/10.32927/zzsim.470
Stendig Jakub: Dewastacja cmentarzy, bóźnic i zabytków żydowskich Krakowa podczas okupacji hitlerowskiej. W: W 3-cią rocznicę zagłady ghetta w Krakowie (13.III.1943–13.III.1946). Red. Michał Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf. Kraków 1946, s. 183–189
Stendig Jakub: Płaszów. Ostatnia stacja krakowskiego żydostwa. Przyg. do druku Monika Bednarek. Kraków 2020
Stola Dariusz: Kampania antysyjonistyczna w Polsce 1967–1968. Warszawa 2000.
Subotić Jelena: Yellow Star, Red Star: Holocaust Remembrance after Communism. New York 2019
Swałtek-Niewińska Dagmara: „Gospodarowanie” meblami żydowskimi w Krakowie w latach 1939–1945. Działalność Möbelbeschaungsamt. W: Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950. Red. Dariusz Libionka, Jan Grabowski. Warszawa 2014, s. 255–298
Szaynok Bożena: Z historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968. Warszawa 2007
Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945. Oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna. Kraków 1969
Tomaszewski Jerzy: Historiografia polska o Zagładzie. „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 2000, nr 2, s. 155–170
W 3-cią rocznicę zagłady getta w Krakowie (13.III.1943–13.III.1946). Red. Michał Borwicz, Nella Rost, Józef Wulf. Kraków 1946
Witold Cęckiewicz. T. 1. Rozmowy o architekturze. Projekty. Red. Marta Karpińska, Dorota Leśniak-Rychlak, Michał Wiśniewski, Witold Cęckiewicz. Kraków 2015
Wokół Jedwabnego. Red. Paweł Machcewicz, Krzysztof Persak. T. 1. Warszawa 2002
Wóycicka Zofia: Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950. Warszawa 2009
Wroński Tadeusz: Kronika okupowanego Krakowa. Kraków 1974
Wroński Tadeusz: Obóz w Płaszowie – miejsce masowej eksterminacji ludności żydowskiej, polskiej i innych narodowości w latach 1942–1945. Warszawa 1981
Zimmerer Katarzyna: Zamordowany świat. Losy Żydów w Krakowie. Kraków 2004
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
