Śladami polskiej emigracji w Brazylii. Przyczyny i znaczenie badań nad brazylijską prasą polonijną
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.40.17Słowa kluczowe:
Polonia brazylijska, polonika, prasa polonijna, polszczyzna w BrazyliiAbstrakt
TRACING POLISH EMIGRATION IN BRAZIL: CAUSES AND SIGNIFICANCE OF RESEARCH ON THE BRAZILIAN POLISH-LANGUAGE PRESS
The analysis of the research on Polish linguistic traces in Brazil reveals a predominance of studies focused on spoken Polish in Brazil. In contrast, Brazilian polonica, both in terms of their content and linguistic form, remain a less explored research area. The linguistic and cultural material found in over a hundred periodicals published in Polish in the late 19th and 20th centuries represents a largely unexplored source of knowledge about the history of Polish immigrants and their descendants in Brazil. Press materials can serve as a valuable resource for studying both the linguistic practices of Polish immigrants on various levels and their language ideologies and beliefs. The aim of this article is to preliminarily define the object of research along with an explanation of the rationale that prompted us to take up the subject of the Polish press in Brazil. Its overview will be preceded by a discussion of the state of research and presentation of the literature on the subject.
Pobrania
Bibliografia
Annuário Estatístico do Brasil 10. Anno (1908‒1912), t. 3: Cultos, Assistência, Repressão e Instrucção, Rio de Janeiro 1927.
Bielenin-Lenczowska K., Stąpor I., 2017, Língua como patrimônio cultural. Práticas linguísticas dos descendentes dos poloneses no Sul do Brasil, „Revista del CESLA” nr 20, s. 39‒55.
Brasil: 500 anos de povoamento, Rio de Janeiro 2000.
Brzóska R., Smolana K., 2017, Biblioteki polonijne w krajach Ameryki Łacińskiej, ze szczególnym uwzględnieniem Argentyny, „Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi”, tom specjalny, s. 579‒591.
Corbari C.C., 2013, Atitudes linguísticas: um estudo nas localidades paranaenses de Irati e Santo Antônio do Sudoeste, praca doktorska, Universidade Federal da Bahia, Salvador.
Delong S.R., 2016, Vitalidade linguística e construção de identidades de descendentes de poloneses no sul do Paraná, praca doktorska, Universidade do Vale do Rio dos Sinos, São Leopoldo.
Drozdowska-Broering I., 2016, Po „gorączce brazylijskiej”. Pamiętniki emigrantów z pierwszych dekad masowego osadnictwa na południu Brazylii, [w:] H. Czachowski, V. Wróblewska (red.), Kultura wsi w egodokumentach, „Paralele. Folklor – Literatura – Kultura”, Toruń, s. 47‒62.
Drozdowska-Broering I., 2020, Produção literária dos imigrantes e a imprensa de expressão polonesa no Brasil. Desde os últimos anos de Partilhas até anos 1920, „Revista X” t. 15, nr 6, s. 512‒531.
ElHajji M., Escudero C., 2019, The Polish in Brazil and Their Community Media: the Ways of Enunciation of Diasporic Identity, [w:] É. Sarmiento, R. Siuda-Ambroziak (red.), Brasil – Poland. Focus on Migration, Niterói–Warszawa, s. 197‒213.
Ferreira A.G., 2019, A presença da língua polonesa na Colônia Dom Pedro II em Campo Largo, Paraná, praca magisterska, Universidade Federal do Paraná, Curitiba.
Ferreira A.G., 2022, Używanie polszczyzny w kolonii Dom Pedro II na tle badań bilingwizmu polsko-portugalskiego w Brazylii, „Poradnik Językowy” nr 4 (793), s. 57‒73.
Kawka M., 1982, Os brasileirismos do dialeto polono-brasileiro, praca magisterska, Universidade Católica do Paraná, Curitiba.
Kucharski S., 1996, Bilinguismo e biculturação nas comunidades étnicas polonesas no sul do Brasil, „Perspectiva” t. 20, nr 69, s. 53‒67.
Kula M., 1981, Polonia brazylijska, Warszawa.
