Nieznane i zapomniane projekty klasycystycznych rogatek krakowskich. Przykład zastosowania wzorców architektonicznych
DOI:
https://doi.org/10.12797/RK.2025.91.03Keywords:
Krakow, architecture, classicism, toll gates, modelsAbstract
UNKNOWN AND FORGOTTEN DESIGNS OF CLASSICAL TOLLGATES IN KRAKOW: AN EXAMPLE OF THE USE OF ARCHITECTURAL MODELS
The article discusses archival designs of classicist city gates in Krakow in 1820–1842. Only a few of them were implemented, and the buildings from that time have not survived. The architectural plans for the toll gates were drawn up at the Building Authority of the Free City of Krakow. Their analysis and correlation with the surviving examples illustrate the process of shaping and modifying the model intended for use at various excise duty collection points. Most of the preserved designs concern tollgate V, on Długa Street – the entrance to Krakow from Warsaw and Silesia. The architecture of several Krakow tollgate buildings designed in the 1820s shows a connection with similar structures erected slightly earlier in Warsaw. The authors of the plans may have known them from personal experience, and certainly from an album with engravings of these buildings published at that time. The Free City of Krakow Senate recommended that the building authorities refer to them. This is evidenced by the documents that have been found.
References
Atlas Historyczny Miast Polskich, red. Roman Czaja, t. 5: Małopolska, z. 1: Kraków, red. Zdzisław Noga, Kraków 2007.
Askanas Kazimierz, Sztuka Płocka, Płock 1991.
Barańska Iwona, Architektura Kalisza w dobie Królestwa Kongresowego, Kalisz 2002.
Bartel Wojciech, Ustrój i prawo Wolnego Miasta Krakowa (1815‒1846), Biblioteka Krakowska, nr 116, Kraków 1976.
Bęczkowska Urszula, Karol Kremer i Krakowski Urząd Budownictwa w latach 1837‒1860, Ars Vetus et Nova, t. 31, Kraków 2010.
Bieniarzówna Janina, Małecki Jan M., Dzieje Krakowa, t. 3: Kraków w latach 1796‒1918, Kraków 1979, Kraków w latach 1796‒1918, red. Janina Bieniarzówna, Jan M. Małecki, Józef Mitkowski, Kraków 1979.
Borowiejska-Birkenmajerowa Maria, Demel Juliusz, Działalność urbanistyczna i architektoniczna Senatu Wolnego Miasta Krakowa w latach 1815‒1846, Studia i Materiały do Teorii i Historii Architektury i Urbanistyki, t. 4, Warszawa 1963.
Dettloff Paweł, Dawne rogatki miejskie Krakowa, „Rocznik Krakowski”, T. 76: 2010, s. 61‒93.
Dettloff Paweł, Gmach Komisji Obwodowej w Olkuszu: przykład powstawania i funkcjonowania gmachów rządowych w Królestwie Kongresowym, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2012, nr 60 (1), s. 55‒71. DOI: 10.2478/v10026-012-0004-2.
Dettloff Paweł, O warszawskich rogatkach doby klasycyzmu i ich oddziaływaniu, „Biuletyn Historii Sztuki”, 2025, tom 87, nr 3.
Encyklopedia Warszawy, red. Barbara Petrozalin-Skowrońska, Warszawa 1994.
Forssman Erik, Karl Friedrich Schinkel. Bauwerke und Baugedanken, München‒Zürich 1981.
Gallet Michel, Claude-Nicolas Ledoux. 1736‒1806, Paris 1980.
Getka-Kenig Mikołaj, Zagadnienia budownictwa cywilnego w pracach Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego okresu konstytucyjnego (1815‒1830), „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 2022, nr 70 (1), s. 51‒70. DOI: 10.23858/KHKM70.2022.1.003.
Kalinowski, Wojciech, Zabudowa, w: Urbanistyka i architektura Radomia, red. Wojciech Kalinowski, Lublin 1979, s. 105‒154.
Kobielski Dobrosław, Pejzaże dawnej Warszawy, Warszawa 1965.
Krasnowolski Bogusław, Przekształcenia przestrzenne i architektoniczne w okręgu Wolnego Miasta Krakowa 1815‒1846, „Małopolska. Regiony ‒ Regionalizmy ‒ Małe Ojczyzny”, T. 19: 2017.
Krasnowolski Bogusław, Urbanistyka i sztuka Wolnego Miasta Krakowa, w: Rzeczpospolita Krakowska 1815‒1846. Materiały z sesji naukowej 23 maja 2015 roku pod redakcją Jerzego Wyrozumskiego, Kraków w Dziejach Narodu, nr 35, Kraków 2016.
Kwiatkowski Marek, Architektura w latach 1765‒1830, w: Sztuka Warszawy, red. Mariusz Karpowicz, Warszawa 1986.
Kwiatkowski Marek, Nieznane widoki i plany warszawskich odwachów i rogatek celnych, „Biuletyn Historii Sztuki”, 1959, nr 21 (1), s. 84‒91. DOI: 10.11588/diglit.41528.11.
Lorentz Stanisław, Rottermund Andrzej, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984.
Lulewicz Dominik, Regres, stagnacja czy postęp? W poszukiwaniu nowoczesnego oblicza Krakowa czasów Wolnego Miasta, w: Wolne Miasto Kraków. W poszukiwaniu nowoczesności, red. Łukasz Klimek, Kraków 2015.
Majewski Jerzy S., Warszawa nieodbudowana. Królestwo Polskie w latach 1815‒1840, Warszawa 2009.
Piotrowicz Dariusz, Rogatki miejskie w Kielcach, „Studia Muzealno-Historyczne”, T. 8: 2016, s. 11‒35.
Supranowicz Elżbieta, Nazwy ulic Krakowa, red. nauk. Aleksandra Cieślikowa, Kraków 1995.
Tessaro-Kosimowa Irena, Warszawa w starych albumach, Varsaviana, Warszawa 1978.
Wątroba Przemysław, Kubicki Jakub, w: Słownik architektów i budowniczych środowiska warszawskiego XV‒XVIII wieku, red. Paweł Migasiewicz, Hanna Osiecka-Samsonowicz, Jakub Sito, Warszawa 2016, s. 267‒275.
Zgórniak Marek, Wokół neorenesansu w architekturze XIX wieku. Podstawy teoretyczne i realizacje, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, t. 874, Prace z Historii Sztuki, nr 18, Kraków 1987.
Downloads
Published
Issue
Section
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
See more at Copyright & Licensing tab.
