Glosy jako integralny składnik średniowiecznego tekstu
W poszukiwaniu adekwatnych procedur badawczych
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.15.2020.29.08Słowa kluczowe:
język staropolski, glosa, kopista, staropolskie apokryfy, narzędzia badawcze, klasyfikacjaAbstrakt
Glosses as an integral element of medieval text: in search of adequate research procedures
Most Old Polish texts are in fact sixteenth century copies with accompanying inscribed or reinscribed glosses (interlinear and marginal) introduced into the text. The aim of this article is not only to show how to recognize these types of glosses in the text using elements of semantics, syntax, rhetoric and source studies, but also to propose a typology of tools adequate for recognizing incorporated glosses.
The authors believe that only a multidimensional analysis gives a chance to achieve this goal. They also show that analyses conducted usually from one, sometimes two, perspectives, yield results that can be easily undermined from another perspective.
The majority of examples come from four Old Polish apocrypha, including the most extensive monument of Polish and Slavic medieval prose and apocryphal literature, Rozmyślanie przemyskie (‘The Przemyśl Meditation’). In the only preserved copies of these apocryphal texts, glosses are incorporated into the main body of the text. Proper recognition of glosses leads to a complete change of thinking about these texts and about Polish religious language in the Middle Ages in general.
Pobrania
Bibliografia
Belcarzowa E., 1981, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. I, Wrocław.
Belcarzowa E., 1988, Charakteristik des Wortschatzes der Leopolita, [w:] R. Olesch, H. Rothe (red.), Leopolita: faksimile der Ausgabe Krakau 1561, „Biblia Slavica. Serie 2, Polnische Bibeln”, t. 1, Paderborn, s. 37–73.
Belcarzowa E., 1992, O tzw. glosach w Biblii Leopolity, [w:] M. Kucała, J. Reichan (red.), Studia historycznojęzykowe i dialektologiczne, Kraków, s. 43–53.
Belcarzowa E., 2001, Glosy polskie w łacińskich kazaniach średniowiecznych, cz. IV, Kraków.
Bieńkowska D., 1994, Szeregi wyrazowe w przekładzie „Biblii Leopolity” (Z problemów kształtowania się synonimii staropolskiej), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXIX, s. 5–17.
Bracha K., 2007, Nauczanie kaznodziejskie w Polsce późnego średniowiecza. „Sermones dominicales et festivales” z tzw. kolekcji Piotra z Miłosławia, Kielce.
Brückner A., 1903, Pismo święte i apokryfy. Szkice literackie i obyczajowe, Warszawa.
Gesner A., 2011, Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”. Wyniki analizy formalnej i perspektywy badań, „Kwartalnik Językoznawczy” nr 3, s. 89–96.
Górski K., 1955, Zasady wydawania tekstów staropolskich. Projekt, Wrocław.
Kalina A., 1879, Anecdota palaeopolonica, „Archiv für Slavische Philologie” 3, s. 1–66.
Klapper M., Kołodziej D., 2015, Elektroniczny Tezaurus Rozproszonego Słownictwa Staropolskiego do 1500 roku. Perspektywy i problemy, „Polonica” XXXV, s. 87–101, https://doi.org/10.17651/POLON.35.8.
Kwilecka I., 2003a, Najstarszy polski przekład perykopy ewangelicznej na dzień Bożego Narodzenia, [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 131–137.
Kwilecka I., 2003b, O swobodnych średniowiecznych przekładach biblijnych (na przykładzie tłumaczeń francuskich, czeskich i polskich), [w:] eadem, Studia nad staropolskimi przekładami Biblii, Poznań, s. 139–150.
Masłej D., 2018, Glosa – problemy definicyjne i terminologiczne, [w:] P. Stalmaszczyk (red.), Metodologie językoznawstwa. Od diachronii do panchronii, Łódź, s. 53–63.
Menache S., Horowitz J., 1996, Rhetoric and Its Practice in Medieval Sermons, „Historical Reflections. Réflexions Historiques” 22, nr 2, s. 321–350.
Michałowska T. (red.), 1998, Słownik literatury staropolskiej: średniowiecze, renesans, barok, wyd. 2 popr. i uzup., „Vademecum Polonisty”, Wrocław.
