Krakowski kościół Świętej Trójcy w średniowieczu
Fazy budowy w świetle najnowszych badań
DOI:
https://doi.org/10.36123/RK.2022.88.12Słowa kluczowe:
dominikanie, archeologia, badania architektoniczne, fazy budowyAbstrakt
Przeprowadzone w ostatniej dekadzie badania archeologiczno-architektoniczne, wspierane analizą źródeł pisanych i dotychczasowej literatury przedmiotu, pozwalają na przedstawienie nowej propozycji rekonstrukcji faz budowy kościoła Świętej Trójcy w Krakowie, od jego powstania w początkach XIII wieku do odbudowy po pożarze w 1462 roku. Najnowsze badania wykopaliskowe przyniosły też informacje o chronologii osadnictwa przedlokacyjnego w tej części Krakowa i sposobie użytkowania terenu przed budową kościoła.
Bibliografia
Adamski Jakub, Die Beziehungen zwischen Maßwerk, Glasmalerei und Bauskulptur in der Dominikanerkirche in Krakau im ausgehenden 13. Jahrhundert, w: Im Rahmen bleiben. Glasmalerei in der Architektur des 13. Jahrhunderts, red. Ute Bednarz, Leonhard Helten, Guido Siebert, Berlin 2017.
Adamski Jakub, Kim był Heynricus parlirer zatrudniony przy wznoszeniu kościoła Mariackiego? Uwagi o architekturze korpusu fary i przemianach w organizacji prac budowlanych w późnośredniowiecznym Krakowie, w: Jako serce pośrodku ciała… Kultura artystyczna kościoła Mariackiego w Krakowie, red. Marek Walczak i Agata Wolska, Kraków 2021.
Adamski Jakub, Nurty stylowe późnogotyckich sklepień w Krakowie. Przekrycia chórów kościołów Mariackiego, Augustianów i Dominikanów, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2013, t. 75, nr 2.
Adamski Jakub, Sklepienie sieciowe w chórze kościoła Dominikanów w Krakowie i jego miejsce w późnogotyckiej architekturze Małopolski, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Architektura gotycka w Polsce, red. Teresa Mroczko, Marian Arszyński, t. 2: Katalog zabytków, red. Andrzej Włodarek, Warszawa 1995.
Bednarek Anna, Szyma Marcin, Najstarsza fotografia kościoła Dominikanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 84: 2018.
Bęczkowska Urszula, Karol Kremer i krakowski urząd budownictwa w latach 1837–1860, Kraków 2010.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, „Klasztor Dominikanów w Krakowie, ul. Stolarska 12, wyniki badań archeologicznych przeprowadzonych w latach 2012‒2013 na krużgankach przy I wirydarzu i na dziedzińcu przylegającym do zachodniego krużganka”, Kraków 2013, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Klasztorne fundacje Iwona Odrowąża w świetle wyników badań archeologiczno-architektonicznych klasztoru Dominikanów w Krakowie i opactwa Cystersów w Mogile, w: Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, Kraków 2016.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Kościół i klasztor Dominikanów w Krakowie w świetle badań archeologiczno-architektonicznych w latach 2010–2012, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Bojęś-Białasik Anna, Niemiec Dariusz, Medieval Ceramics Techniques in Architecture of Cracow’s Dominicans, w: „Forum Urbes Medii Aevi”, Brno 2015, t. 9.
Borowiejska-Birkenmajerowa Maria, Odbudowa kościołów Św. Trójcy i św. Franciszka w Krakowie w II połowie XIX wieku – koncepcje i realizacja. „Krzysztofory”, T. 12: 1985.
Bromowicz Jan, Magiera Janusz, Kamienie wczesnośredniowiecznych budowli Krakowa: ich pochodzenie na tle geologii miasta, Kraków, 2015.
Codex diplomaticus Poloniae, t. 1, wyd. Leon Ryszczewski, Antoni Muczkowski, Warszawa 1847.
Cracovia artificum. Supplementa, Krakowskie środowisko artystyczne czasów Wita Stwosza, wyd. i oprac. Bolesław Przybyszewski, Wrocław 1990.
Czyżewski Krzysztof J., Szyma Marcin, Walczak Marek, From Kings to Shoemakers: The Side Chapels of the Dominican Church in Cracow and Their Patrons, w: Kunstpatronage in Mitteleuropa zwischen Privatstiftung und Staatskunst / Artistic Patronage in Central Europe: From Private Foundations to State Art, red. Jakub Adamski, Warszawa 2021.
Czyżewski Krzysztof J., Szyma Marcin, Walczak Marek, Od króla do szewców. Kaplice kościoła Dominikanów w Krakowie, ich fundatorzy i użytkownicy, „Rocznik Krakowski”, T. 87: 2021.