Kurytyba: najbardziej polskie miasto w Brazylii – Podróże, [on-line:] http://podroze.onet.pl/ciekawe/kurytyba-najbardziej-polskie-miasto-w-brazylii/qw7p8 (dostęp: 20 II 2025).
Landmann T., 2022, „Gazeta Polska w Brazylii” w pierwszych miesiącach po wznowieniu działalności (lipiec – grudzień 1893 roku), „Rocznik Historii Prasy Polskiej” t. 25, nr 1 (65), s. 75‒94.
Linde-Usiekniewicz J., 1997, Język polski w Brazylii, [w:] S. Dubisz (red.), Język polski poza granicami kraju, „Najnowsze Dzieje Polszczyzny”, Opole, s. 273‒285.
Luca T.R. de, Guimarães V., 2017, Introdução, [w:] T.R. de Luca, V. Guimarães (red.), Imprensa estrangeira publicada no Brasil. Primeiras incursões, São Paulo, s. 7‒21.
Mendes M.E.I., 2021, A vitalidade linguística do polonês em contato com o português no Sul do Brasil, praca doktorska, Universidade Federal do Rio Grande do Sul, Porto Alegre.
Miodunka W., 2003, Bilingwizm polsko-portugalski w Brazylii. W stronę lingwistyki humanistycznej, „Studia Latynoamerykańskie Uniwersytetu Jagiellońskiego”, 5, Kraków.
Niewiadomski S.E., 2019, Aspectos sonoros da língua polonesa falada em Cruz Machado no Paraná, praca magisterska, Universidade Estadual do Centro-Oeste, Guarapuava.
Nunes R.B., 2018, O bilinguismo português/polonês na constituição disposicional e na prática: perfis sociológicos de cinco descendentes de poloneses no município de Dom Feliciano/RS, praca doktorska, Universidade Federal de Pelotas, Pelotas.
Oliveira M. de, 2009, Os poloneses do Paraná (Brasil) e a questão da nacionalização dos imigrantes (1920‒1945), ANPUH – XXV Simpósio Nacional de História, Fortaleza, [on-line:] https://anpuh.org.br/uploads/anais-simposios/pdf/2019-01/1548772192_f6e47e605f57df24d1af54047ea2aa8b.pdf (dostęp: 20 II 2025).
Paczkowski A., 1977, Prasa polonijna w latach 1870‒1939. Zarys problematyki, Warszawa.
Pitoń J., 1971, Periódicos de Língua Polonesa no Brasil, „Anais da Comunidade Brasileiro-Polonesa” t. 3, s. 80‒103.
Polonia i Polacy za granicą. Historia, [on-line:] https://www.gov.pl/web/polonia/historia (dostęp: 20 II 2025).
Przybysz Z., 2021, Wybrane neologizmy i charakterystyka słowotwórstwa polszczyzny Polonii brazylijskiej na materiale językowym z tygodnika „Lud” z lat 80. XX wieku, niepublikowana praca magisterska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań.
Raiman M., 2020, Brazylijskie nazwy miejscowe i ich adaptacje w języku Polonii brazylijskiej (na podstawie opublikowanych w 1930 roku numerów „Gazety Polskiej w Brazylii” i „Ludu”), „Słowo. Studia Językoznawcze” nr 11, s. 128‒150, https://doi.org/10.15584/slowo.2020.11.8.
Scholtz A. de J., 2022, De polacos a poloneses, de problema a orgulho: trajetória das atitudes e crenças linguísticas em Virmond/PR, praca doktorska, Universidade Estadual do Oeste do Paraná, Cascavel.
Silva F.R. da, 2019, Associações polonesas união das sociedades Kultura e Oswiata (Curitiba – PR) – antagonismos e polonidade(s) na diáspora (1890‒1939), praca doktorska, Universidade Federal de Santa Maria, Santa Maria.
Smolana K., 2020, Polskie dziedzictwo archiwalno-biblioteczne w Brazylii, [w:] J. Mazurek (red.), Polska i Brazylia – bliższe niż się wydaje. Tom studiów z okazji 100. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Brazylią oraz 90. rocznicy powstania Towarzystwa Polsko-Brazylijskiego, Warszawa, s. 569‒578.