Mika T., 2002, Maryja, Jezus, Bóg w „Rozmyślaniu przemyskim”. O nazywaniu osób, Poznań.
Mika T., 2015, Problemy z „Rozmyślaniem przemyskim”. Formułowanie sądów ogólnych a wielowarstwowość średniowiecznego tekstu, „LingVaria”, numer specjalny, s. 87–104, https://doi.org/10.12797/LV.10.2015.1SP.08.
Mika T., 2017a, Na obrzeżach pewnego poletka, czyli o znakach nielubianych przez edytorów tekstów dawnych, [w:] B. Hojdis, K. Krzak-Weiss (red.), Co musi wiedzieć uczony edytor, nawet jeśli nie chce. Prace ofiarowane Profesorowi Wiesławowi Wydrze, Poznań, s. 199–208.
Mika T., 2017b, O idealizacji i innych postawach wobec tekstu staropolskiego, „Język Polski” XCVII, s. 7–23.
Mika T., 2018, The Oldest Polish Texts: New Methods and New Research Issues in Polish Historical Linguistics, [w:] A. Kapetanović (red.), The Oldest Linguistic Attestations and Texts in the Slavic Languages, Wien, s. 212–233.
Mika T., Rojszczak-Robińska D., 2016, Kanon wiedzy o „Rozmyślaniu przemyskim”, [w:] J. Bartmiński, A. Timofiejew (red.), „Rozmyślanie przemyskie”: świadectwo średniowiecznej kultury religijnej, Przemyśl, s. 13–24.
Mika T., Twardzik W., 2011, Jak zagadkowe cztery tytuły rozdziałów w „Rozmyślaniu przemyskim” pozwalają wyobrażać sobie jego zagubiony autograf, „Język Polski” XCI, s. 321–334.
Rojszczak-Robińska D., 2011, Trudne miejsca „Rozmyślania przemyskiego”. Problem glos, [w:] I. Fijałkowska-Janiak i in. (red.), Zbliżenie. Literatura – kultura – język – translatoryka, Gdańsk, s. 213–220.
Rojszczak-Robińska D., 2012, Jak pisano „Rozmyślanie przemyskie”, Poznań.
RP: F. Keller, W. Twardzik (wyd. i oprac.), „Rozmyślanie przemyskie”. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład. Transliteration, Transkription, lateinische Vorlagen, deutsche Übersetzung, t. 1, „Monumenta Linguae Slavicae Dialecti Veteris”, t. 40, Freiburg 1998; t. 2, „Monumenta Linguae Slavicae Dialecti Veteris”, t. 42, Freiburg 2000; „Rozmyślanie przemyskie”, t. 3: Indices. Indeks pełny wyrazów i form, indeks frekwencyjny, indeks a tergo, „Monumenta Linguae Slavicae Dialecti Veteris”, t. 48, Freiburg 2004.
Smith L., 2009, The „Glossa Ordinaria”. The Making of a Medieval Bible Commentary, Leiden.
Soszyński J., 2017, Glossa biblijna jako problem badawczy, „Studia Źródłoznawcze. Commentationes” 55, s. 127–137, http://dx.doi.org/10.12775/SZ.2017.06.
Stramczewska O., 2014a, Interpunkcja transkrypcji. Znad „Rozmyślania przemyskiego”, Lublin.
Stramczewska O., 2014b, Różnice w interpretacji składni zabytku a interpunkcja transkrypcji. Na przykładzie „Rozmyślania przemyskiego”, „Roczniki Humanistyczne” LXII, z. 6, s. 161–171.
Twardzik W., 1994, Glosy w „Rozmyślaniu przemyskim”, „Teksty Drugie” nr 3, s. 155–165.
Ziółkowska O., w druku, Septem verba a Christo w staropolskich apokryfach nowotestamentalnych w perspektywie źródłoznawczej i lingwistycznej. Część druga: językowe ukształtowanie, „Slavia Occidentalis. Folia Linguistica”.
Pobrania
Opublikowane
Jak cytować
Numer
Dział
Informacje o finansowaniu
-
Narodowym Centrum Nauki
Numer grantu 2017/26/E/ HS2/000083