De vita et miraculis sancti Iacchonis Ordinis Fratrum Praedicatorum auctore Stanislao lectore Cracoviensi eiusdem Ordinis, wyd. Ludwik Ćwikliński, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 4, Lwów 1884.
Demel Juliusz, Pożar Krakowa 1850 r., „Rocznik Krakowski”, T. 32: 1952, z. 3.
Essenwein August von, Die mittelalterlichen Kunstdenkmale der Stadt Krakau, Leipzig 1869.
Frazik Józef T., Sklepienia żebrowe w Polsce XV wieku, w: Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 1976, red. Piotr Skubiszewski, Warszawa 1978.
Frycz Jerzy, Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795−1918, Warszawa 1975.
Gadomski Jerzy, W sprawie datowania sklepień sieciowych w prezbiterium kościoła Dominikanów w Krakowie, „Sprawozdania z posiedzeń Komisji Naukowych PAN, Oddz. w Krakowie”, T. 30: 1986, nr 1−2, Wrocław 1988.
Gajdošová Jana, Vaulting Small Spaces: The Innovative Design of Prague’s Bridge Tower Vault, „Journal of the British Archaeological Association”, T. 169: 2016, https://doi.org/10.1080/00681288.2016.1221180.
Gałuszka Tomasz, Fragment „zaginionej kroniki dominikańskiej” w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Petersburgu, „Studia Źródłoznawcze. Commentationes”, T. 59: 2021, https://doi.org/10.12775/SZ.2021.01.
Goras Magdalena, Rozpoznanie badawcze pomieszczeń pomiędzy korytarzem furty a północnymi kaplicami kościoła Dominikanów w Krakowie, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Grzybkowski Andrzej, Das Problem der Langchöre in Bettelordens-Kirchen im ostlichen. Mitteleuropa des 13. Jahrhunderts, „Architectura. Zeitschrift für Geschichte der Baukunst”, Bd 13: 1983.
Grzybkowski Andrzej, Wczesnogotycki kościół i klasztor dominikański w Sieradzu, Warszawa 1979.
Horzela Dobrosława, Cud światła. Średniowieczne witraże w Polsce, noty katalogowe: Edyta Bernardy et al., Kraków 2020.
Horzela Dobrosława, Piętnastowieczny witrażowy cykl maryjny i jego miejsce w wystroju kościoła Dominikanów w Krakowie, w: Claritas et consonantia. Funkcje, formy i znaczenia w sztuce średniowiecza. Księga poświęcona pamięci Kingi Szczepkowskiej-Naliwajek w dziesiątą rocznicę śmierci, red. Monika Jakubek-Raczkowska, Toruń 2017.
Jamroz Józef, Portal z w. XIII w kościele dominikańskim w Krakowie, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności”, T. 52: 1951.
Jamroz Józef, Średniowieczna architektura dominikańska w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 41: 1970.
Joannis Długosz Senioris canonici Cracoviensis Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis, wyd. Aleksander Przezdziecki, t. 3, w: Joannis Dlugosii Opera omnia, t. 9, Cracoviae 1864.
Kaczmarek Romuald, Hic incipiunt laborare. Portal główny kościoła dominikanów krakowskich, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Kamińska Justyna, Kościół podominikański w Poznaniu. Uwagi na temat pierwotnego układu przestrzennego i dekoracji architektonicznej, „Modus. Prace z historii sztuki”, T. 20: 2020.
Kleinere Geschichtsquellen Polens im Mittelalter, wyd. Heinrich R. von Zeissberg, Wien 1887.
Komorowski Waldemar, Kęder Iwona, Ikonografia kościoła Dominikanów i ulicy Grodzkiej w Krakowie, Kraków 2005.
Kopera Feliks, Średniowieczna architektura kościoła i klasztoruoo. Dominikanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 20: 1926.
Kozłowska Zofia, Założenie klasztoru oo. Dominikanów w Krakowie, „Rocznik Krakowski”, T. 20: 1926.
Łyczak Monika, Rescue Archaeological Research on the Dominican Square in Cracow in the light of interdisciplinary Studies, „Geology, Geophysics and Environment”, T. 40: 2014, nr 2, https://doi.org/10.7494/geol.2014.40.2.207.
Łyczak Monika, „Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego nad badaniami geotechnicznymi na terenie Konsulatu Generalnego Francji i Instytutu Francuskiego przy ulicy Stolarskiej 15 w Krakowie”, Kraków 2013, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Łyczak Monika, „Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego nad badaniami geotechnicznymi na terenie Konsulatu Generalnego Francji i Instytutu Francuskiego przy ulicy Stolarskiej 15 w Krakowie”, Kraków 2019, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Łyczak Monika, „Wyniki badań archeologicznych prowadzonych w rejonie bazyliki św. Trójcy na terenie Placu Dominikańskiego w Krakowie (etap II – część północna i środkowa placu przykościelnego)”, Kraków 2012, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Łyczak Monika, Górski Radosław, Ratownicze badania wykopaliskowe w rejonie bazyliki Świętej Trójcy na terenie południowej części placu Dominikańskiego w Krakowie, „Krzysztofory”, T. 30: 2012.
