O sposobie konstruowania haseł w dawnych słownikach przekładowych (na przykładzie prac Łukasza Brzezwickiego)

Autor

  • Anna Lenartowicz-Zagrodna Uniwersytet Łódzki

DOI:

https://doi.org/10.12797/LV.13.2017.25.08

Słowa kluczowe:

Łukasz Brzezwicki, Mikołaj Volckmar, słowniki polsko-łacińskie, rozwój polskiej leksykografii, synonimiczne szeregi wyrazowe

Abstrakt

On the Method of Constructing Entries in Old Translation Dictionaries (Using the Example of the Works of Łukasz Brzezwicki)
The birth of Polish-Latin lexicography has usually been associated with Cnapius, the author of Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae (1621), while the two lexicographers who worked before him tend to be forgotten. In 1596 Nicholas Volckmar published Dictionarium trilingue tripartitum ad discendam linguam Latinam, Polonicam et Germanicam accommodatum, and a few years later, on the basis of Volckmar’s work, Łukasz Brzezwicki composed two dictionaries: Synonyma latina ex variis authoribus collata Polonice et Latine (Cracow 1602) and Puerilia ex variis onomasticis excerpta et in usum iuventutis Polonae publicata (Cracow 1625). Although the list of words in the dictionaries of these two authors is nearly identical, Brzezwicki introduced several changes to his lexicographic method. One of the innovative features of Synonym… and Puerilia… is the construction of entries in the form of series of synonyms. The goal of the present paper is to analyse these series and to answer the questions: What kinds of pairs of words does Brzezwicki introduce? What role do they play? In what relation are those pairs to the state of contemporary Polish? This is the basis on which this paper will attempt to evaluate the level of lexicographic and linguistic awareness of Łukasz Brzezwicki.

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

Bieńkowska D., 1994, Szeregi wyrazowe w przekładzie Biblii Leopolity (z problemów kształtowania się synonimii staropolskiej), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXIX, s. 7–15.

Brzezwicki Ł., 1602, Synonyma latina ex variis authoribus collata Polonice et Latine, Cracoviae, [on-line:] https:/www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=379860.

Brzezwicki Ł., 1632, Puerilia ex variis onomasticis excerpta et in usum iuventutis Polonae publicata, Cracoviae, [on-line:] https:/www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=379861.

Gruszczyński W., 2000, Wokabularze ryskie na tle XVI- i XVII-wiecznej leksykografii polskiej, Warszawa.

Jankowiak L.A., Kędelska E., 2012, Adama Stanisława Krasińskiego zapomniany Słownik synonimów polskich i jego poprzednicy, „Studia z Filologii Polskiej i Słowiańskiej” XLVII, s. 39–67, [on-line:] https://doi.org/10.11649/sfps.2012.002.

Karwatowska M., 1992, Synonimy w lubelskich tekstach urzędowych XVII wieku, [w:] H. Wiśniewska, C. Kosyl (red.), Odmiany polszczyzny XVII wieku, Lublin, s. 139–144.

Kędelska E., 1995, Studia nad łacińsko-polską leksykografią drugiej połowy XVI wieku, Warszawa.

Kleszczowa K., 2002, Bogactwo staropolskiej synonimii, [w:] I. Opacki, B. Mazurkowa (red.), Dzieło literackie i książka w kulturze. Studia i szkice ofiarowane Profesor Renardzie Ocieczek w czterdziestolecie pracy naukowej i dydaktycznej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach”, nr 2050, Katowice, s. 279–287.

Knapiusz G., 1621, Thesaurus Polonolatinograecus seu Promptuarium linguae Latinae et Graecae, Cracoviae.

Krycińska K., 1970, Kilka uwag o definicjach w dwujęzycznym słowniku Mączyńskiego, „Poradnik Językowy” nr 7, s. 449–458.

Książek-Bryłowa W., 1987, Uwarunkowania społeczne normy językowej w XVI wieku, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” XXXII, s. 139–145.

