Obmowa, obmawianie, oczernianie w polskich gwarach
DOI:
https://doi.org/10.12797/LV.20.2025.39.09Słowa kluczowe:
gwary polskie, leksyka, frazematyka, obmowa, obmawianie, oczernianieAbstrakt
BACKBITE, BACKBITING, SLANDER IN POLISH DIALECTS
The subject of the study includes the acts of backbite, backbiting and slander occurring in Polish dialects. On the basis of the material in the form of vocabulary and phrasematics, the following topics are discussed in detail: the act of backbite and the phenomenon of backbiting, approximating the scope of backbite (links to specific speech acts), the circumstances and places conducive to backbiting, the ones being backbitten, the ones backbiting; the speech activity of slander, defining the scope of this act (co-dependence with other speech acts); together backbiting and slander, bringing out the aspects of correlation between these acts (co-contextuality in relation to gossiping, spoiling opinions) and highlighting the issues of creating names associated with these speech acts. The consideration of verbal acts of backbite, backbiting and slander presents a peculiar segment in the circulation of messages perpetuated in the dialects. It also reveals the specific characteristics of the considered speech acts, as well as the co-dependence of backbiting and slander.
Pobrania
Bibliografia
Bogusławski A., 2008, Semantyka, pragmatyka. Leksykografa głos demarkacyjny, Warszawa.
Buttler D., 1978, Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Warszawa.
Cygan S., 2009, Z gwary świętokrzyskiej. Świat dawnej wsi w relacjach mieszkańców, pogwarki, twórczość ludowa, słowniczek, Kielce.
Gadomski H., 2022, Słownik dialektu kurpiowskiego, Ostrołęka.
Gala S., Gala-Milczarek B., 2014, Rzeczownikowe derywaty sufiksalne w gwarach północnomałopolskich i małopolsko-mazowiecko-wielkopolskiego pogranicza, Łódź.
Górnowicz H., 1973–1974, Dialekt malborski, t. 2: Słownik, z. 1–2, Gdańsk.
Greń Z., 1994, Semantyka i składnia czasowników oznaczających akty mowy w języku polskim i czeskim, Warszawa.
KąśILG: J. Kąś, Ilustrowany leksykon gwary i kultury podhalańskiej, t. I: A–B, Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz–Nowy Targ 2015, t. II: C–Do, Bukowina Tatrzańska–Nowy Sącz–Nowy Targ 2015, t. III: Dó–Gr, Bukowina Tatrzańska–Nowy Targ 2016, t. IV: Gu–Kol, Kraków 2017, t. V: Koł–Mad, Nowy Sącz 2017, t. VI: Maf–Nie, Nowy Sącz 2018, t. VII: Nif–Pap, Nowy Sącz 2018, t. VIII: Par–Pou, Nowy Sącz 2018, t. IX: Pow–Sce, Nowy Sącz 2019, t. X: Sch–Śró, Nowy Sącz 2019, t. XI: Śry–Wych, Nowy Sącz 2019, t. XII: Wyci–Ż, Nowy Sącz 2019.
Kleszczowa K., 1989, Verba dicendi w historii języka polskiego. Zmiany znaczeń, Katowice.
Kowalska A., 2001, Studia nad dialektem mazowieckim, Warszawa.
KSGP: Kartoteka Słownika gwar polskich, lokalizacja oryginału: Biblioteka Instytutu Języka Polskiego PAN w Krakowie, [on-line:] http://rcin.org.pl/publication/37156 (dostęp: 12 IX 2024).
Kucharzyk R., 2014, Obraz kontaktów językowych w gwarze podhalańskiej (na podstawie czasowników mówienia), [w:] E. Rudnicka-Fira, M. Błasiak-Tytuła (red.), Język w środowisku wiejskim, t. 2: Gwara – społeczeństwo – kultura, Kraków, s. 283–295.
Kurek H., 2003, Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Kraków.
Marciniak-Firadza R., 2013a, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. 1: Studium słowotwórczo-leksykalne, Łódź.
Marciniak-Firadza R., 2013b, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. 2: Słownik, Łódź. DOI: https://doi.org/10.18778/7525-841-7
Marcjanik M., 1987, Polskie czasowniki adresatywne (pragmatyka, semantyka, składnia), Kielce.
Marcjanik M., 2001, Prawienie grzeczności a obmawianie. Językowy obraz osoby komplementowanej i językowy obraz osoby obmawianej, [w:] eadem, W kręgu grzeczności. Wybór prac z zakresu polskiej etykiety językowej, Kielce, s. 207–216.