Stanisz M., 2022, Tradycja romantyczna w Wiankach Parańskich Tadeusza Milana Grzybczyka, „Archiwum Emigracji. Studia. Szkice. Dokumenty” nr 29, s. 337–348, https://doi.org/10.12775/AE.2021-22.021.
Stańczewski J., 1925, Słownik portugalsko-polski kolonisty polskiego w Brazylji. Wpływ języka portugalskiego na język kolonistów polskich w Brazylji. Porównawcze studjum językowe, „Wydawnictwa »Oświaty«”, nr 10, Kurytyba.
Stąpor I., 2016, Grafia dawnych czasopism Polonii brazylijskiej (na przykładzie „Gazety Polskiej w Brazylii”), „Poradnik Językowy” nr 2 (731), s. 67‒78.
Stąpor I., 2017, Obce nazwy własne i ich adaptacja do języka Polonii brazylijskiej (na podstawie „Gazety Polskiej w Brazylii”), „Prace Filologiczne” LXXI, s. 285‒298.
Stąpor I., 2020, Słownictwo polonijne w Brazylii jako rezultat kontaktów językowych polsko-portugalskich (na przykładzie „Gazety polskiej w Brazylii”), [w:] J. Mazurek (red.), Polska i Brazylia – bliższe niż się wydaje. Tom studiów z okazji 100. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Brazylią oraz 90. rocznicy powstania Towarzystwa Polsko-Brazylijskiego, Warszawa, s. 315‒338.
Stephanou M., 2017, Afinar silêncios de uma imprensa quase invisível: impressos em língua polonesa no Brasil desde finais do século XIX, [w:] T.R. de Luca, V. Guimarães (red.), Imprensa estrangeira publicada no Brasil. Primeiras incursões, São Paulo, s. 397‒423.
Stephanou M., 2021, Labirintos de duas nações, duas culturas, duas línguas: sentidos sinuosos da polono-brasilidade nas páginas de almanaques em polonês impressos no Brasil (1900‒1980), [w:] T.Â. Luchese, A. Malikoski (red.), Italianidades, polonidades e germanidades, Caxias do Sul, s. 220‒253.
Trindade R.T.Z., 2016, Os periódicos polono-brasileiros: historiografia, fontes e temas de pesquisa, „História Unicap” t. 3, nr 6, s. 280‒293, https://doi.org/10.25247/hu.2016.v3n6. p280-293.
Trindade R.T.Z., 2020, Um „imperialismo polonês”: narrativas brasileiras das relações da Polônia com os imigrantes poloneses no período entreguerras, praca doktorska, Universidade Federal do Paraná, Curitiba.
Wachowicz R.Ch., 1981, O camponês polonês no Brasil, Curitiba.
Weber A.F., 2020, As línguas da imprensa: um olhar sobre os anuários estatísticos brasileiros (1908‒1955), „Línguas e Instrumentos Linguísticos” t. 23, nr 45, s. 28‒45, https://doi.org/10.20396/LIL.V23I45.8659381.
Wepik F.F., 2017, Crenças e atitudes linguísticas de polono-brasileiros de Áurea/RS e Nova Erechim/SC: o uso dos termos de parentesco, praca magisterska, Universidade Federal da Fronteira Sul, Chapecó.
Wójcik W., 1968, 75 lat prasy polskiej w Brazylii (wspomnienia i refleksje), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego” t. 7, z. 2, s. 261‒274.
Zaremba K.J., 2021, Polonês rural em Cruz Machado, Paraná, praca doktorska, Universität Viadrina, Frankfurt an der Oder.
Zaremba K.J., 2023, The Dialect of Polish Spoken in Cruz Machado, Paraná. A Portrait of a Language Apart, „Linguistic Construction of Social Boundaries: Identities and Belonging”, 10, Berlin, https://doi.org/10.3726/b20301.
Ziomek K., 2021, O papel da correspondência nas migrações encadeadas no caso da emigração das terras polonesas ao Brasil no período 1890‒1891, „Polonicus. Revista de Reflexão Brasil-Polônia” t. 12, nr 1 (22), s. 90‒119.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Michał Szczyszek, Alicja Goczyła Ferreira, Agnieszka Piotrowska-Wojaczyk, Zuzanna Przybysz
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