Lenartowicz-Zagrodna A., 2017a, O układzie alfabetycznym w dawnych słownikach przekładowych, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Linguistica” t. 51, nr 2, s. 83–98, [on-line:] http://dx.doi.org/10.18778/0208-6077.51.2.07.

Lenartowicz-Zagrodna A., 2017b, Polsko-łacińskie słowniki Łukasza Brzezwickiego. Między Volckmarem a Knapskim, „Język Polski” XCVII, s. 91–103.

Lenartowicz-Zagrodna A., w druku, O układzie gniazdowym w dawnych słownikach, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i Diachroniczne Aspekty Badań Polszczyzny” XVII.

Lewandowski I., 1996, Leksykograficzne założenia i wzory, [w:] H. Barycz, W. Kuraszkiewicz, I. Lewandowski (red.), Leksykon łacińsko-polski Jana Mączyńskiego. Wybór tekstów – opracowanie, Lublin, s. 91–135.

Mączyński J., 1564, Lexicon Latino Polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnantum, [Konigsberg].

Pawłowska R., 1979, Fonetyka języka polskiego nauczanego w Gdańsku w XVII w., Wrocław.

Puzynina J., 1961, „Thesaurus” Grzegorza Knapiusza. Siedemnastowieczny warsztat pracy nad językiem polskim, „Prace Językoznawcze PAN”, nr 29, Wrocław.

SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, Warszawa 1807–1814.

SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, t. I–IV, red. komitet redakcyjny, t. V–XVII, red. M.R. Mayenowa, t. XVIII–XXXIV, red. F. Pepłowski, t. XXXV–XXXVI, red. K. Mrowcewicz, P. Potoniec, Wrocław – Warszawa – Kraków 1966–2012.

SStp: S. Urbańczyk (red.), Słownik staropolski, t. I–XI, Kraków 1953–2002.

Szczaus A., 2000, Funkcjonowanie słowotwórczych szeregów synonimicznych w świadomości językowej XVI-wiecznych pisarzy i leksykografów, „Poradnik Językowy” nr 10, s. 22–33.

Umińska-Tytoń E., 2001, Kadź czyli zolnica. Z zagadnień stylu prozy użytkowej, [w:] C. Kosyl (red.), Studia z historii języka polskiego i stylistyki historycznej ofiarowane Profesor Halinie Wiśniewskiej na 50-lecie jej pracy naukowo-dydaktycznej, Lublin, s. 225–230.

Volckmar M., 1596, Dictionarium trilingue tripartitum ad discendam linguam Latinam, Polonicam et Germanicam accommodatum, Dantiscum.

Woźniak E., w druku, O stylistycznym zróżnicowaniu dawnej leksyki – na przykładzie oficjalnych nazw dziecka nieślubnego, „Poznańskie Studia Polonistyczne”.

Zarębski R., 2015a, Nagromadzenia leksemów współfunkcyjnych jako element stylu XVI-wiecznej prozy pamiętnikarskiej (na materiale diariusza Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego” LXI, s. 281–296.

Zarębski R., 2015b, Szeregi synonimiczne w badaniach stylistycznego zróżnicowania dawnej polszczyzny (na przykładzie Podróży do Ziemi Świętej, Syrii i Egiptu M.K. Radziwiłła „Sierotki”), [w:] T. Mika, D. Rojszczak-Robińska, O. Stramczewska (red.), Jak badać teksty staropolskie, „Staropolskie Spotkania Językoznawcze”, t. 1, Poznań, s. 231–245.

Pobrania

Opublikowane

2018-05-30

Jak cytować

Lenartowicz-Zagrodna, A. (2018) „O sposobie konstruowania haseł w dawnych słownikach przekładowych (na przykładzie prac Łukasza Brzezwickiego)”, LingVaria, 13(25), s. 103–112. doi: 10.12797/LV.13.2017.25.08.

Numer

Dział

Polszczyzna historyczna