Łyczak Monika, Górski Radosław, „Wyniki badań archeologicznych prowadzonych w rejonie bazyliki św. Trójcy na terenie Placu Dominikańskiego w Krakowie (etap I – część południowa Placu)”, Kraków 2011, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Łyczak Monika, Górski Radosław, Wyniki badań archeologicznych prowadzonych w rejonie bazyliki Świętej Trójcy na terenie placu Dominikańskiego w Krakowie, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Kraków 2013.
Markiewicz Anna, Szyma Marcin, Walczak Marek, Sztuka w kręgu klasztoru Dominikanów w Krakowie, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Miasto Kraków, cz. 3: Kościoły i klasztory Śródmieścia 2, red. Izabella Rejduch-Samkowa i Jan Samek, Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4, Warszawa 1978.
Niemiec Dariusz, Gotycka posadzka z XV wieku w kościele Dominikanów w Krakowie dziełem wielkopolskiego warsztatu ceramicznego?, w: Gemma Gemmarum: studia dedykowane Profesor Hannie Kóčce-Krenz, red. Artur Różański, Poznań 2017.
Niemiec Dariusz, Ornamentowane posadzki w kościołach romańskich na ziemiach polskich, w: Architektura sakralna w początkach państwa polskiego (X−XIII w.), red. Tomasz Janiak, Dariusz Stryniak, Gniezno 2016.
Niemiec Dariusz, Piece do wypału ceramiki budowlanej i wapna w XIII-wiecznym klasztorze Dominikanów w Krakowie, „Archaeologia Historica Polona”, T. 25: 2017, https://doi.org/10.12775/AHP.2017.001.
Niemiec Dariusz, Średniowieczna heraldyka polska w ceramice budowlanej z klasztorów dominikanów w Krakowie i Oświęcimiu, w: Dominikanie o Polsce i Polakach od XIII do XX wieku, red. Tomasz Gałuszka, Katarzyna Matyja, Poznań 2020.
Niemiec Dariusz, Szyma Marcin, [recenzja] Monika Bober, Architektura przedromańska i romańska w Krakowie. Badania i interpretacje, Rzeszów 2008, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2009, t. 71, nr 4.
Niewalda Waldemar, Goras Magdalena, „Sprawozdanie z badań architektonicznych związanych z sondażowym wykopem archeologicznym w południowym ramieniu krużganka przy narożniku korpusu nawowego kościoła św. Trójcy”, Kraków 2013, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Niewalda Waldemar, Rojkowska Halina, „Kościół oo. Dominikanów w Krakowie. Elewacja południowa oraz fragmenty elewacji wschodniej i zachodniej. Dokumentacja z badań architektonicznych i historycznych”, Kraków 1994, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Niewalda Waldemar, Rojkowska Halina, Najstarsze relikty kościoła Św. Trójcy oraz kaplicy grobowej Pileckich odkryte przed zachodnią elewacją kościoła Dominikanów w Krakowie, „Krzysztofory”, T. 30: 2012.
Niewalda Waldemar, Rojkowska Halina, Goras Magdalena, Najstarsze relikty kościoła Świętej Trójcy, kaplicy św. Katarzyny i furty klasztornej odkryte przed zachodnią elewacją kościoła Dominikanów w Krakowie w 2012 roku, „Krzysztofory”, T. 31: 2013.
Niewalda Waldemar, Rojkowska-Tasak Halina, Goras Magdalena, „Kościół oo. Dominikanów w Krakowie. Dokumentacja z badań architektonicznych prowadzonych w trakcie prac budowlanych przed zachodnią elewacją kościoła oraz w rejonie dawnej furty klasztornej w latach 2011−2012”, Kraków 2012, mps w arch. WUOZ w Krakowie.
Okniński Piotr, Narodziny miasta komunalnego. Struktury ustrojowe, ramy przestrzenne i podstawy gospodarcze Krakowa w XIII wieku, Warszawa 2018.
Pianowski Zbigniew, Some Remarks on Early Medieval Churches in Krakow / Uwagi na temat wczesnośredniowiecznych kościołów aglomeracji krakowskiej, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, T. 7: 2012.
Radwański Kazimierz, Kraków przedkolacyjny. Rozwój przestrzenny, Kraków 1975.
Rajman Jerzy, Krakowska civitas sołtysów Piotra i Salomona, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 12, red. Sławomir Górzyński, Warszawa 2012.
Remer Jerzy, Kronika konserwatorska, „Rocznik Krakowski”, T. 30: 1938.