MSGP: J. Wronicz (red.), Mały słownik gwar polskich, wyd. 2, Kraków 2010.
Niksa W., 2018, Słownik polszczyzny kurpiowskiej, t. I–II, Ostrołęka–Wykrot.
Polański K. (red.), 1984, Słownik syntaktyczno-generatywny czasowników polskich, t. II: N–Pla, Wrocław.
Searle J.R., 1987, Czynności mowy. Rozważania z filozofii języka, tłum. B. Chwedeńczuk, Warszawa.
SEBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
Sędziak H., 1992, Semantyka i składnia czasowników mówienia w gwarze łomżyńskiej, Łomża.
SFŚl: L. Przymuszała, Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Opole 2013.
SGL: H. Pelcowa, Słownik gwar Lubelszczyzny, t. I: Rolnictwo. Narzędzia rolnicze, prace polowe, zbiór i obróbka zbóż, Lublin 2012; t. II: Rolnictwo. Transport wiejski, rośliny okopowe i paszowe, gleby i rodzaje pól, uprawa lnu i konopi, zbiór siana, Lublin 2014; t. III: Świat zwierząt, Lublin 2015; t. IV: Sad i ogród warzywny, budownictwo i przestrzeń podwórza, Lublin 2016; t. V: Świat roślin, Lublin 2017; t. VI: Pokarmy, Lublin 2019; t. VII: Odzież i obuwie, przędzenie lnu i tkanie płótna, Lublin 2020; t. VIII: Człowiek i rodzina, higiena i choroby, meble, sprzęty i prace domowe, Lublin 2020; t. IX: Przestrzeń wsi, ukształtowanie powierzchni, życie społeczne i zawodowe, Lublin 2021; t. X: Obrzędowość i obyczajowość ludowa, Lublin 2022; t. XI: Meteorologia i astronomia, czas, kolory, Lublin 2022; t. XII: Czynności – miary – uczucia – cechy i właściwości – inne. Teksty gwarowe. Indeks haseł, Lublin 2023.
SGOWM: Słownik gwar Ostródzkiego, Warmii i Mazur, t. I–II: Z. Stamirowska (red.), Wrocław 1987–1991, t. III: Z. Stamirowska, H. Perzowa (red.), Warszawa–Kraków 1993, t. IV–V: H. Perzowa, D. Kołodziejczykowa (red.), Warszawa–Kraków 2002–2006, t. VI: D. Kołodziejczykowa, K. Sobolewska (red.), Warszawa–Kraków 2014, t. VII–IX: K. Sobolewska (red.), Warszawa–Kraków 2018–2023.
SGP PAN: Słownik gwar polskich, red. M. Karaś (Źródła, t. I), J. Reichan (t. II–V), J. Okoniowa (t. VI–IX, z. 1), R. Kucharzyk (t. IX, z. 2–t. X, z. 4); t. I–V: Wrocław 1977–1998, t. VI–X: Kraków 2001–2023.
SGŚ: B. Wyderka (red.), Słownik gwar śląskich, t. I–XVIII, Opole 2000–2024.
SKarł: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. I–VI (t. IV–VI do druku przygot. J. Łoś), Kraków 1900–1911.
SKoc: B. Sychta, Słownictwo kociewskie na tle kultury ludowej, t. I–III, Wrocław 1980–1985.
SL: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, t. I–VI, Warszawa 1807–1814 [wyd. 2 popr. i rozszerz., Lwów 1854–1860].
Sokolnicka A., 2019, Analiza definicji słownikowych czasowników odnoszących się do agresji słownej, [w:] J. Zaucha (red.), Znaczenie wybranych czasowników mówienia w opisie słownikowym. Diagnoza i perspektywy, Warszawa, s. 129–144.
SW: J. Karłowicz, A.A. Kryński, W. Niedźwiedzki (red.), Słownik języka polskiego, t. I–VIII, Warszawa 1900–1927.
SWJP: B. Dunaj (red.), Słownik współczesnego języka polskiego, Warszawa 1996.
Wysoczański W., 2023, Kody językowo-kulturowe w polskiej frazematyce gwarowej, Wrocław.
Zaron Z., 1980, Ze studiów nad składnią i semantyką czasownika. Polskie czasowniki z uzupełnieniem werbalnym oznaczające relację osobową z argumentem zdarzeniowym, Wrocław.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2025 Włodzimierz Wysoczański
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