Rocznik kapituły krakowskiej, wyd. Zofia Kozłowska-Budkowa, Monumenta Poloniae Historica, series nova, t. 5, Warszawa 1978.
Rojkowska Halina, Teren dawnego cmentarza Świętej Trójcy. Przemiany przestrzenne, w: Sztuka w kręgu krakowskich Dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
[Schenkl Josef], Die Dreifaltigkeitskirche der Dominicaner in Krakau, „Mittheilungen der kaiserl. königl. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale“, Bd 2: 1857.
Soćko Adam, Dekoracja kamieniarska romańskiej świątyni w Kościelcu koło Proszowic − prywatnej fundacji biskupa Wisława z rodu Zabawów, w: Działalność fundacyjna biskupów krakowskich, red. Marek Walczak, Kraków 2016.
Sperka Jerzy, Szafrańcowie herbu Stary Koń. Z dziejów kariery i awansu w późnośredniowiecznej Polsce, Katowice 2001.
Szyma Marcin, Byłe kościoły parafialne jako ośrodki najstarszych klasztorów dominikańskiej prowincji „Polonia”, w: Fara w mieście od średniowiecza do współczesności. Społeczność – Duchowość – Architektura – Wystrój. Studia z historii sztuki, red. Rafał Eysymontt, Dariusz Galewski, Wrocław 2019.
Szyma Marcin, Fryzy z motywem lilii w kościołach dominikańskich w Polsce, „Kronika Miasta Poznania”, 2004, t. 72, nr 3.
Szyma Marcin, Kaplica Kazimierza Wielkiego przy krakowskim kościele Dominikanów, w: Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, red. Waldemar Bukowski, Tomasz Jurek, Kraków 2012.
Szyma Marcin, Kościół i klasztor Dominikanów w Krakowie. Architektura zespołu klasztornego do lat dwudziestych XIV wieku, Kraków 2004.
Szyma Marcin, The Chapel of Casimir the Great at the Dominican Church of the Holy Trinity in Cracow, w: Medieval Art, Architecture and Archeology in Medieval Cracow and Lesser Poland, ed. Agnieszka Rożnowska-Sadraei, Tomasz Węcławowicz, British Archeological Association Conference Transaction, Vol. 37, Leeds 2014.
Szyma Marcin, The Sepulchral Topography of the Choir in the Dominican Church in Cracow to the Beginning of the 17th century, w: Fórum epigrafických a sepulkrálních studií. Sborník 16. mezinárodního zasedání k problematice sepulkrálních památek, Praha 25.−27. října 2017, red. Jiří Roháček, Epigraphica & Sepulcralia, t. 9, Praha 2020.
Szyma Marcin, Bojęś-Białasik Anna, Czechowicz Jacek, Czyżewski Krzysztof J., Walczak Marek, Przegroda chórowa i lektorium w kościele Trójcy Świętej w Krakowie: rekonstrukcja – datowanie – użytkowanie, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2021, t. 83, nr 4, https://doi.org/10.36744/bhs.1070.
Szyma Marcin, Walczak Marek, Niesymetryczne sklepienia gwiaździste w kaplicach kościoła Dominikanów w Krakowie, w: Modestia est signum Sapientiae. Studie nejen o středověkém umění k poctě Dalibora Prixe, red. Kateřina Dolejší, Ondřej Haničák, Praha 2021.
Walczak Marek, Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego, „Folia Historiae Artium”, T. 28: 1992.
Walczak Marek, Obraz Wizja św. Jacka w Odrowążu jako „vera effigies” pierwszego polskiego dominikanina, w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Kraków 2013.
Walczak Marek, Rzeźba architektoniczna w Małopolsce za czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 2006.
Węcławowicz Tomasz, Gotyckie bazyliki Krakowa. „Czyli można konstrukcję kościołów krakowskich XIV wieku uważać za cechę specjalną ostrołuku w Polsce?”, Kraków 1993.
Węcławowicz Tomasz, Pietrzykówna Małgorzata, Maswerki w kościołach Małopolski, „Rocznik Krakowski”, T. 55: 1989.
Zaitz Emil, The Settlement of Krakow Before the Settlement Charter / Przedlokacyjne odsadnictwo na terenie Krakowa, „Analecta Archaeologica Ressoviensia”, T. 7: 2012.
Zdanek Maciej, Kaplice i ołtarze dominikańskiego kościoła Świętej Trójcy w Krakowie do początku XVII w., w: Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, red. Anna Markiewicz, Marcin Szyma, Marek Walczak, Studia i Źródła Dominikańskiego Instytutu Historycznego w Krakowie, t. 13, Kraków 2013.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2022 Rocznik Krakowski
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Szczegóły zob. w zakładce Prawa autorskie i udostępnianie.
